خبرگزاری مهر، گروه استانها: سال ۸۴ بود که پرفسور کردوانی از پله‌های آمفی تئاتر صدا و سیما بالا رفت تا در مقابل دوربین‌ها جایزه یک عمر مجاهدت علمی خود را بگیرد آن هم در همایش چهره‌های ماندگار که با نوای دلنشین سنتور مشکاتیان، دانشمندان و نخبگانی که عمرشان را پای علم و دانش مملکت گذاشته‌اند و امروز موی سپید کرده‌اند، روی سن گرد آمدند و از سوی انجمن چهره‌های ماندگار کشور، تندیس‌هایی را دریافت کردند.
در آن سال کردوانی به عنوان چهرهٔ ماندگار در زمینه جغرافیا معرفی شد و نشان علمی کشور را هم گرفت. بزرگ مردی، اهل گرمسار که آن روزها ۷۴ ساله بود و ردای استادی و صاحب نظری بر تنش خوش نشسته بود. عضویت در بنیاد مطالعات آسیای شبکه آب خاورمیانه سبب شد تا او بیش از گذشته مهمان برنامه‌های صدا و سیما شود. استاد دانشگاهی که حالا دیگر عضو هیئت امنای صلح سبز نیز بود و تلاش کرد تا سبز زیستن را به مردم بیاموزد و یادشان بیاورد که باید با طبیعت مهربان بود.
کردوانی که بود؟
کردوانی در سال ۱۳۱۰ در گرمسار متولد شد، پدرش حسین علی بلوک باشی از ملاکان منطقه بود پرفسور کردوانی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در گرمسار گذراند و پس از اخذ مدرک دیپلم از مدرسه رازی (فرانسوی) در تهران برای ادامه تحصیل در رشته عمران کویر به آلمان عزیمت کرد تا بر دانش خویش بیفزاید و این بار رنج سفر را برای آن به جان خرید.
در سال ۴۵ موفق به اخذ مدرک دکترا با بالاترین امتیاز شد و پس از بازگشت از آلمان در دانشکده کشاورزی ارومیه به فعالیت پرداخت. او سپس به دانشگاه تهران رفت و از سال ۴۸ در این دانشگاه مشغول تدریس شد. وی مدیریت کل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران را در بین سال‌های ۴۸ تا ۵۴ برعهده داشت و بنیانگذار و رئیس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران (۱۳۵۴ تا ۱۳۵۸) بود.
کارشناس کار درست و صاحب نظر حوزه کویر
یک کارشناس حوزه منابع طبیعی با بیان اینکه استاد پرویز کردوانی مطالعات میدانی فراوانی در مناطق کویری و بیابانی ایران داشت، به خبرنگار مهر، می‌گوید: وی را به حق پدر علم کویر شناسی می‌دانند چرا که به نظر من هیچ ایده و طرحی درباره کویرها و بیابان‌ها وجود نداشت که در ذهن وی نباشد یا وی درباره آن نتواند اظهار نظر کند.
منوچهر باقری با بیان اینکه کردوانی چند کار بسیار بزرگ و مهم کرد که مالچ پاشی ریگی برای جلوگیری از ورود غبار و گردو خاک به شهرها بر پایه پلیمر و نه مواد نفتی که برای محیط زیست خطرناک باشد، در زمره این طرح‌ها است که در گرمسار با حضور خود وی به صورت پایلوت اجرا شد همچنین ایشان باز چرخه آب و تولید گندم روستایی را نیز به نوعی بازتعریف کردند و در حقیقت فکر تغییر روش‌های کشت سنتی به مدرن را ایشان در ذهن مسئولان قرار دادند که امروز برکات آن را شاهد هستیم.
وی افزود: پرفسور کردوانی اعتقاد داشت که از اساس کشت گندم ما اشتباه است وی می‌گفت گندم ریشه‌ای ندارد در نتیجه آن را می‌توان در ده سانتی متری هم کاشت لذا نیاز نیست که اصلاً گندم زار را شخم زد و ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر پایین رفت این میزان چاله بزرگ برای گندم ریز جثه سبب می‌شود که آب به خاک نفوذ کند در نتیجه زمین چندین برابر میزان مورد نیازش آب بخورد و این خود راه تباهی داشته‌های آبی استان سمنان و کشور است در نتیجه گندم را باید با دیسک زدن زمین که در واقع زمین را چند سانتی متری به صورت سطحی می خراشاند، کاشت تا عمق ایجاد نشده و آب زیادی توسط زمین حصر نشود.
مسئولیت‌هایی که از سر عشق بود
این کارشناس حوزه منابع طبیعی با بیان اینکه پرفسور رئیس کمیته بیابان‌زدایی انجمن متخصصان محیط زیست ایران نیز بود در نتیجه یک نوع قدرت چانه زنی را در زمینه حفظ منابع آبی و محیط زیست در بین مسئولان دولتی ایجاد کرده بود، بیان کرد: واقع کردوانی مبدع روشی بود که در آن با استفاده از رسانه‌هایی مانند صدا و سیما و خبرگزاری‌ها و… تبعات منفی تصمیمات مسئولان به اطلاع مردم می‌رسید در نتیجه مسئولان سعی می‌کردند تا با دقت بیشتری تصمیمات خود را اخذ کنند.
باقری با بیان اینکه خدمات او نقش مهمی در پیشبرد علم کویر شناسی و مقابله با خشکسالی داشت، ابراز کرد: به اذعان بسیاری از نزدیکان وی، کردوانی در واقع زندگی خویش را وقف علم، طبیعت ایران و جغرافیای این آب و خاک کرد و در نهایت تواضع و بردباری با مشکلات مقابله می‌کرد. کردوانی زمانی صحبت از مضرات حفر چاه‌های متعدد می‌کرد که در واقع صحبت کردن درباره خیلی چیزها، دشوار بود چرا که نه گوش شنوایی وجود داشت و نه برخی متوجه حرف‌های او می‌شدند در نتیجه وی یک کاراکتر آوانگارد نیز داشت که بسیاری صحبت‌هایش یک دهه دیگر محقق می‌شود.
کردوانی تالیفات بسیاری داشت اما توانست جایزه مهرگان علم را به خاطر تألیف بهترین کتاب سال در زمینه محیط زیست از آن خود کند این امر سبب شد تا وی محبوبیت بیشتری نیز پیدا کند و دیگر پای ثابت برنامه‌های صدا و سیما در زمینه محیط زیست، مدیریت مصرف آب، خشکسالی و… هرچند صراحت لهجه و به کار بردن برخی اصطلاحات از سوی او همیشه صحبت‌هایش را شیرین و البته در برخی مواقع نیز با دشواری‌هایی برای مجریان صدا و سیما همراه می‌ساخت.
یک عمر مجاهدت علمی
فریده گل بو همسر و همراه ۵۵ سال زندگی پرفسور کردوانی شاید بهترین کسی است که درباره شخصیت این دانشمند برجسته نظر بدهد. وی که خود مولفی بزرگ است، در روز خاک سپاری همسرش به رسانه‌ها گفت: اگر تمام صحبت‌هایی او از ۴۰ تا ۵۰ سال پیش درباره محیط زیست و مناطق کویری کشور اجرا می‌شد شاید الان وضعیت بهتری در محیط زیست داشتیم و شاید وضعیت خوزستان این گونه نبود مرحوم کردوانی از کسانی بود که با سندیت بیان کرد که احیای واقعی و طبیعی دریاچه ارومیه امکان پذیر نیست مگر اتفاق نادری بیفتد.
وی با بیان اینکه او یکی از دلایل آن را حفر چاه‌های زیاد در اطراف دریاچه می‌دانست. همچنین مرحوم کردوانی از جمله افرادی بود که مخالف مالچ پاشی بر روی مناطق کویری بود عملی باعث مصرف زیاد آب، بوی نامطلوب و ماندگاری کمی می‌شود. او در مقابل ریگ پاشی را مطرح کرده بود، ابراز داشت: به عنوان کسی که ۵۴ سال از نزدیک با او زندگی کرده، شاهد فعالیت عاشقانه وی در زمینه جغرافیا، کویر و محیط زیست کشور بوده‌ام.
علی کردوانی یادگار پرفسور کردوانی نیز در مراسم روز تشییع پیکر پدر و در سخنانی کوتاه گفت: پدرم، من را یاد نظم و انضباط و پشتکار می‌اندازد پدرم واقعاً به مادیات وابسته نبود و حرص مالی نداشت و زیاده خواه نبود و این برای ما الگو محسوب می‌شد. پدرم بیش از ۲۰ کتاب دانشگاهی و ده‌ها مقاله علمی به زبان‌های فارسی، انگلیسی و آلمانی به چاپ رساند و ماحصل زندگی علمی او مالامال از عشق بود.
مالچ ریگی ابتکار ماندگار کردوانی
کردوانی همیشه درباره ریزگردها و غبار برخاسته از خاک در خوزستان و عراق و عربستان و… هشدار می‌داد و معتقد بود که اگر دریاچه ارومیه خشک شود طوفانی از نمک کشور را در می‌نوردد، او بارها و بارها درباره طرح‌هایی مانند مالچ پاشی صحبت کرده بود اما نکته مد نظر او مالچ های غیرنفتی و دوستدار طبیعت بود. ابتکار وی در این مورد، ابتدا در گرمسار اجرا شد.
مدیرکل سابق منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان که در زمان اجرای طرح مسئولیت داشت با بیان اینکه این طرح سال ۹۸ به ابتکار پرفسور کردوانی اجرا شد، گفت: شهرستان گرمسار با داشتن ۲۸۴ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کویری یکی از مناطقی است که با وجود بادهای موسمی مستعد ریزگرد و غبار بود لذا این منطقه به عنوان زادگان پرفسور کردوانی برای پایلوت طرح مطرح و سپس اجرا شد. یکی از مزایای این طرح از بین نرفتن آن در زیر آفتاب داغ و همچنین هم‌جنس بودن آن با طبیعت است، لذا مالچ ریگی همان سنگریزه‌های موجود در طبیعت هستند که مشکلی را ایجاد نمی‌کنند.
علینقی حیدریان با بیان اینکه در این طرح از مالچ غیر نفتی که به محیط زیست آسیب نرسانده اما ریگ‌های روان را هم تثبیت می‌کند استفاده شده است، بیان داشت: انجام مالچ ریگی برای نخستین بار در ۵۰ هکتار از بیابان‌های گرمسار صورت گرفت تا ریگ‌ها تثبیت و از فرسایش بادی کاسته شود ا توجه به اینکه در برخی از نواحی بیابانی استان سمنان به دلیل نمک بالای منطقه و صخره‌ای بودن امکان کاشت تاغ و عملیات بیولوژیک وجود ندارد برای جلوگیری از فرسایش بادی از این روش استفاده‌شده که ابتکار پرفسور کردوانی بود.
حق مطلب ادا نشده است
کردوانی همچنین مدیرکل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران نیز بود و از این بابت در بین چهره‌های دانشگاهی نیز شهره است مصطفی کواکبیان مدرس دانشگاه و نماینده سابق سمنان در مجلس شورای اسلامی که از نزدیکان وی نیز بود، در مراسم تشییع پیکر مرحوم کردوانی گفت: نمی‌توان در مباحث محققان و اندیشمندان علم جغرافیا، کویر شناسی و محیط زیست کشور مستندی از نظرات پرفسور کردوانی ندید.
وی بیان کرد: در عین حال پرفسور کردوانی نسبت به استان سمنان نیز حق فراوانی دارد، اگر منطقه گرمسار، پارک و منطقه‌ای به نام وی شده نسبت به زحمات ایشان برای محیط زیست استان و منطقه گرمسار بسیار اندک است.
از سوی دیگر در استان سمنان طی سال‌های اخیر نه تنها همایش تقدیر از این چهره برجسته علمی برگزار نشد، بلکه به جز یک پارک در بیرون شهر گرمسار، اثری از نام این دانشمند برجسته وجود ندارد. این در حالی است که خدمات پرفسور کردوانی به مردم استان سمنان و کشور، به مراتب بیش از یک نامگذاری یک پارک معمولی ارزش دارد. تنها یک طرح مالچ پاشی ریگی وی برای کل استان سمنان کافی است چرا که معضل بزرگ ریزگردها را می‌تواند با ابزار طبیعی رفع کند اما کمتر در این استان، چهره‌های علمی و علما مورد تقدیر قرار می‌گیرند.
جایگاه علمی و کار ویژه کردوانی
یکی دیگر از کارشناس حوزه منابع طبیعی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه پرفسور کردوانی دارنده نشان درجه یک دانش نیز بود و این امر مبین شخصیت والای آن استاد برجسته است، گفت: کردوانی یک کار ویژه مهم نیز داشت و آن اینکه مسائل مرتبط با بیابان، کویر، خشکسالی و مصرف آب را توانست با ادبیات مردمی و ساده به مردم بیان کند و در رسانه‌ها مفاهیم عمیق علمی مانند ریزگرد، چرخه آب، بازچرخش پساب‌های خانگی و موارد دیگر را آنطور بیان می‌کرد که یک زن خانه دار ساده نیز آن را به راحتی متوجه شود.
محمد صالحی با بیان اینکه کردوانی در واقع یک نوع مترجم بین رویدادهای علمی و زبان دانشگاهی کشور و مردم بود، بیان داشت: او توانست راهی را ایجاد کند که کارشناسان بتوانند آنطور که می‌اندیشند و می‌نویسند، به زبان مردم نیز تکلم کرده و حتی به زنان خانه دار نیز راهکار مصرف بهینه آب بدهند چرا که کردوانی می‌دانست رکن مدیریت آب در خانه زنان هستند. کردوانی توانست به نوعی خانواده‌ها را به آنچه باید صورت دهند، تشویق کنند.
وی با بیان اینکه استفاده از پساب روشویی توالت‌ها و استفاده از آب آن به وسیله یک لوله ساده در توالت‌های فرنگی یکی از مسائلی بود که او برای نخستین بار در بین خانواده‌ها مطرح کرد و توانست این جرقه را در فکر مردم بزند که شاید با کارهای کوچک هم می‌توان به باز چرخه آب در کشور کمک کند. موضوعی که سابقاً کمتر به آن توجه می‌شد و وقتی که کارشناسان درباره چرخه آب صحبت می‌کردند معمولاً دریاچه، کشاورزی و منابع آبی و… در صحبت‌هایشان بیشتر جای داشت در حالی که کسی درباره نقش مردم در خانه صحبت نمی‌کرد.
کردوانی در ۹۰ سالگی درگذشت
پرفسور کردوانی در ۹۰ سالگی دار فانی را وداع گفت. او عمر خود را در راه مجاهدت‌های علمی گذاشت و حضور میدانی او در کویر و بیابان‌ها برای اجرای تئوری‌های علمی یکی از شاخصه‌های وی بود. او که تا همین ۹۰ سالگی هم آثار آفتاب سوختگی در چهره‌اش وجود داشت و نشان می‌داد که وی چندان هم اهل پشت میز نشینی نیست.
سهم خدمات کردوانی در استان سمنان یک مجسمه در گرمسار و یک پارک در این شهرستان که زادگاه او محسوب می‌شود، است. دانشمندی که حتی در خارج از کشور هم برایش تقدیر برگزار کردند و نظریاتش درباره دریاچه ارومیه و بختگان و خوزستان و همچنین ریزگردها در کنار مشارکت و نقش خانواده‌ها در باز چرخه آب، بسیار مورد توجه قرار گرفت.
کردوانی خدمات شایان ذکری را به کشور کرد اما شاید بتوان از مهمترین اقدامات او به مطالعات درباره کویر، چرخه آب کشور، مطالعات درباره ریزگردها، شیوه‌های نوین کشت با کمترین نیاز آبی، مالچ پاشی بدون نیاز به محصولات نفتی مضر برای طبیعت، تلاش برای شناساندن ظرفیت‌های کویر کشور به مردم و سپس به دنیا، بیان اقدامات کوچک اما مؤثر در کاهش مصرف آب خانوار شهری و روستایی و تألیف ده‌ها عنوان کتاب اشاره کرد که نامش را در کنار مفاخر استان سمنان جاودانه ساخت.