خبرگزاری مهر - دین و آئین - عصمت علی‌آبادی: در کشور عراق بر اساس تقویم رسمی، امروز روز اربعین است. هر ساله در این روز بسیاری از زائران به قصد زیارت مرقد مطهر آن حضرت راهی کربلا می‌شوند. عده بسیاری در این روز پیاده خود را به کربلا می‌رسانند. پیاده روی اربعین به عنوان بزرگترین گردهمایی عالم است که از اقصی نقاط جهان زائران زیادی را به سمت کربلا می‌کشاند و هر سال با شکوه تر از سال قبل انجام می‌شود.عموماً زائران ایرانی مسیر نجف تا کربلا را پیاده طی می‌کنند.
در خصوص تاریخچه پیاده روی اربعین با محمدرضا پویافر عضو هیأت علمی دانشگاه علوم انتظامی امین به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
*مبدا و منشأ پیاده‌روی اربعین به چه زمانی می‌رسد؟
در خصوص مبدا و منشأ پیاده‌روی اربعین بحث‌های فراوانی وجود دارد؛ یک نقل مشهور این است که در چهلمین روز پس از واقعه عاشورا اسرا به کربلا رسیده و به زیارت امام حسین (ع) پرداختند که از قضا آنجا با جابر بن عبدالله انصاری از صحابه پیامبر (ص) مواجه شدند که مسلمانان و شیعیان به تاسی از آنها زیارت اربعین امام حسین (ع) را انجام می‌دهند، اما با توجه به منابع معتبر تاریخی، تردید در رسیدن اهل بیت به کربلا در روز اربعین، بیشتر از تأیید آن است. یعنی در بخش زیادی از منابع احتمال آن رد نشده است اما قطعی بودن آن هم ثابت نشده است. بنابراین پژوهشگران تاریخ اسلام بر اساس منابع معتبر این نتیجه را می‌گیرند که بعید است که اهل‌بیت و حضرت زینب (س) روز اربعین به کربلا رسیده باشند.
بخشی از منابع تاریخی هم پیاده‌روی اربعین را به روایت امام صادق (ع) ارجاع می‌دهند که توصیه کردند روز اربعین به زیارت امام حسین (ع) بروید. اما در مورد اینکه روایت امام حسن عسکری (ع) در برشمردن پنج نشانه مؤمن، از جمله «زیارت اربعین»، دقیقاً اشاره به اربعین شهادتِ امام حسین (ع) و زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین باشد، تردیدهایی وجود دارد. برخی مورخان و علما آن را به معنای زیارت امام حسین (ع) در اربعین نمی‌دانند.
اینجا سه موضوع مطرح است، اول زیارت عام امام حسین (ع)، دوم زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین و سوم پیاده زیارت کردن امام حسین (ع) در روز اربعین است، طی ۲۰ الی ۳۰ سال اخیر ما با یک واقعه اجتماعی به نام پیاده‌روی اربعین مواجه هستیم که بر گرامیداشت عاشورا نیز غلبه پیدا کرده است تا جایی که قبل دوران کرونا از دهه اول محرم هیأت‌ها، مداحان و سوگواران از اربعین یاد می‌کنند در صورتی که از دوران کودکی ما به یاد داریم که در روز اربعین به عنوان روز چهلم امام حسین (ع) مردم به شکل‌های مختلف سوگواری می‌کردند، اما همچون امروز نبود.
از ابتدای دهه ۶۰ که با سقوط صدام حسین موانع خطرناک در مسیر زیارت امام حسین (ع) برداشته شد حجم عظیمی از زائران عراقی با انرژی فراوان برای پیاده‌روی اربعین و زیارت امام حسین (ع) آزاد و منشأ حیات دوباره آن شد و به واقعیتی رسید که ما در دوره جدید به عنوان پیاده‌روی اربعین می‌بینیم. طبق این تحولات و زمینه اجتماعی، پیاده روی اربعین احیا شد که در بستر عراقی شروع به فعالیت کرد. پیش از آن تعداد بسیار محدودی عموماً از علما، طلاب روحانیون ساکن نجف چنین تجربه‌ای را داشتند و عموم زائران ایرانی چنین تجربه‌ای از پیاده‌روی اربعین نداشتند.
*در پیاده‌روی اربعین به لحاظ جمعیت و هویت غلبه بیشتر با چه کسانی است؟
پس از دهه ۸۰ با رشد جمعیت، جاذبه و جذابیت راهپیمایی اربعین برای شیعیان ایرانی سبب شد که میل بیشتری پیدا کنند که به این انبوه جمعیت بپیوندند. با این وجود هنوز به لحاظ جمعیت و هویت، راهپیمایی اربعین عراقی است. یعنی بیشترین جمعیت ۲۰ میلیونی زائران اربعین از عراق است؛ بنابراین غلبه جمعیت زائران، مناسک، آئین‌ها، نمادها، عزاداری‌ها، پذیرایی‌ها کاملاً با وجه عراقی است که می‌تواند هویت این آئین را نشان دهد.
در عین حال، در یک روند تاریخی ما با فرآیندی از راهپیمایی اربعین مواجه هستیم که نمی‌شود گفت باطل یا بدعت است. به هیچ وجه این گونه نیست. به طور کلی زیارت امام حسین (ع) از طرف اهل‌بیت (ع) وارد و توصیه شده، اما نه لزوماً پیاده روی آن هم در روز اربعین. اما اینکه شخص برای زیارت پیاده به قصد ثواب بیشتر، پیاده در ایام اربعین به زیارتِ کربلا برود به معنای بدعت نیست و ارزشمندی و استحباب آن زیر سوال نمی‌رود.
*وجه تمایز پیاده‌روی اربعین به عنوان یک آئین دینی با سایر مناسک دینی دنیا در چه چیزی است؟
پیاده‌روی اربعین یک واقعیت اجتماعی دینی بزرگ است که طبق تجربه پژوهشی بنده در مقایسه با پیاده‌روی‌های زیارتی دیگر دنیا پرجمعیت‌ترین است اما انبوه جمعیت تنها تمایز پیاده روی اربعین نیست بلکه آنچه پیاده‌روی اربعین را به صورت خاص متمایز کرده تمرکز و شدت فراوان بر خدمات خیر دینی در این پیاده‌روی است یعنی انواع خدمات خیری که توسط مردم کاملاً بدون چشمداشت و فداکارانه برای زائران انجام می‌شود در هیچکدام از آئین‌های پیاده‌روی‌های دنیا وجود ندارد. بنده در کتاب پژوهشی «آئین نیکی» توضیح دادم که مهمترین وجه پیاده‌روی اربعین پس از زیارت امام حسین (ع) همین مفهوم خیر دینی است.
*چرا عراقی‌ها در پیاده‌روی اربعین تا این حد با فداکاری از زائران پذیرایی می‌کنند؟ آیا این اقدام آنها توصیه روایی دارد؟
اساساً مفهوم مهمان نزد عرب‌ها بسیار اهمیت دارد یعنی حتی اگر از نظر مالی وضعیت خوبی نداشته باشند بر اساس آنچه دارند از مهمان بهترین پذیرایی را می‌کنند از طرف دیگر وجود مرقد امام حسین (ع) در عراق عامل افتخار عراقی‌ها است. بنابراین پذیرایی از زائر امام حسین (ع) برای عراقی‌ها از چند جهت ارزشمند است. از یک طرف که مهمان است از طرف دیگر زائر امام حسین (ع) است که به لحاظ دینی عاشق او هستند و عامل افتخار ملی شیعیان عراق است. انباشت این انگیزه‌ها به خصوص در پیاده‌روی اربعین که عراقی‌ها بزرگداشت آن را بزرگداشت خود می‌دانند یک افتخار ملی، دینی و مقدس است که بر اساس آن، در کنار فرصت پذیرایی از مهمان، هرچه دارند برای زائر امام حسین (ع) هزینه کنند.
متأسفانه رسانه‌های جهانی به عمد اجتماع به این بزرگی را پوشش خبری نمی‌دهند که اخیراً به ناچار چند سالی است که مقدار کمی پوشش خبری داده شده است و افرادی در گوشه و کنار دنیا از روی کنجکاوی با اربعین آشنا شدند و شرکت کردند که امیدواریم اربعین به تعداد زیادی از مردم دنیا شناسانده شود.