خبرگزاری مهر، گروه استانها- یزدان روحانی: شیوع ویروس کرونا تأثیر بسیار زیادی بر بخش‌های مختلف صنعت گردشگری دنیا از جمله بخش اقتصادی آن داشت. از ابتدای ظهور مهمان ناخوانده جهان در ووهان چین، قرنطینه و منع رفت و آمد اولین و به نظر تنها راه حل کنترل شیوع این ویروس ناشناخته به نظر می‌رسد که در چین اجرا شد. این فرمول چینی با شیوع جهانی ویروس، در دیگر کشورها نیز اجرا شد و بسیاری از کشورها در اولین قدم مرزهای خود را بستند.
تا وقتی حمل و نقلی نباشد، گردشگری هم نیست و اتفاقات سال ۲۰۲۰ یعنی سقوط آزاد صنعت گردشگری دنیا؛ صنعتی که به عنوان بزرگ‌ترین صنعت دنیا از نظر نیروی کار و اشتغال شناخته می‌شود. اگرچه «توماس کوک» انگلیسی اولین تور گردشگری تاریخ را در سال ۱۸۴۱ برگزار کرد، اما گردشگری به شکلی که امروزه آن را می‌شناسیم از بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت و هر ساله رشد قابل توجهی داشت.
بر اساس آمار شورای بین‌المللی سفر و گردشگری (WTTC) ۱۰ درصد از تولید ناخالص جهان در سال ۲۰۱۹ مربوط به صنعت گردشگری بوده و در این سال ۳۱۰ میلیون نفر در دنیا شغلی مرتبط با صنعت گردشگری داشتند. به زبان ساده‌تر این یعنی از هر ۱۰ شاغل در دنیا شغل یک نفر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به گردشگری مربوط است. از طرفی گردشگری صنعتی است که بیشتر کارکنان آن را قشر آسیب‌پذیر زنان و جوانان تشکیل می‌دهند.
بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) صنعت گردشگری که در سال ۲۰۱۹ بهترین سال اقتصادی خود را پشت سر گذاشته بود، با افتی ۷۰ درصدی در سال ۲۰۲۰ مواجه شد. آمارهای اقتصادی گردشگری در سال ۲۰۲۰، شباهت بسیاری با آمارهای این صنعت در سال ۱۹۹۰ داشت و این یعنی یک عقب‌گرد ۳۰ ساله برای یک صنعت و مرثیه‌ای برای رؤیای بسیاری از کشورها از جمله ایران که سودای توسعه گردشگری در سر داشتند.
این وضعیت بر گردشگری ایران نیز تأثیر بسیاری داشته و گردشگری ورودی ایران به طور کامل تعطیل شد. این رخداد در شهرهایی نظیر اصفهان که تعداد قابل توجهی از مشاغل آن وابسته به حضور گردشگران بین‌المللی است، شرایط سخت‌تر کرده است. شاید هم به همین دلیل باشد که سازمان جهانی گردشگری شعار «گردشگری و رشد فراگیر» را با عکسی از یک هنرمند صنایع دستی در میدان نقش جهان منتشر کرده است.
توسعه فراگیر برای بازیابی گردشگری
سازمان جهانی گردشگری پیش بینی کرده که بازیابی (Recovery) این صنعت، حداقل ۵ سال به طول بیانجامد و شاید در سال ۲۰۲۴ آمارهایی نظیر سال ۲۰۱۹ برای گردشگری جهان دوباره رخ نمایی کند. در اولین سال بازیابی، سازمان جهانی گردشگری شعار «گردشگری و توسعه فراگیر» را انتخاب کرده، شعاری که سال گذشته «گردشگری و توسعه روستایی» روستایی بود. احتمالاً در سال پیش حتی تئوریسن‌های سازمان جهانی گردشگری نیز تصور طولانی شدن قصه کرونا را نمی‌کردند و حدس نزدند که فرصتی برای توسعه نیست!
با این حال ارتباط «رشد فراگیر» و صنعت گردشگری از چند جهت قابل تأمل است. اول از همه اینکه صنعت گردشگری دامنه بسیار فراگیری از حمل‌ونقل، اقامت، خدمات، غذا، نوشیدنی، جاذبه‌ها و غیره را شامل می‌شود که در هیچ صنعت دیگری این دامنه گسترده قابل مشاهده نیست. این گستردگی بزرگ‌ترین عاملی است که گردشگری را برای دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه محلی جذاب کرده است.
یکی دیگر از عواملی که گردشگری می‌تواند رشد فراگیری داشته باشد این است که در سطوح ابتدایی تخصص محور نیست و با کمترین آموزش می‌توان برخی خدمات را به گردشگران ارائه داد. به همین دلیل بسیاری از جوان‌ها و زنان به سمت گردشگری می‌آیند و بسیاری دیگر از مردم جهان به عنوان منبع درآمدی موقت و فصلی به آن می‌نگرند.
عامل دیگری که بستر گردشگری را برای یک رشد فراگیر محیا کرده، میزان اندک سرمایه‌گذاری در بخش‌های خدماتی (نه زیرساختی) آن است ضمن اینکه زمان بازگشت سرمایه در این صنعت بسیار سریع‌تر از دیگر صنایع است. از همین روی در روستاها و مناطق کمتربرخورددار نیز می‌توان امید به توسعه گردشگری و رشد اقتصادی داشت.
گردشگری ارزآوری بسیار زیادی دارد و بسیاری از کشورها، مبنای اقتصاد خود را بر دلارهای گردشگران نهادند. اما علاوه بر ارزآوری، گردشگری یک اهرم برای توزیع عادلانه ثروت در یک منطقه است. شهرنشین متولی که اوقات فراغت خود را در خانه‌های روستایی زیبا می‌گذراند، در واقع دارد به توزیع عدالت اقتصادی و اجتماعی کمک می‌کند.
دولت‌ها عامل اصلی جلوگیری از رشد گردشگری
همان‌طور که بیان شد، اگرچه گردشگری پلی برای توسعه پایدار و همه‌گیر در جهان شناخته می‌شود، اما موانعی نیز بر سر راه این صنعت قرار دارد. گردشگری وابستگی بسیاری به دنیای سیاست و عرصه اجتماعی دارد، یعنی لازمه توسعه گردشگری شکل گیری روابط سیاسی پایدار بین دو دولت است؛ زیرا همواره سفارت‌خانه‌ها و صدور ویزا به عنوان اهرمی برای فشار کشورها به یکدیگر شناخته می‌شوند.
از طرفی در بحران کرونا دیدیم که چطور در عرض یک سال بزرگ‌ترین و پول‌سازترین صنعت دنیا تا مرز ورشکستگی رفت و چگونه بحران بی‌کاری فعالان گردشگری، یقه بسیاری از دولت‌ها را گرفت. گردشگری صنعت بسیار حساس است و همین حساسیت، علی‌رغم تمام ویژگی‌ها باعث شده تا برخی کشورها علاقه‌ای به توسعه آن نداشته باشند.
مشکل بزرگ دیگر که بر سر راه توسعه گردشگری در کشورهای در حال توسعه بوده، نبود حساب‌های اقماری صنعت گردشگری و به تبع آن مشخص نبود درآمد کشور از این صنعت است. ضمن اینکه تقریباً ۱۰۰ درصد درآمد صنعت گردشگری به صورت مستقیم به جیب مردم می‌رود و خبری از واسطه‌گری بخش‌های دولتی و نیمه‌دولتی نیست. این رخداد باعث شده تا گردشگری برای برخی دولت‌هایی که به درآمدهای مالیاتی وابستگی دارند، جذاب نباشد و در این بخش سرمایه‌گذاری صورت نگیرد.
با این تمام این تفاسیر، در حال حاضر بزرگ‌ترین بازیگران در سناریو بازیابی گردشگری، دولت‌ها هستند، آن‌ها باید دست در دست سازمان‌های جهانی و بخش خصوصی داخلی خود هرچه سریع‌تر فعالیت‌های گردشگری را از سر گرفته تا این صنعت بتواند بازیابی را آغاز کند.
رابطه ایران و «رشد فراگیر گردشگری»
ایران با تاریخ غنی، تنوع فرهنگی و طبیعی فراوان، آثار ثبت جهانی شده قابل توجه و از همه مهم‌تر کم‌ارزش‌ترین پول جهان، یک مقصد فرهنگی با ظرفیت‌های بسیار بالا برای توسعه گردشگری فرهنگی و تاریخی است. در گوشه گوشه این مرز و بوم جاذبه‌ها، شهرها و روستاهایی هستند که با برنامه‌ریزی صحیح و منطقی می‌توان به توسعه فراگیر آن‌ها کمک کرد؛ اما در این راه موانع بسیار است.
داستان گردشگری و ایران کمی متفاوت‌تر از شیوه مواجه دنیا با این صنعت است. سال‌ها است که گردشگری به عنوان شعاری دهن پر کن در کارزارهای سیاسی مختلف مطرح می‌شود، اما دستگاه دولتی گردشگری همواره حیاط خلوتی برای دولت بوده است. گردشگری ایران از پس از انقلاب اسلامی تاکنون، تاثیرپذیری بالایی از دنیای سیاسی کشور داشته و هیچ‌وقت نتوانست آنطور که باید و شاید خودنمایی کند.
پس از امضای برجام و در کنار آن تغییر بازارهای هدف ایران و سرمایه‌گذاری بر روی بازار چین، وضعیت گردشگری ایران کمی بهبود یافت؛ اما در سال ۱۳۹۸ پیش از آنکه بحران کرونا شکل بگیرد، بحران‌های دیگر نظیر ناآرامی‌های ناشی از گرانی بنزین در آبان‌ماه، ترور سردار شهید قاسم سلیمانی و همچنین حواشی پیرامن هواپیمای اکراینی، باعث شد تا رغبت گردشگران برای سفر به ایران کم شود.
در میانه این بحران‌ها، کرونا نیز مهر پایانی بر صنعت گردشگری ایران زد. گردشگری ایران در سال ۱۳۹۹ و شش ماه ابتدایی سال جاری، آسیب‌های فراوانی را تحمل کرد و بسیاری از فعالان و متخصصان گردشگری بیکار شدند و برخی از آن‌ها در رسته‌های شغلی دیگر مشغول به کار هستند. حتی هنوز هم که بیش از یک سال و نیم از شیوع ویروس کرونا می‌گذرد و بسیاری از کشورها با واکسیناسیون توانستند این بیماری را مهار کنند، ایران هنوز مرزهای خود را باز نکرده و خبری از صدور ویزای توریستی نیست.
در چنین شرایط سختی، بار دیگر دولت جدید با شعار توسعه گردشگری وارد میدان شده، شعاری که هیچ دولتی نتوانسته به آن تحقق بخشد. باید منتظر ماند و دید که آیا آغاز کار وزیر جدید گردشگری ایران که هم‌زمان شده با سال «گردشگری و رشد فراگیر» در ابتدای کار باعث جلوگیری از ورشکستگی صنعت گردشگری ایران و در درجه دوم توسعه آن می‌شود یا خیر.
نگاه ویژه‌ای که اصفهان نیاز دارد
اصفهان را به عنوان غنی‌ترین شهر ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری می‌شناسیم، شهری که یکی از سه ضلع مثلث طلایی گردشگری ایران را تشکیل می‌دهد و یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های گردشگران خارجی در سفر به ایران بازدید از این شهر است. در کنار شهر اصفهان، در استان نیز جاذبه‌های گردشگری فراوانی وجود دارد که در مسیر گردشگران خارجی قرار گرفته و هرکدام یک ظرفیت بلقوه برای توسعه گردشگری هستند.
از کاشان تا کویر ورزنه و خارا و حتی روستایی مثل وانشان در غرب استان اصفهان در کنار جاذبه‌های شاخص مرکز استان، همه و همه پکیجی کم‌نظیر از جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی را تشکیل می‌دهند که گستردگی قابل توجهی دارند. ارتزاق بسیاری از مردمان استان اصفهان به شکل مستقیم و غیرمستقیم به حضور گردشگران بین‌المللی و داخلی وابسته است و این استان شرایط ویژه‌ای در اقتصاد گردشگری ایران دارد.
از طرفی اصفهان بیشترین تعداد کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری را دارد، کسب‌وکارهایی که در سال‌های اخیر با چشم‌داشت به حضور گردشگران خارجی شکل گرفتند، اما در این روزهای سخت در آستانه نابودی هستند. شاید رشد فراگیر مدنظر سازمان جهانی گردشگری در این استان با برنامه‌ریزی صحیح و اعتبارسنجی و اعتبار دهی مناسبت بتواند گردشگری اصفهان را بیش از پیش از خطر انحطاط نجات دهد.