خبرگزاری مهر –گروه استانها: هنوز گذر نکرده‌ایم از حجم غم غروب خورشید عاشورا، از داغ زمین در شام غریبان اهل بیت رسول الله و از سوگ آسمان و زمین در غم شهادت امامی که در عاشورا به اراده الهی بیمار بود تا زمین از حضور امام خالی نباشد اما اشک چشمانش یک عمر از داغ عزیزانش در آن روزی که همه چیز تجلی زیبایی الهی در عین جهالت انسانی و مرگ انسانیت بود، خشک نشد.
سوگواری برای سیدالشهدا در استان اصفهان که همواره به پیشتاز بودن در امور نیک معروف بوده است، تا پایان ماه محرم و صفر ادامه دارد چرا که مردم مؤمن دیار نصف جهان به خوبی دریافته‌اند که برپایی این مجالس شورانگیز می‌تواند زمینه‌ای برای به گوش رساندن درخواست «آزادگی از انسان‌ها» توسط امام حسین به نسل جوان و راهی برای تربیت نسلی با شعور حسینی باشد، از این روست که در کاشان، نطنز، نائین و اصفهان این مجالس تا پایان ماه صفر و در شهری مانند اصفهان گاه تا محرم سال بعد ادامه دارد.
تداوم شعور حسینی در طول سال
در اصفهان برپایی روضه‌های خانگی که از قدیم‌الایام و بر پایه یک رسم قدیمی، دارای زمان مشخصی است که ایام مختلفی از سال را شامل می‌شود و به نوعی برنامه‌ریزی شده است که در هر ماه روضه‌های هر محله با یکدیگر تداخل نداشته باشد، زمان برپایی این مجالس مطابق ماه‌های قمری و به نام صاحب خانه برای مردم محلی مشخص است و در صورتی که یک سال برای اهل خانه مشکلی پیش آمده باشد مردم با کمک به اهالی خانه اجازه کم فروغ شدن چراغ روضه‌های خانگی را نمی‌دهند.
اما شهرستان نطنز، شهری است که از گذشته تاکنون با «شهری با آب‌های فراوان» معروف بوده است، مردم شهری که نام آن غربت سیدالشهدا (ع) را تداعی می‌کند، با آداب خاصی به عزاداری برای امام حسین (ع) و یارانش در ماه محرم و صفر می‌پردازند.
جغجغه‌زنی و طلوع‌خوانی در ابیانه
سال‌های سال است که جغجغه‌زنی، نخل‌گردانی و طلوع‌خوانی توسط عزاداران حسینی در روستای تاریخی ابیانه در ماه عزای سیدالشهدا برگزار می‌شود و طبیعی است که هر ساله گردشگرانی از تمام ایران و جهان به تماشای آن می‌نشستند و سوگ جاری در این رسوم حتی گردشگران خارجی را نیز دگرگون می‌ساخت چراکه این رسوم دارای نوحه‌های عزاداری بدون تحریف خاصی است.
آئینی بدون تحریف با قدمت ۹ قرن در نطنز
آئین نخل گردانی در تمام شهرهای این شهرستان با گذشت ۹ قرن هنوز نیز به همان شیوه قدیمی انجام می‌شود و عزاداران هنوز از همان کوچه پس کوچه‌های قدیمی و مسیرهای سخت عبور می‌کنند و گاه در برخی روستاهای شهرستان تا روز سوم پس از عاشورا نیز اجرا می‌شود.
نمایش آئینی تعزیه با قدمت ۵۰۰ ساله در حسینیه مرکزی نطنز
تعزیه نوعی از نمایش است که در طول تاریخ برای زنده نگه نداشتن واقعه تاریخی و ماندگار عاشورا در دوران خفقان تاریخ نقش عمده‌ای داشته است و تعزیه خوانان از وقایع شاد مانند غدیر خم تا واقعه کربلا، قیام مختار، شهید اردهال و غیره را به این روش رولیت کرده‌اند.
قدمت برگزاری نمایش آئینی تعزیه در حسینیه مرکز شهر نطنز نزدیک به ۵۰۰ سال است و در چهار حسینیه مرکز شهر، ارشاد علیا، افوشه و سرشک برگزار می‌شود؛ این آئین به طور معمول از اوایل محرم آغاز شده و تا پایان ماه صفر یا به شکل متداوم یا مقطعی ادامه دارد.
مراسم جاروکشی پیر غلامان حسینی از دیگر رسوم قدیمی ایام ماه محرم در نطنز است که در حسینیه ارشاد علیا برگزار می‌شود، بازسازی ورود کاروان امام حسین (ع) به کربلا با حرکت کاروان‌های حسینی از جمله بادرود و خالدآباد، همراهی مداحان با نوحه‌های حزن انگیز با این کاروان و سپس به نمایش گذاشتن حرکت قافله اسرا از رسوم ویژه نطنز در این ایام است.
برگزاری آئین جوش و عزاداری خاص ۷ هیئت قدیمی نائین
آئین‌های عزاداری در نائین از دیگر شهرستانهای استان نیز خاص است، برگزاری «جوش» عزاداری خاص و سنتی هفت هیئت قدیمی نائین در ایام محرم از دیگر رسوم نایینی ها در محرم است.
در شب سیزدهم ماه محرم که به شب «بنی اسد» معروف است هیئت محله چهل دختران در امامزاده سلطان سید علی (ع) و هیئت محله کلوان در امامزاده سلطان موصلیه (س) به برگزاری عزاداری و سینه‌زنی می‌پردازند و تمام مردم نیز در این دو هیئت برای سوگواری شب سوم شهادت امام حسین (ع) و غریبی کاروان امام حسین (ع) و شهادت امام سجاد (ع) حضور پیدا می‌کنند.
در این میان عزاداری خاص و سنتی هفت هیئت قدیمی نائین در ایام محرم شهرت بسیار دارد و این عزاداری‌ها پس از اجرا به شیوه خاص در حسینیه‌های این هفت هیئت در امامزاده سلطان سید علی (ع) ادامه پیدا می‌کند.
تعزیه خوانی در شب دوازدهم و سیزدهم محرم در نائین
در شب‌های دوازدهم و سیزدهم ماه محرم در برخی هیئت‌های این شهرستان مراسم تعزیه خوانی نیز برگزار می‌شود.
عزاداری سنتی هفت هیئت قدیمی نائین در شب و روزهای پایانی دهه نخست محرم از شهرت خاصی برخوردار است؛ این مراسم در شب تاسوعا بدین ترتیب است که از اوایل شب هیئت‌های مذهبی قدیمی نائین که از هفت محله شهر هستند به ترتیب خاصی از راه بازار قدیم نائین به طرف سقاخانه چهل دختران می‌روند و در این مکان به احترام حضرت ابوالفضل (ع) به عزاداری می‌پردازند و سپس همگی وارد امامزاده سلطان سید علی (ع) شده و به عزاداری در این مکان ادامه می‌پردازند.
مراسم «چق چقی زنی» یکی از آئین‌های قدیمی جذاب، و منحصر به فرد نایینی‌ها است که در طول ماه‌های عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) توسط هیئت کوی سنگ و محمدیه در امامزاده سلطان سیدعلی این شهرستان برگزار می‌شود.
آئین‌های خاص عزاداری در ماه صفر
روزهای دیگر محرم و صفر از قبیل شب اول ماه صفر، اربعین و ۲۸ صفر هم مراسم‌های عزاداری خاصی برگزار می‌شود؛ به طور مثال در شب ۲۸ صفر در محله کلوان در مقابل امامزاده حیدر (ع) دیگ‌های آش برپاشده و در این شب هیئت عزاداری از حسینیه باب المسجد به حسینیه کلوان آمده و سپس در مقابل دیگ‌های آش به عزاداری می‌پردازند.
از اجرای «تعزیه» تا «چهل منبر» در کاشان
مردم دارالمومنین کاشان نیز در این ایام رسوم مختلفی دارند؛ عزاداری برای سیدالشهدا از عاشورا به بعد رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد و علاوه بر برپایی مجالس سوگواری که تا پایان ماه صفر ادامه دارد، آئین‌های تعزیه نیز به عنوان یک رسم قدیمی در شهرستانهای استان اصفهان ادامه خواهد داشت.
مهد تمدن و فرهنگ هنر فاخر ایرانی همه ساله در این ایام حتی پیش از آن حال و هوایی عجیب به خود می‌گیرد و رنگ و بویی عاشورا در کوچه پس کوچه‌های این شهر و دیار خودنمایی می‌کند و هر فرد و گروهی به هر طریقی ابراز ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان نشان می‌دهد.
کاشان از گذشته به دارالمومنین معروف بوده است که این موضوع نشان دهنده نفوذ اسلام از گذشته‌های دور در این مرز و بوم است و مردمان این خطه یکی از افتخارات خود را ارادت خود به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و تاسی از اسلام می‌داند و این ابراز ارادت خود را نیز بر اساس آئین‌های مختلف نشان می‌دادند.
در کاشان سید مصطفی کاشانی معروف به «میر عزا» و فرزند او سید کاظم کاشانی معروف به «میر غم» از مشهورترین تعزیه خوانان کاشانی بوده‌اند و این شهرستان همواره یکی از پایگاه‌های مهم تعزیه خوانی بوده است.
میدان ولی سلطان کاشان که در وسط آن سکویی برای برپایی تعزیه وجود دارد از دوران قاجاریه از مراکز مهم برگزاری تعزیه در این شهر تاریخی بوده است که امروز در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است.
قدمت چاووشی خوانی کاشان تا دوره صفویه
قدمت تاریخی چاووش خوانی در فرهنگ عزاداری کاشان به دوره صفویه و شاید به دوره‌های پیشین آن بر می‌گردد به نحوی که در دو دهه مانده به محرم پیرمردی محاسن سفید معروف به چاووش خوان پرچم عزای حضرت سیدالشهدا (ع) را بر دوش گرفته و از بازار پا نخل تا انتهای بازار مسگرها چاووش خوانی می‌کرد.
چاووشی حرفه‌ای است که نیازمند حرف معنوی، صدا و نفس گرم است چراکه قدرت چاووش بر بدیهه گویی، خوش لحنی، شناسایی موقعیت‌ها، شخصیت‌ها و توصیف زائران و عاشقان زیارت استوار است.
«نخل بستن»، «نخل جامه کردن»، «نخل آرایی»، «نخل تکاندن»، «نخل کرس کردن» و «نخل گردانی» با مراسم‌های ویژه و خاصی هر ساله در این شهرستان برگزار می‌شود.
رنگ و بوی خاص محرم و صفر در کاشان
کاشان با اجرای مراسم هایمختلف رنگ و بویی دیگر در ایام محرم و صفر دارد و کاشانی‌ها با این مراسم ابراز ارادت خود را به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) نشان می‌دهند به نحوی که هر مراسم در روز و زمانی خاص اجرا می‌شود و برخی از این آئین‌ها می‌تواند نمادی از کاشان محسوب شود.
سقایی، دسته برداری، پنجه برداری، جریده برداری، کتل، توغ برداری، تعزیه خوانی، کشته برداری، انواع نذورات از جمله نان عباس علی، تهیه آش حلیم، تدارک کاروان در روزهای دوم و هشتم محرم، خیمه سوزی و خیل عرب در یازدهم و دفن شهدا در دوازدهم محرم از جمله این آئین‌ها است.
اجرای مراسم سقاخوانی کاشان از عید غدیر تا آخر محرم
مراسم سقاخوانی ابراز داشت: در این مراسم که هرساله از عید سعید غدیر تا آخر محرم به‌صورت شبانه برپا می‌شود، چهار گروه از عزاداران با فرمی خاص مقابل یکدیگر نشسته و اشعاری پر محتوا را با نواهایی برگرفته از موسیقی سنتی هم‌نوایی می‌کنند.
سقایی از وقارترین آئین‌های عزاداری محرم است این آئین در شهرهای مختلف ایران رواج دارد و هیئات مختلف سقایی در شهرهای همدان، کاشان، تهران، تبریز، قم، یزد، اراک، کرمان، آران و بیدگل، نوش آباد، نیاسر و حتی شهرهای عتبات عالیات در عراق به شکلی با شکوه برگزار می‌کنند.
ادای نذر در محرم با مراسم «پنجره برداری»
مراسم «خیل عرب» در روز یازدهم و دوازدهم محرم همراه با تعزیه‌خوانی سواره و خیمه‌سوزی انجام می‌شود، شبیه حرکت قوم بنی‌اسد است که در سال ۶۱ هجری قمری اجساد بر زمین‌مانده امام حسین (ع) و اصحاب باوفایش را جمع‌آوری و تدفین کردند و از باشکوه‌ترین آئین‌ها است و ده‌ها هزار بازدیدکننده دارد و در فهرست میراث معنوی نیز به ثبت رسیده است.
مجالس سوگواری محرم در کاشان از شب اول ماه شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه دارد، اوج برپایی این مجالس از شب اول تا شب شانزدهم محرم بوده که به شب «ششم امام حسین (ع)» معروف است و در طول این مدت هیئات در مراکز خود به روضه خوانی و سوگواری می‌پردازند.