به گزارش خبرنگار مهر، دیوان محاسبات کشور امسال در اقدامی تحسین برانگیز، اقدام به تنظیم پیش از موعد گزارش تفریغ بودجه کرده است. طبق آنچه در سال‌های گذشته شاهد بودیم، این گزارش در بهترین حالت در دی یا بهمن ماه منتشر می‌شد. انتشار این گزارش پس از تصویب لایحه بودجه سال جاری، عملاً اقدامی بیهوده به حساب آمده که نمی‌توان از نتایج آن به موقع بهره برد. اما امسال با اقدام چشم گیر دیوان محاسبات در تنظیم زود هنگام این گزارش، نمایندگان مجلس و پژوهشگران می‌توانند با فرصت بیشتری بر نقاط ضعف بودجه تمرکز کرده و بودجه سال آتی را با تسلط بیشتری بر امور بودجه‌ای کشور تدوین کنند.
اما هر ساله پیرامون نقش آفرینی گزارش تفریغ بودجه در نظام بودجه‌ریزی کشور و میزان تأثیر گذاری آن مباحث گسترده‌ای مطرح می‌شود. به عقیده بسیاری از صاحب نظران، برای تأثیر گذاری بیشتر گزارش تفریغ بودجه در فرایند تنظیم بودجه، باید در ابتدا شیوه و روند بودجه‌ریزی کشور اصولی و مطابق با استانداردهای اقتصادی باشد تا این گزارش نیز به بالاترین میزان کارایی خود برسد.
تغییر روند بودجه‌ریزی کشور به سمت بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد
در این باره دکتر مهدی خوشخوی کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: اساساً تفریغ بودجه را می‌توان از دو منظر بررسی کرد. ابتدا اینکه باید برای دستگاه‌های اجرایی دولت و مشخصاً وزارت خانه‌ها، یک کار کردی متصور شویم و مسئله دوم مرتبط با برنامه‌ریزی امور عمرانی است. در خصوص نکته اول باید بگوییم که مادامی می‌توانیم تفریغ بودجه را یک عامل کمک کننده برای بهبود عملکرد دستگاه‌ها بدانیم که برنامه، اهداف و ابزارهای مشخصی برای جهت دهی به عملکرد دستگاه‌ها تعریف شده باشد. یعنی بودجه یک دستگاه اجرایی زمانی که، اولاً بر اساس اهداف مشخص و قابل سنجش تنظیم شده باشد و ثانیاً نحوه تخصیص بودجه به آن بر اساس عملکرد عینی و خروجی ملموس آن تعریف شود، می‌تواند بودجه منطقی نامیده شود.
یکی از اهداف تفریغ بودجه، این است که مدیران دستگاه‌های اجرایی کمبودها را شناسایی بکنند، اما به دلیل بی توجهی دولت‌ها، به چشم نمی‌خورد
وی ادامه داد: زمانی که هم اهداف و هم عملکرد یک دستگاه مشخص و قابل ارزیابی باشد، یک بودجه منطقی برای آن قابل تعریف است. پس از آن زمانی که بودجه به سازمان مورد نظر تخصیص یافت، نهاد متولی تفریغ بودجه یعنی دیوان محاسبات پس از دوره‌ی صرف منابع بودجه، بررسی می‌کند که این دستگاه چه میزان از بودجه را در راستای اهداف خود صرف کرده و یا اینکه چه میزان دور ریز یا هدر رفت در مصرف بودجه داشته است.
لذا از این طریق می‌توان فهمید که بودجه اختصاص یافته متناسب با هدف آن سازمان به اندازه معقول، کم و یا زیاد بوده است. بنابراین با تکیه بر بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، می‌توان میزان بودجه را با نیاز واقعی هر سازمان متناسب سازی کرد.
آیا گزارش تفریغ بودجه در ایران کارایی لازم را ندارد؟
خوشخوی در خصوص علت بی توجهی به گزارش تفریغ در کشور بیان کرد: از این رو تفریغ بودجه زمانی مزیت و اثرگذاری بایسته خود را پیدا می‌کند که ناظر به بودجه‌های مبتنی بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی صورت گیرد. بودجه‌ای که مبتنی بر عملکرد تعریف نشده باشد، به این صورت است که هر دستگاه بر اساس قدرت چانه زنی از بودجه می‌تواند بهره ببرد. در آن زمان سازمان ارزیاب یا همان دیوان محاسبات معیار دقیقی برای محاسبه میزان کفایت بودجه ندارد. شاید بتوان بر اساس یک سری فاکتورها و صورت‌های مالی دستگاه‌های اجرایی، خرج و مخارج آن سازمان را بررسی کرد. اما بررسی این نکته که تا چه حد پول تخصیص یافته برای هر سازمان کارایی داشته است یا حتی اینکه متوجه شود که چقدر انحراف از اهداف ایجاد شده، عموماً معنادار نخواهد بود.
با تکیه بر بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، می‌توان میزان بودجه را با نیاز واقعی هر سازمان متناسب سازی کرد.
وی افزود: بنابراین نکته اول بنده حامل این مسئله است که چون ما اولاً اهداف مشخص مبتنی بر برنامه نداریم و ثانیاً بودجه‌ریزی کشور مبتنی بر عملکرد نیست بلکه مبتنی بر توان چانه زنی و تعریف مخارج توسط هر نهاد است، موجب می‌شود که برای انجام تفریغ بودجه واقعی دست نهاد نظارتی بسته بماند.
لذا آن چیزی که به دست می‌آید خیلی کارگشا نخواهد بود زیرا هم دقیق نیست و هم اینکه بودجه از ابتدا بر اساس اهداف و منطق کارشناسی تعریف نشده است، بلکه عموماً این منطق و انگیزه‌های سیاسی دولت‌ها است که بر بودجه‌های سالانه حاکم است.
به حاشیه رفتن بودجه عمرانی
این کارشناس بودجه در ادامه اظهار داشت: در خصوص مسئله دوم نیز، در بودجه‌های کشور از آنجا که بحث‌های توسعه و عمرانی به حاشیه رفته است، برای نمونه در بودجه ۱۴۰۰ از ۱ هزار و ۲۷۰ همت (هزار میلیارد تومان) بودجه عمومی که برای دولت تعریف شده است، مجموعاً ۱۷۶ همت برای تملک دارایی سرمایه‌ای (که تنها بخشی از آن بودجه عمرانی و زیرساختی است) در نظر گرفته شده است که معمولاً در همین حد نیز تخصیص پیدا نمی‌کند. بودجه‌ای که در آن بحث عمرانی و برنامه توسعه نقشی ندارد، تفریغ بودجه هم برای آن خیلی موضوعیت نخواهد داشت. زمانی که تفریغ بودجه ناظر بر بحث‌های عمرانی و توسعه‌ای انجام شود می‌توان اعلام کرد که سال قبل قرار بود کدام اهداف توسعه‌ای انجام بشود و نتیجه استفاده از منابع بودجه‌ای چطور بوده است.
وی تصریح کرد: زمانی که تفریغ بودجه از جایگاه خودش تقلیل پیدا کند، دولت‌ها نیز مواجهه فرمایشی با این مسئله خواهند داشت. لذا اگر دولت بخواهد واقعاً کار مؤثری انجام دهد از این تفریغ بودجه نمی‌توان کمک شگرفی به آن کرد. یکی از اهدافی که برای تفریغ بودجه ذکر شده، این است که مدیران دستگاه‌های اجرایی کمبودها را شناسایی بکنند، اما این مسائل به دلیل بی توجهی دولت‌ها زیاد به چشم نمی‌خورد. در بودجه‌های غیر کارشناسی یا همان بودجه‌های سیاسی این جنس موضوعات اساسی اصلاً مطرح نیست.
وی در پایان گفت: این اقدام دیوان محاسبات در تسریع تنظیم گزارش تفریغ اقدام مناسبی به حساب می‌آید اما با این شرایطِ نظام بودجه‌ریزی کشور نمی‌تواند برد چشم‌گیری داشته باشد. حداکثر وظیفه دیوان محاسبات در این زمینه، همین تسریع در گزارش تفریغ بودجه بوده که انجام داده است. می‌توان از دیوان محاسبات بابت این اقدام تشکر کرد که به جای آنکه در بهمن یا حتی سال آینده این گزارش را منتشر کند، زودتر در دسترس نمایندگان قرار داده است. اما در بحث بودجه‌ریزی این مباحث اصلاح ساختار بودجه است که حیاتی است زودتر تدوین و به اجرا در بیاید.