خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری‌بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در بیست و نهمین گام از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ اخبار سیما در دوران دفاع مقدس و یک ملودی آشنای دیگر رفتیم که تا سال‌ها تبدیل به موسیقی تیتراژ بسیاری از برنامه‌های مرتبط با دوران دفاع مقدس در شبکه‌های مختلف تلویزیون، در سالهای بعد از جنگ بود. دو ملودی فوق ماندگار که به دلیل ساختار موسیقایی، بخش اعظمی از خاطرات موسیقایی نسل طلایی دهه شصت را تشکیل می‌داد. آن چنان که این دو ملودی در فواصل تاریخی مختلف به تناسب موضوعاتی که برای محتوای آن در نظر گرفته شده بود، علاوه بر تلویزیون و رادیو در مدرسه‌ها در آن صف‌های دانش آموزی معروف، آن «از جلو نظام ها» ی آقای ناظم به عنوان سرود واحد توسط بچه‌های مدرسه خوانده می‌شد و عجب هم خواندنش در صبح علی الطلوع احوالات جالبی داشت.
بدون تردید تا اینجای کار، آنهایی که با رفاقت بیشتری با برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی آن دوران خاطره ساز دارند، خوب فهمیده‌اند این دو ملودی معروف کدام بودند. بله درست حدس زدید؛ سرود «ما مسلح به الله اکبریم» که با خواندن همین عبارت‌ها، همزمان با موسیقی اش هم به ذهنمان می‌آید، ملودی که در نسخه اولیه آن سازی در آن نقش ندارد.
«سرود ما مسلح به الله اکبریم» صدای واحد آدم‌هایی است که در حسینیه جماران سرودی را زمزمه می‌کنند که انگار از همان ابتدا قرار بود به خاطره‌های تاریخی مردم ایران بپیوندد «سرود ما مسلح به الله اکبریم» صدای واحد آدم‌هایی است که در حسینیه جماران در حضور حضرت امام خمینی (ره) سرودی را زمزمه می‌کنند که انگار از همان ابتدا قرار بود به خاطره‌های تاریخی مردم ایران بپیوندد گویی که دیدن اخبار سیمای دوران بدون این سرود اهمیت خود را از دست می‌داد و اگر این سرود نبود، انگار چیزی کم بود برای شنیدن اخبار پرالتهاب آن دوران.
ملودی دوم هم که از ماندگاری سرودی که به آن اشاره شد، کم ندارد. ملودی با نریشن محمود کریمی علویجه، گل سرسبد اخبار خوش پیروزی رزمندگان در عملیات‌ها بود، ملودی که با خبر آزادسازی خرمشهر جلوه‌ای دیگر یافت و رفت در دل ذهن شنیداری ملت ایران که موسیقی‌های زیادی را برای ماندگاری به خاطر سپردند.
ملودی که در کنار سرود «ما مسلح به الله اکبریم» قطعاً در ردیف خاطره سازترین تیتراژهای رسانه ملی و دیگر برنامه‌ها برای ما به جای مانده است. به گونه‌ای در همین چند سال به عناوین مختلف توسط هنرمندان با تغییراتی در تنظیم همچنان مورد استفاده اند و همچنان خاطره ساز.
قصه اول؛ اجرای سرودی در محضر امام (ره) و تولد یک خاطره ماندنی
یکی از سرودهایی که چندی بعد از اجرای اصلی و زنده آن در محضر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران توانست به یکی از تیتراژهای ماندگار شود، اجرای سرود «ما مسلح به الله اکبریم» بود که احیاگر بسیاری از خاطراتی است که حداقل در ذهن دهه شصتی ها جا خوش کرده و همچنان خاطره سازی می‌کند.
سرود «ماه مسلح به الله اکبریم» به قدری میان برخی از بینندگان و شنوندگان مورد توجه قرار گرفته بود که وقتی رفته رفته ملودی‌های دیگری جایگزین آن شد، با واکنش‌های منفی قابل توجهی نیز رو به رو شد به طوری که اواخر دی ماه سال ۸۴ رئیس وقت کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به حذف این تیتراژ اعتراض کرده بود این سرود از جمله ملودی‌هایی بود که بیش از سه دهه پیش توسط تعدادی از رزمندگان و بسیجیان در حسینیه جماران اجرا و بعدها به عنوان تیتراژ اصلی اخبار سیما مورد استفاده قرار گرفت. ملودی که بارها در تنظیم‌های مختلفی نیز بازسازی شد و همچنان نیز به عنوان تیتراژ برخی از بخشهای خبری سیما مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جالب اینکه سرود «ماه مسلح به الله اکبریم» به قدری میان برخی از بینندگان و شنوندگان مورد توجه قرار گرفته بود که وقتی رفته رفته ملودی‌های دیگری جایگزین آن شد، با واکنش‌های منفی قابل توجهی نیز رو به رو شد به طوری که اواخر دی ماه سال ۸۴ رئیس وقت کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به حذف این تیتراژ اعتراض کرده بود. کما اینکه پس از این اعتراض بود که علی دارابی معاون وقت پارلمانی و حقوقی سازمان صدا و سیما در پاسخ به اعتراضات این نماینده گفته بود: خبر ساعت ۱۹ قبلاً شامل بخشهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی می‌شد اما از زمانی که این بخش خبری صرفاً اقتصادی شده، این سرود پخش نمی‌شود. با توجه به اینکه سرود «انجزه وعده» نمادی از یاد حضرت امام (ره) و دوران دفاع مقدس است، دوستان ما در معاونت سیاسی صدا و سیما دنبال اصلاحاتی هستند تا این سرود در همین بخش یا یکی دیگر از بخشهای خبری پخش شود.
به هر حال همان گونه که قبلاً هم اشاره داشتیم، در آن دورانی که مانند امروز تا این حد خبری از رسانه‌های رنگارنگ دیداری و شنیداری نبود، بدون تردید یکی از مهم‌ترین و پرمخاطب‌ترین برنامه‌های سازمان صدا و سیما در دهه شصت بخشهای مختلف خبری بود. در روزهایی که به دلیل کمبود وسایل ارتباطات جمعی، گویی همه اخبار عالم و آدم در همان بخش خبری با مجری‌های خاطره‌ساز آن دوران از جمله قاسم افشار، محمدرضا حیاتی، حسن سلطانی، مریم صالحی، فواد بابان و برخی دیگر خلاصه می‌شد. یک دکور ساده با رنگ‌های سرد در زمینه‌های خاکستری، طوسی و در بهترین شکل ممکن آبی که با مجری‌های اتو کشیده، چهره‌هایی خشن و صداهایی زمخت به طور کامل تداعی شرایط جامعه‌ای را به تصویر می‌کشیدند که به دلیل حساسیت‌های دوران جنگ و شرایط اقتصادی، مردمانی نگران و مضطرب داشت که هر شب منتظر شنیدن اخباری بودند که بتواند اطلاعات بیشتری از آنچه در پیرامونشان می‌گذرد، داشته باشند.
اما قصه اصلی خاطره ما از اینجا شروع می‌شد، آن هنگام که قبل از شروع اخبار اصلی و نمایش تیک‌تاک ساعت بر روی یکی از آثار ماندگار ونجلیس آهنگساز یونانی همان سرود معروف را با مطلع «ما مسلح به الله اکبریم» پخش می‌شود.
این قطعه قرار بوده ابتدا توسط دانشجویان ایرانی که با امام راحل از پاریس به تهران باز می‌گشتند اجرا شود که گویا هنگام ورود ایشان به فرودگاه مهرآباد شرایط فراهم نشده و سرود «خمینی ای امام» توسط تعدادی دیگر از افراد در مقابل رهبر انقلاب اجرا شده است سرودی که اولین بار در دوران دفاع مقدس توسط جمعی از پاسداران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حسینیه جماران در مقابل حضرت امام خمینی (ره) اجرا شد که پس از دقایقی تمامی جمعیت حاضر در این مراسم نیز با گروه سرود هم‌صدا شدند. به دلیل همین شکوهی که این سرود در ایجاد روحیه حماسی داشت، تصمیم بر این شد که از آن پس به‌عنوان تیتراژ بخشهای خبری رسانه ملی نیز مورد استفاده قرار گیرد. البته بماند که به جهت نوع اجرا و کیفیت پایین صدابرداری، در سالهای ابتدایی پخش این سرود از تلویزیون، بسیاری از شنوندگان متوجه همه مفاهیم شعر نمی‌شدند اما بعد از انتشار متن شعر بود که ماجرا به طور کامل عیان و این متن به عنوان قطعه ماندگار در دل و ذهن مخاطبان جای گرفت.
یک روایت جالب دیگر هم درباره موسیقی تیتراژ اخبار سیما منتشر شده که محتوای آن مبتنی بر این ماجرا بوده که این قطعه قرار بوده ابتدا توسط دانشجویان ایرانی که با امام راحل از پاریس به تهران باز می‌گشتند اجرا شود که گویا هنگام ورود ایشان به فرودگاه مهرآباد شرایط فراهم نشده و سرود «خمینی ای امام» توسط تعدادی دیگر از افراد در مقابل رهبر انقلاب اجرا شده است. رهبر یا هماهنگ‌کننده خوانش اعضای گروه سرود نیز شخصی به نام غلامرضا ایزدی بود. هنرمندی که اطلاعات چندانی از او در دسترس نیست اما وی از جمله افرادی بود که در هماهنگی و شکل‌گیری اجرای این سرود در محضر امام راحل (ره) به‌عنوان رهبر ارکستر نقش محوری داشت. وی اسفند ماه سال ۱۳۹۷ دار فانی را وداع گفت.
برای شنیدن سرود ما مسلح به الله اکبریم اینجا را کلیک کنید.
قصه دوم؛ شنوندگان عزیز توجه فرمائید، شنوندگان عزیز توجه فرمائید
مارش موسوم به «۲۱ حمزه» هم قطعاً و یقیناً یکی از مهم‌ترین نمادهای پیروزی رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس و در عملیات‌های مختلف بود که به درست ترین شکل ممکن در حافظه تاریخی ما ایرانیان به واسطه هنرمندی یک آهنگساز پیشکسوت اما غریبه جای گرفته است.
این مارش نظامی با نام اصلی «مارش شهریار» ساخته علی اکبر دلبری هنرمند ساکن انگلستان یکی از مهم‌ترین نمادهای پیروزی رزمندگان دوران دفاع مقدس در عملیات‌های مختلف بود که با صدای محمود کریمی علویجه با نوای همیشگی و لحن به یاد ماندنی «شنوندگان عزیز توجه فرمایید… شنوندگان عزیز توجه فرمائید» تبدیل به یکی ماندگارترین آثار موسیقایی پس از انقلاب شد.
اما نت قدیمی این مارش که از دانشگاه افسری امام علی (ع) به دست آمد، ارمغان تازه‌ای با خود داشت. اینکه نام اصلی نت که روی آن با ماژیک سبز خط خطی شده بود مارش «شهریار» نام داشت. قطعه‌ای که در جشن‌های شاهنشاهی و مارش‌های نظامی محمدرضا پهلوی به مناسبت‌های مختلف بارها و بارها اجرا شده بود.
علی اکبر دلبری سازنده مارش «شهریار» که اکنون در انگلستان حضور دارد در سال ۱۳۱۶ وارد ارتش شده و پس از آن نیز به عنوان ریس موزیک مشغول به کار شد. او در سال ۱۳۳۳ بود که مارش «شهریار» را ساخت و به گفته خودش این قطعه تبدیل به مارش رسمی ژاندارمری شد.
مارش «شهریار» یا «۲۱ حمزه» یا «حمله» یا «پیروزی» بخشی از هویت موسیقایی نسلی است که در سالهای جنگ شاید هر روز شنونده نوعی از موسیقی بودند که برایش دربرگیرنده انواع و اقسام آلام رونی بود که ممکن بود که در روح و ذهن هر شنونده‌ای تأثیر جداگانه‌ای داشته باشد وی در گفتگوی تلفنی با کارگردان مستند «بزم رزم» بر این نکته تاکید کرده که وقتی این مارش برای خبر اعلام فتح خرمشهر پخش شد او به خود می‌بالیده که با ساخت یک اثر برای وطنش قدمی برداشته و وقتی این اثر را شنیده اشک از چشمانش سرازیر شده است.
به هر ترتیب مارش «شهریار» یا «۲۱ حمزه» یا «حمله» یا «پیروزی» بخشی از هویت موسیقایی نسلی است که در سالهای جنگ شاید هر روز شنونده نوعی از موسیقی بودند که برایش دربرگیرنده انواع و اقسام آلام رونی بود که ممکن بود که در روح و ذهن هر شنونده‌ای تأثیر جداگانه‌ای داشته باشد.
اتفاقاً همین تناقض ذهنی است که یک مارش نظامی ۶۸ ساله که ساز ایرانی هم در ترکیب سازی و موسیقایی آن نیست این چنین تبدیل به یک خاطره موسیقایی ماندگار با همه پیچیدگی‌هایش برای همه ایرانیان کرده است.
سید وحید حسینی پژوهشگر و کارگردان مستند تحسین‌شده «بزم رزم» درباره این موسیقی چنین روایت می‌کند: «این صدای مارش پیروزی است. مهم‌ترین نماد جنگ که هنوز مارش آغازینش ذهن را به آن روزها (دوران دفاع مقدس) می‌برد. حتی برای آنهایی که نبودند. این موسیقی همواره پیام ظفر می‌داد. اما از نام و نشانش خبری نبود.»
آنگونه که جستجوهای پژوهشگر و کارگردان نشان می‌دهد قطعه پس از پیروزی انقلاب به نام «نت مارش ۲۱ حمزه» با نام نُت «سرود وحدت» در بین نوازندگان دسته‌های موزیک نظام دست به دست می‌شده است.
حمیدرضا خزایی مدیر «رادیو جبهه» در دوران دفاع مقدس درباره استفاده ناگهانی از این قطعه گمنام برای اعلان پیروزی‌ها گفته است: «این مارش روزهای اول جنگ به دست ما نرسید بلکه مدت‌ها از جنگ گذشته بود که همکاران ما در آرشیو رادیو اهواز این مارش را برای ما ارسال کردند. این مارش مربوط به رژه ارتش قبل از پیروزی انقلاب بود که پس از انقلاب در تمام روزهای عملیات از آن استفاده می‌کردیم منتها چون مربوط به دوران قبلی بود اسمش را «مارش حمله» گذاشته بودیم.»
برای شنیدن «مارش ۲۱ حمزه» اینجا را کلیک کنید.