خبرگزاری مهر، گروه سیاست- محمد مهاجرانی: امسال هفتاد و ششمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در حالی کار خود را آغاز کرد که در داخل کشورمان با تغییر دولت، دستورالعمل‌های جدید و البته عملگرایانه‌تری برای حضور در عرصه‌های مختلف دیپلماتیک از سوی مسئولان مرتبط مطرح شد.
دولت جدید ایران، دیپلماسی را مهم می‌داند و از آن به عنوان یکی از کلیدی‌ترین ابزار، جهت رفع مشکلات ناشی از تحریم‌های ظالمانه غرب علیه ملت، استفاده می‌کند. به همین دلیل «حسین امیرعبداللهیان» از اولین حضور خود در سازمان ملل، به خوبی استفاده کرد و در جریان سفر پنج روزه به نیویورک، دست کم با ۵۰ شخصیت مهم بین‌المللی دیدار و مذاکره کرد.
وزیر امور خارجه کشورمان در این دیدارها، عمدتاً طرف مقابل خود را متوجه تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی آمریکایی‌ها و لزوم بازگشت آن‌ها به برجام کرد؛ همچنین توصیه جدی وی برای لزوم رعایت حقوق ملت ایران به برخی از مقامات کشورهایی که پرونده سیاهی در قلدری و یکجانبه‌گرایی بین‌المللی دارند از نکات مورد توجه از سوی وی بود.
دفاع از حقوق ملت، مهم‌تر از نوع نشستن دیپلمات‌ها است
اگرچه نوع نشستن دیپلمات‌ها برابر همتایان خود همواره در دولتِ روحانی به عنوان دستاوردهای دیپلماتیک یاد می‌شد اما لازم است اشاره شود که امیرعبداللهیان در دیدارهای اخیر، دفاع از حقوق ملت ایران در برابر این زورگویان بین‌المللی را چارچوب اصلی خود می‌دانست و نه صرفاً رعایت آداب نشست و برخاست دیپلماتیک!
عدم تمایل برای دیدار با مقامات آمریکایی و همچنین مواضع قاطع دیپلمات شماره یک کشورمان در دیدار با همتایان انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، سوئیسی و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان داد که مواضع تهران برای خنثی سازی تحریم‌ها بسیار جدی است.
اصرار غرب برای مذاکره تاکتیکی جهت توقف حرکت رو به پیشرفت ایران است
به نظر می‌رسد اظهار نظرهای مختلف مقامات آمریکایی که حکایت از نگرانی آن‌ها از وضعیت پیش آمده دارد و همچنین بیانگر دریافت پیام جدی بودن ایران برای شکستن سد تحریم‌ها است؛ از این رو تاکید چند باره برای بازگشت فوری ایران به مذاکرات وین، تاکتیکی برای توقف این فرآیند رو به پیشرفت ایران است.
این پیشرفت‌ها پس از آن شکل گرفت که مجلس یازدهم با تصویب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها»، به یاری دانشمندان کشورمان برای ارتقا سطح فناوری هسته‌ای و همچنین افزایش قدرت چانه‌زنی دیپلمات‌ها در میز مذاکره شتافت.
در این گزارش سعی داریم با بررسی مواضع اخیر دیپلمات‌ها و کارشناسان، پاسخ به برخی از ابهامات در مورد وضعیت آینده «برجام» و مذاکرات وین را پیش‌بینی کنیم.
مذاکرات از چه زمانی و چگونه آغاز می‌شود؟
امیرعبداللهیان در دیدار با وزیر امور خارجه آلمان، مذاکرات وین را برای اطمینان از بازگشت کامل و تضمین شده آمریکا به تعهدات خودش ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ توصیف کرد.
وی همچنین در جمع خبرنگاران آمریکایی، ملاک ایران برای بازگشت به مذاکرات را مشاهده رفتار عملی سیاستمداران و دولتمردان آمریکایی دانست و تاکید کرد: ما بر اساس رفتار عملی بایدن تصمیم خواهیم گرفت.
امیرعبداللهیان همچنین در این جمع در موضعی مشابه ادبیات طرف‌های غربی، فرصت جبران خسارت را محدود دانست و گفت: این پنجره فرصت، برای همیشه باز نخواهد بود.
دولت سیزدهم عملگرا است
وزیر امور خارجه کشورمان بر نوع رفتار دولت جدید ایران تاکید کرد و گفت: دولت جدید ایران دولتی عمل گرا است. برای ما بیش از حرف و کلمات، میزان عمل دولتمردان آمریکایی به تعهداتشان اهمیت دارد. این قابل قبول نیست که بایدن از یکسو از مذاکره، توافق و حتی درخواست برای مذاکره دوجانبه با ایران صحبت کند، اما سیاست‌های غلط رئیس جمهور قبلی آمریکا یعنی ترامپ را ادامه دهد.
وی همچنین رفتار آمریکایی‌ها را تعیین کننده نتیجه مذاکرات برجام دانست و به سیاست‌های غلط دولت بایدن اشاره کرد و گفت: از زمانی که «بایدن» مسئولیت ریاست جمهوری را بر عهده گرفت، هیچ اقدام عملی سازنده به غیر از اظهار نظرهای متناقض از او مشاهده نشده است.
وزیر خارجه فرانسه نیز در دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان ترجیح داد، نگرانی خود برای بازگشت ایران به مذاکرات را بیان کند و در ادامه از علاقمندی کشورش برای ازسرگیری مذاکرات و همکاری کامل میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد.
امیرعبداللهیان پس از اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه، با ابراز تأسف از عدم اقدام جدی و عملی آمریکا و سه کشور اروپایی در عمل به تعهدات خود، گفت: در بازگشت به مذاکرات، نتایج عملی و ملموس برای مردم ایران، از اهمیتی فوق‌العاده برخوردار است
سابقه پرونده مذاکراتی وین در دست بررسی است
امیرعبداللهیان همچنین در دیدار با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دستور کاری دولت جدید کشورمان را مرور و مطالعه پرونده مذاکرات دانست و تاکید کرد: ایران «نه» اتلاف وقت می‌کند، نه رفتار غیر سازنده آمریکا را می‌پذیرد و نه کشور را معطل وعده‌های توخالی سابقه‌دار خواهد کرد.
وی با بیان اینکه همه طرف‌ها باید بدانند، برجام باید برای ایران نتایج ملموس داشته باشد و در عمل، برداشتن تحریم‌های غیرقانونی را ببینیم، گفت: همه طرف‌ها باید عملاً با برداشتن گام‌های محکم پایبندی خودشان را به برجام ثابت کنند. این کار سختی نیست که آمریکایی‌ها به تعهدات خودشان بر اساس برجام عمل کنند و سه کشور اروپایی به بی عملی خود پایان دهند.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز ضمن انتقاد از رفتار غیرسازنده آمریکا، گفت: مسئولیت آمریکا نسبت به ایجاد وضعیت فعلی روشن است، اما در عین حال همه طرف‌ها باید کمک کنند تا به نتیجه مرضی الطرفین برسیم. قدم اول در این راستا تعیین زمان نشست وین است.
اما یکی از نکاتی که مورد توجه رسانه‌ها و کنشگران سیاسی قرار گرفت، درخواست‌های طرف‌های غربی برای اعلام زمان دقیق آغاز مذاکرات از طرف ایران و همچنین تفسیر دقیق کلمه (به‌زودی) از سوی ایران بود. در این خصوص امیرعبداللهیان در مصاحبه با صدا و سیما، گفت: آن‌ها دوست دارند بگویند به زودی یعنی چه، چند ساعت و چند هفته! به‌زودی یعنی به محض اینکه بررسی‌های ما کامل شود، این اقدام را انجام خواهیم داد.
رئیس دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: البته به طرف‌های اروپایی می‌گویم شما فراموش نکنید برخی از شما درباره SPV و «اینستکس» گفتید ظرف چند ماه آینده و بزودی این اتفاق رخ می‌دهد. تفاوت به‌زودی ایرانی با به‌زودی غربی خیلی زیاد است. بزودی از نظر ما یعنی در اولین فرصتی که بررسی‌هایمان تکمیل شود.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز در واکنش به امیرعبداللهیان، گفت: این چیزی است که در هفته گذشته بارها شنیده‌ایم، اما هنوز به طور دقیق متوجه نشده‌ایم که معنی آن چیست.
هفت محور مهم احتمالی برای ایران
با توجه به اظهارات رئیس دستگاه دیپلماسی در خصوص آغاز مذاکرات مجدد وین، می‌توان هفت محور زیر را استنباط کرد:
۱- ایران مذاکره برای مذاکره نمی‌پذیرد و اجازه فرسایشی شدن مذاکرات (مانند مذاکرات پیشین وین) را نمی‌دهد
۲- ایران انتظارات مشخص و بیشتری از اعضای اروپایی حاضر در برجام دارد
۳- سوابق بدعهدی غربی‌ها برای عدم تکرار اقدامات مخرب آن‌ها در دست بررسی است
۴- دستورکارهای جدید برای مذاکرات مورد پذیرش نیست و صرفاً باید در مورد بازگشت آمریکا به برجام و اجرای کامل تعهدات طرف‌های اروپایی بحث شود
۵- فرصت برای طرف‌های غربی محدود است و فوراً باید اقدامات جبرانی خود را انجام دهند
۶- رفتار فعلی آمریکا و شخص «جو بایدن»، مورد پذیرش ایران نیست و همین موضوع منجر به بی‌اعتمادی ایران به مذاکرات شده است
۷- نتیجه مذاکرات باید از پیش برای تهران ملموس باشد
مذاکره برای مذاکره مردود است
اسماعیل کوثری نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر، در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا مذاکرات هسته‌ای به روش دولت قبل ادامه خواهد یافت و یا دستور کار جدیدی از سوی دولت سیزدهم تعریف شده است، گفت: ما دیگر مذاکره برای مذاکره را قبول نداریم و اجازه نمی‌دهیم که غربی‌ها برای ما تعیین تکلیف کنند که مذاکره انجام شود و یا خیر. از سوی دیگر مذاکره حتماً باید برای ما نتیجه بخش باشد و اگر برای ما نتیجه قطعی و محرز نداشته باشد، به هیچ وجه پذیرفتنی نیست.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا استفاده از سازوکارهای دولت روحانی برای مذاکرات، در دولت جدید نیز جواب می‌دهد، تصریح کرد: آن روش به هیچ وجه نباید ادامه پیدا کند چرا که در دولتِ روحانی به غربی‌ها خوش‌بینی مفرطی شد و همین مسئله باعث ایجاد مشکلات زیادی برای کشورمان شد.
مصطفی میرسلیم، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر و در پاسخ به سوالی مشابه تصریح کرد: هرگونه تعامل با ۱+۵ منوط به این است که استقلال جمهوری اسلامی ایران در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای محترم شمرده شود و موضوع دیگری با آن گره نخورد. قدرت دفاعی ایران قابل مذاکره نیست و اقتدار منطقه‌ای جمهوری اسلامی واقعیتی است که ۱+۵ باید بپذیرند.
پرونده مذاکرات در شورای عالی امنیت ملی یا وزارت امور خارجه؟
برای اولین بار در نشست خبری ۳۱ خرداد سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، از تشکیل کمیته‌ای به نام تطبیق با حضور نمایندگانی از ارگان‌های مختلف کشور خبر داد که همان وقت برخی از رسانه‌ها احتمال ادامه بررسی پرونده هسته‌ای را در شورای عالی امنیت ملی کشورمان مطرح کردند.
در همین راستا، فواد ایزدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر، رئیس جمهور را تصمیم‌گیرنده نهایی برای این موضوع دانست و گفت: در گذشته بررسی پرونده هسته‌ای در شورای عالی امنیت ملی بود. حسن روحانی تصمیم گرفت این پرونده به وزارت خارجه منتقل شود که خیلی نیز موفق نبود. البته الان وزیر امور خارجه عوض شده است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل به دو نکته اساسی برای بررسی این پرونده اشاره کرد و گفت: اول اینکه باید درس‌ها و عبرت‌های برجام را از یاد نبریم و دوم اعضای تیم مذاکره کننده هستند.
وی تصریح کرد: در ایام مذاکرات برجام، آمریکایی‌ها گفتند که ما نسبت به برنامه هسته‌ای شما دغدغه داریم، بنابراین شما مسئول هسته‌ای کشورتان، آقای صالحی را در مذاکرات بیاورید و از طرف ما (آمریکا) نیز آقای مونیز در این مذاکرات حاضر می‌شود. ما نیز که دغدغه رفع تحریم را داشتیم باید وزیر اقتصادمان را در مذاکرات می‌بردیم و از طرف مقابل نیز درخواست می‌کردیم وزیر خزانه‌داری خود را همراه داشته باشد، این کار را نکردیم و بعداً ضربه خوردیم.
افراد حاضر در تیم مذاکره کننده مهم هستند
ایزدی افزود: وقتی که آمریکا به هدف خود دست یافت و برجام به سرانجام رسید، آقای جک لو که آن زمان وزیر خزانه‌داری بود و صهیونیست نیز بود، موانعی را برای برجام ایجاد کرد، از این رو آن فردی که قرار است در حوزه تحریم همکاری کند باید در حین مذاکرات نیز حضور پیدا کند.
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی تاکید کرد: از این جهت که این تیم چطور چیده شود، این افراد از کجاها باشند و چه کسانی باشند، اهمیت پیدا می‌کند.
حضور «عباس عراقچی» در تیم آینده لازم است
عبدالرضا فرجی‌راد دیگر کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با خبرنگار مهر بر حضور مذاکره کننده قبلی کشورمان در جریان بررسی‌های آتی پرونده هسته‌ای تاکید کرد و گفت: اینکه پرونده در شورای عالی امنیت ملی بررسی شود یا وزارت خارجه، به نظر من تفاوتی نمی‌کند، معتقدم حتماً باید مذاکره کننده اصلی قبلی (سید عباس عراقچی) حضور داشته باشد.
وی گفت: اگر بخواهیم افراد جدیدی را برای مذاکرات انتخاب کنیم و مذاکرات دوباره از نو شروع شود و این افراد بخواهند سابقه مذاکرات قبلی را بررسی کنند، زمان می‌برد و کار را عقب می‌اندازد و این باعث می‌شود که تحریم‌ها ادامه پیدا کند و نتوانیم برنامه‌ریزی درستی برای کشور داشته باشیم که این به ضرر ما است.
این استاد ژئوپلیتیک دانشگاه به مواضع سیاسی اخیر مسئولان کشور اشاره کرد و گفت: همانطوری که وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور در مکالمات تلفنی و دیدارهای خارجی خود مطرح کردند، ما مذاکرات را برای مذاکرات نمی‌خواهیم و نمی‌خواهیم فرآیند مذاکرات طولانی باشد؛ باید در یک یا دو جلسه این پرونده را جمع کنند.
وی تاکید کرد: یک برجامی بود که ترامپ از آن خارج شده است و حالا با گذشت چندین ماه از روی کار آمدن بایدن، انتظار است که وی به تعهداتش عمل کند. متأسفانه آمریکایی‌ها هیچ حسن نیتی از خود نشان ندادند.
با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، احتمالاً روند بررسی این پرونده مهم، همچنان در وزارت امور خارجه خواهد ماند و پیش‌بینی می‌شود تیمی متشکل از دستگاه‌های مختلف مربوطه از جمله مجلس شورای اسلامی، دولت و شورای عالی امنیت ملی در مذاکرات احتمالی آتی حضور یابند.
با توجه به اینکه در اواخر دولت قبل، سید عباس عراقچی، معاون سیاسی سابق وزارت امور خارجه مسئولیت مذاکرات را بر عهده داشت، ممکن است جانشین وی، علی باقری مسئولیت ادامه مذاکرات را بر عهده بگیرد و در آینده نزدیک به همراه تیم جدید عازم وین شود. البته بنا بر نظر کارشناسان، لازم است این تیم جدید از تجربیات مذاکراتی تیم قبلی نیز بهره بگیرد و در جریان مذاکرات از حضور مستقیم (یا غیرمستقیم) افرادی همچون سید عباس عراقچی یا کاظم غریب‌آبادی استفاده کند.
علی باقری پیش‌تر نیز سابقه حضور در مذاکرات هسته‌ای را به همراه سعید جلیلی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی کشورمان داشت و به خوبی از تاریخچه پرونده هسته‌ای کشورمان آگاهی دارد.