به گزارش خبرنگار مهر، سومین نشست از سلسله نشست‌های سمینار علمی «خیر قرآنی بر بستر مشارکت‌های مردمی»، با حضور حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی، مدیر جامعه قرآنی عصر بنیاد خاتم الاوصیاء (عج) و داود جعفری، دبیر اجرایی جشنواره تلاوت‌های مجلسی با موضوع «فعالیت‌ها، تجربه‌ها و ایده‌های نو در خیر قرآنی» به صورت مجازی و پخش زنده از نشانی khairemandegar در اینستاگرام و آپارات، برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام علی ملانوری، مدیرکل ارتباطات و هماهنگی معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجری‌کارشناس این نشست به بیان نکاتی در مورد مجموعه نشست‌های سمینار علمی خیر قرآنی و اهداف آن پرداخت و پس از آن حسینی و جعفری هر کدام در دو نوبت جداگانه به بیان برخی مطالب پرداختند. حسینی که مدیریت مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه را نیز در کارنامه فعالیت‌های خود دارد، طی سخنانی گفت: «در این سال‌ها و به برکت انقلاب اسلامی، هزاران مجموعه قرآنی - مردمی فعالیت خود را آغاز کرده است که البته با چالش‌هایی مواجه بوده و همچنان هم هستند. یکی از چالش‌ها این است که چگونه و از چه روش‌هایی فعالیت خود را به صورت ثابت، پیوسته و پایدار ادامه دهند؟
حقیر یکی از شاگردان کوچک قرآن هستم که تا کنون بخشی از عمر خود را در چند مجموعه قرآنی کشور صرف کرده‌ام. در مؤسسه جامعة‌القرآن حدود ۱۰ سال، در ابتدا در جایگاه مدیر یکی از شعب مؤسسه و در ادامه در مسئولیت‌هایی همچون مدیر واحد طلاب، مدیر اداره کل آموزش و قائم‌مقام توفیق خدمت داشتم. از سال ۸۸ هم به مرکز امور قرآنی حوزه‌های علمیه منتقل شدم. در بخش مردمی باز هم تأسیس مؤسسه نورالثقلین از تجربیات بنده است.
مؤسسه‌ای که کل بودجه قرآنی کشور کفاف هزینه‌های جاری آن را نمی‌دهد
وی ادامه داد: مخاطبان این نشست همگی نام مؤسسه جامعة‌القرآن را شنیده‌اند، من قصد جانبداری از این مجموعه را ندارم و مطالبی که اینجا بیان می‌شود صرفاً تجربه حضورم در این مؤسسه است. یقیناً این مجموعه مانند بقیه مجموعه‌های قرآنی دارای نقاط ضعف و قوت‌هایی است. این مؤسسه قریب به ۸۰۰ شعبه در کشور دایر کرده و از حیث بین‌المللی در بخش‌های تولید محصولات و تربیت حافظان هم موفقیت‌هایی به دست آورده است که شاید در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بیشترین سهم را در تربیت حافظان داشته و در ادامه فعالیت این مرکز، مؤسسات دیگری از درون آن بیرون آمده است، مؤسساتی مانند بیت‌الاحزان حضرت زهرا (س) از سوی افرادی تأسیس شد که جز نسل اول خروجی‌های مؤسسه جامعة‌القرآن بودند و لذا بیان این تجربیات، می‌تواند، جالب باشد. حجم فعالیت‌های مؤسسه در حدی بوده که در برخی از سال‌ها چند هزار حقوق بگیر داشته‌ایم. اما این مؤسسه چگونه توانست بدون اینکه وابستگی نهادی داشته باشد، روی پای خود بایستد؟
حجت الاسلام حسینی افزود: جالب است بدانید اگر کل اعتبارات قرآنی کشور (با وجود اندک بودن) در اختیار این مؤسسه قرار گیرد، شاید نتواند کفاف هزینه‌های جاری این مؤسسه را تأمین کند. ابتدا ما باید ببینیم اداره یک مؤسسه قرآنی و تشکل مردمی چه هزینه‌هایی دارد تا در ادامه به دنبال تأمین آن هزینه و منابع از طریق خیرین قرآنی برویم.
نگاهی به هزینه‌های معمول یک مرکز قرآنی
وی با بیان اینکه بخشی از هزینه‌های یک مؤسسه هزینه مکان است، ادامه داد: کمتر مؤسسه‌ای را شاهد هستیم که از ابتدای شروع فعالیت خود تملک مکان را در اختیار داشته باشد. لذا این بخش زیادی از هزینه‌های مؤسسه را در بر می‌گیرد. هزینه‌های جاری همچون هزینه آب، برق، گاز، تلفن، پذیرایی، تهیه تجهیزات و … بخش دیگری از هزینه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. بخش دیگر هم حق الزحمه مربی و نیروی کار آن مؤسسه است.
حجت الاسلام حسینی افزود: برخی از مؤسسات از محل دریافت شهریه، بخشی از منابع را تأمین می‌کنند اما بخش دیگری از مؤسسات چنین اعتقادی ندارند و بر این باور هستند که کار آموزش قرآن باید کاملاً رایگان باشد. با توجه به اینکه مؤسسه جامعة‌القرآن، شهریه دریافت می‌کند، لذا صرفاً در مورد این بخش صحبت می‌کنم. در این مرکز، جز یک مقطع کوتاه به این نتیجه رسیدیم که حتماً باید از مشارکت مردمی استفاده کنیم. همچنین بر اساس شناختی که از مؤسسات قرآنی دارم، مدل فعالیت بیش از ۹۰ درصد آنها دریافت شهریه است. اما شهریه‌ای که از این طریق دریافت می‌شود، کافی نیست و بین ۲۰ تا ۴۰ درصد هزینه‌ها را پوشش می‌دهد. با توجه به اینکه هنوز در خانواده‌ها این فرهنگ ایجاد نشده است که برای یادگیری قرآن هم باید همچون یادگیری زبان انگلیسی و … شهریه پرداخت کنند، لذا مؤسسه جامعة‌القرآن در این بخش موفق عمل کرده است، بنابر این شاید حدود ۳۰ درصد هزینه‌های مؤسسات از طریق شهریه تأمین می‌شود.
چگونه حمایت خیرین را جلب کنیم
وی ادامه اداد: یکی از وجوه خیر، وصیت است، یعنی فردی که در قید حیات است به خاطر برخی شرایط حاضر می‌شود، ثلث، نصف یا هر بخشی از مال خود را وقف کند، یکی از موضوعاتی که در جامعة‌القرآن مورد توجه قرار داده بودیم همین مدل وقف بر پایه وصیت، نذورات و … بود. جامعه فرهنگی - قرآنی عصر که بخش دیگری از فعالیت‌های من در بخش مردمی است نیز به عنوان مجموعه‌ای مردم‌نهاد است که بیشتر مأموریت خود را ایجاد شبکه قرآنیان و مجموعه‌های قرآنی می‌دانسته است. این مجموعه از ۱۰ سال قبل با زحمات افرادی همچون محمدعلی خواجه‌پیری در بخش‌های مختلف شکل گرفت که شایان توجه است.
معرفی یک مدل جلب حمایت
حجت الاسلام حسینی ادامه داد: یکی از تجربیاتی که در این مجموعه به دست آمد و شاید مدل خوبی برای مجامع خیریه و مجمع خیرین قرآنی باشد، این است که سال‌ها قبل مجموعه‌ای را ذیل همین جامعه قرآنی عصر با عنوان مجمع خیریه انصارالقرآن تأسیس می‌کنند، این مجموعه فعالیت خود را شبیه مدلی که در برخی نهادهای خیریه همچون کمیته امداد و سازمان بهزیستی اجرا شده است، عملیاتی کرد. مجموعه انصارالقرآن در حاشیه نمایشگاه قرآن در یکی از ادوار اعلام می‌کند که می‌خواهد در مناطق محروم تربیت قرآنی افرادی که در حال عادی بضاعت ندارند، تحت تکفل بگیرد. افرادی که مایل بودند هر کدام به میزانی که در بضاعت داشتند در این کار مشارکت کردند. این مجموعه بدون تبلیغات گسترده و فقط در حاشیه نمایشگاه قرآن توانست نظر بالغ بر چهار هزار نفر را جلب کند تا به صورت ماهانه مبلغی را در اختیار این مجموعه قرار دهند تا در مناطق محروم دوره‌های آموزشی برگزاری کند. این مجموعه در ادامه به جایی رسید که به عنوان یک مؤسسه خیریه ثبت شد و در حال حاضر با هیئت مدیره و مدیر عامل تلاش می‌کند به صورت شفاف به فعالیت خود ادامه دهد.
وی افزود: بحث شفافیت مالی در حال حاضر به نقطه ضعف خیریه‌ها تبدیل شده و اگر می‌بینیم خیریه‌های سلامت‌محور میزان جلب مشارکت بیشتری نسبت به موضوعات دیگر دارند به خاطر همین شفافیت است. این شفافیت باعث می‌شود خیرین رغبت مشارکت بیشتری پیدا کنند. مجموعه انصارالقرآن اگرچه مدل بزرگی نبود، اما اگر شما نگاه کنید، متوجه خواهید شد، همین مجموعه کوچک، کاری انجام داده است که برخی نهادهای حاکمیتی که در این حوزه مسئولیت داشته‌اند، نتوانستند.
جایگاه مدل فعالیت در میزان نیازها
حجت الاسلام حسینی اظهار داشت: در بحث فعالیت‌های قرآنی - مردمی یکی از مسائلی که تعیین‌کننده میزان نیازها هست، این است که بر اساس چه مدلی می‌خواهیم فعالیت کنیم؟ آیا تنها مدلی که می‌توانیم در فعالیت‌های قرآنی داشته باشیم، این است که خودمان را شبه حاکمیتی و شبه دولتی نشان دهیم؟ آیا فعالیت‌هایی که سابقاً با محوریت خانه و مسجد انجام می‌شد، نمی‌توانست کمک‌کننده باشد؟ چرا امروز بیشتر فعالیت‌ها در موضوع فرهنگی به موضوع اقامه عزای امام حسین (ع) اختصاص دارد؟ این به خاطر مدل فعالیت‌ها در این حوزه است. فعالیت‌ها به گونه‌ای طراحی شده است که میزان مشارکت افزایش پیدا می‌کند. وقتی زمینه فعالیت در همه جا هست و همه جا دسترسی به آن وجود دارد، معلوم است که بیشتر استقبال می‌شود. وقتی کار سهل الوصول شود خود مردم حضور خواهند یافت و این نیاز به پشتیبانی دولت ندارد و شما می‌توانید کار را پیش ببرید.
وی با طرح سوالاتی مبنی بر آیا همه جامعه می‌خواهند حافظ و قاری تخصصی قرآن شوند؟ یادگیری همگانی چه می‌شود؟ قالب‌هایی برای این کار را نیاز دانست و گفت: اتفاقی که در جامعه عصر افتاد نزدیک به همین موضوع بود. در آخرین دیداری که جامعه قرآنی قبل از کرونا با مقام معظم رهبری داشت، معظم له از فعالیت‌های صورت گرفته بعد از پیروزی انقلاب نسبت به قبل از انقلاب سخن گفتند، اما فرمودند: نسبت به دو کار غفلت شده است، یکی از این کارها جلسات خانگی و دیگری هم فعالیت‌های قرآنی مساجد بود. بر همین اساس جامعه قرآنی عصر تصمیم گرفت سرمایه خود را بر روی این دو موضوع متمرکز کند. در سامانه‌ای که برای ثبت جلسات خانگی قرآن معرفی شد بیش از ۴۸۰۰ جلسه خانگی تمایل داشتند که با ما ارتباط داشته باشند. هر چند تعداد جلسات خانگی بسیار بیشتر از این عدد است. گاهی اوقات موفقیت این نیست که منبع عظیمی در اختیار داشته باشید، گاهی شاید درست کردن یک مدل از فعالیت که باعث شود همه مردم بتوانند مشارکت داشته باشند، هم موفقیت است.
حجت الاسلام افزود: وقتی خودمان را در قالب مؤسسه تعریف می‌کنیم حتی اگر در جمهوری اسلامی ایران هم باشیم باز هم مجموعه‌هایی مانند تأمین اجتماعی، دارایی و … ما را به عنوان یک بنگاه می‌بینند. در حال حاضر مؤسسات زیادی با مشکل بیمه و… مواجه هستند، اما آیا بیمه یا دارایی می‌تواند یقه جلسات خانگی قرآن کریم یا مدل‌هایی از این دست را بگیرد؟
در بخش مردمی حاکمیت را کنار نگذاریم
دبیر جشنواره تلاوت‌های مجلسی گفت: البته کنار زدن دولت و حاکمیت هم کار چندان صحیحی نیست، چرا که حاکمیت ابزاری در اختیار دارد که می‌تواند ما را در راستای رسیدن به هدف یاری دهد. ما در «فجر تلاوت» (مرحله پایانی جشنواره تلاوت‌های مجلسی) لازم بود عده‌ای را از سراسر کشور دعوت کنیم و چند روز در تهران حضور داشته باشند، ما هیچ وقت از خیر قرآنی نخواستیم هتل در نظر بگیرد، بلکه از طریق نهادهای دولتی بحث اسکان این افراد را برطرف کردیم. یا اجاره برج میلاد برای برگزاری اختتامیه جشنواره نیز به همین صورت بوده است. اینها نیز گوشه‌هایی از کار خیر قرآنی نهادهای دولتی است.
وی ادامه داد: جشنواره فجر تلاوت زمانی شکل گرفت که ما از رسیدن به نتیجه یک پویش ناامید شدیم. در سال ۹۶ پویشی راه‌اندازی کردیم اما به جایی نرسید از همانجا به این فکر افتادم تا بر روی داشته‌های خودمان تمرکز کنیم، دیدیم خودمان مقداری توانایی داریم از همان توانایی استفاده کردیم تا آن را تبدیل به یک اثر قابل لمس کنیم.
جعفری افزود: از روزی که کار را از حسینیه کوچکی در منطقه مولوی تهران شروع کردیم الان به جایی رسیده‌ایم که این جشنواره در ۱۸۹ شهرستان طی روزهای گذشته برگزار شده و در شهریورماه هم بخش استانی را در ۳۱ استان به طور کامل اجرا می‌کنیم، بعد هم بخش کشوری را خواهیم داشت. کاری که ما انجام دادیم این بود که نمونه کاری که در تهران انجام شد در استان‌ها نیز اجرا کردیم، یعنی در هر استان، تیمی را درست کردیم تا به خیرین همان استان مراجعه و آنها را هم به این مجموعه اضافه کنند. امسال برآورد بودجه ما سه و نیم میلیارد تومان است، اما در طول مسیری که وارد استان‌ها و شهرستان‌ها می‌شود، بالغ بر شش میلیارد تومان هزینه در پی خواهد داشت. دو سال قبل هزینه برگزاری جشنواره دو میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان بود، اما ما فقط یک میلیارد و صد میلیون تومان هزینه کرده بودیم و بقیه آن را خیرین استان‌ها تأمین کرده بودند.
وی اظهار داشت: موضوع دیگری که باید مدنظر قرار بگیرد این است که منابع خیرین در هر استان برای همان استان هزینه شود؛ ما این کار را در جشنواره انجام داده‌ایم و هر خیر قرآنی حمایتی که انجام می‌دهد، در همان استان هزینه می‌شود.
گام اول شکل دادن یک کار خیر قرآنی
دبیر جشنواره‌های تلاوت مجلسی با اشاره به اینکه سامان دادن به جمع نیروی انسانی مشتاق و علاقه‌مند به عنوان اولین کاری که می‌تواند باعث جذب فضای قرآنی شود گفت: اگر فردی یک طرح دارد ابتدا باید فکر کند به کدام جنبه آن بپردازد، گاهی دسترسی به مدیران در شهرستان‌ها بسیار کم است و همین باعث می‌شود دست ما از بخشی از حاکمیت که وظیفه پشتیبانی دارد کوتاه باشد، لذا باید دنبال یک خیّر بگردد.
وی در پایان ادامه داد: بعد از اینکه قدم اول به خوبی برداشته شد و نیروی علاقه‌مند جمع شد، باید این گام را به گام بعدی که تعیین اهداف زودبازده است، برسانیم. یعنی برای آن حلقه اولیه علاقه‌مندی که شکل گرفته است، اهداف ملموسی که قابل سنجش برای مردم، خیرین و معتمدین باشد، طراحی کنیم. در گام بعد نباید از نقش ارتباطات محلی که می‌توانند به عنوان یک رسانه عمل کنند، غافل شویم، گام دیگر هم نیت خالص است که اگر وجود داشته باشد و انسان کار خیر را برای خداوند انجام دهد، حتماً به آن توفیق داده خواهد شد. جشنواره، دو سال قبل یک میلیون و ۶۵۰ هزار نفر مشارکت‌کننده داشت و سال قبل هم تعداد مخاطبان ما به دو میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسید، اینها در واقع تعداد افرادی بودند که چهار ساعت پای تلاوت‌های جشنواره نشستند.