به گزارش خبرنگار مهر، در ایران تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و زیربنایی معمولاً از طریق بازار پول، بازار سرمایه داخلی و همچنین استفاده از سرمایه گذاری‌های خارجی تأمین می‌شود، بازار پول شامل بانک‌های تجاری و تخصصی و همچنین تسهیلات ارزی صندوق توسعه ملی است، استفاده از سرمایه گذاری‌های خارجی نیز از طریق اخذ تسهیلات از بانک‌های بین‌المللی همچون بانک‌های توسعه‌ای منطقه‌ای و بنگاه‌های تضمین اعتبارات صورت می‌پذیرد.
اما یکی دیگر از روش‌های مهم تأمین مالی این دست از پروژه‌ها، در شرایطی که دسترسی به بازارهای مالی بین‌المللی برای کشور با محدودیت همراه است، استفاده از ظرفیت عظیم بازار سرمایه داخلی است.
استفاده از این روش تا کنون در کشور به صورت کاملاً محدود اتفاق افتاده است که می‌بایست با توجه به وجود شرایط فعلی، بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت این بازار در دستور کار قرار گیرد.
کاهش بی سابقه سهم بودجه عمرانی از بودجه عمومی کشور
در اقتصاد ایران تاکنون آنچه مرسوم بوده است، تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی با استفاده از منابع دولتی بوده که این منابع دولتی نیز عمدتاً از طریق استحصال درآمدهای حاصل از فروش نفت به ارمغان می‌آمدند. اما با توجه به محدودیت‌های موجود بر سر راه فروش نفت که در سال‌های اخیر شدت گرفته است، دولت در حال حاضر امکانی برای تأمین مالی گسترده و پایدار پروژه‌های زیربنایی کشور ندارد.
بنابراین، این پروژه‌ها که خود ضامن پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور به شمار می‌روند، در شرایط حال حاضر با چالش تأمین مالی و طولانی شدن دوره ساخت و بهره برداری مواجهند.
سهم بودجه عمرانی از ۲۸ به ۱۲ درصد کاهش یافت
از سال ۹۴ تا کنون بودجه‌های عمرانی سنواتی با کاهش سهم شدید نسبت به بودجه عمومی کشور مواجه شده است. هر چند رقم ریالی این بودجه افزایش پیدا کرده است اما سهم بودجه عمرانی از مجموع بودجه عمومی کشور که در اوایل دهه ۹۰ به رقمی بالغ بر ۲۸ درصد می‌رسید در سال ۱۴۰۰ به ۱۲ درصد کاهش پیدا کرده است که در ۲۰ سال گذشته بی سابقه است.
این کاهش سهم منجر به طولانی‌تر شدن لیست پروژه‌های نیمه تمام عمرانی گردیده است. به طوری که تعداد زیادی پروژه نیمه فعال عمرانی هم اکنون به دلیل نبود منابع مالی مناسب بلااستفاده رها شده‌اند.
نقدینگی لجام گسیخته؛ شرکت پروژه راهکار هدایت نقدینگی
از سوی دیگر حجم بالای نقدینگی موجود در جامعه که به صورت لجام گسیخته‌ای در حال افزایش است، به مثابه بمب ساعتی در حال تهدید اقتصاد ملی است. این میزان از نقدینگی که طبق اعلام منابع رسمی و غیر رسمی به رقمی بالغ بر ۴,۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده، هر از گاهی به بخش‌های غیر مولد اقتصادی هجوم می‌برد و زمینه را برای آشفتگی بازارهای پولی و مالی و در نتیجه ایجاد نوسانات اقتصادی فراهم می‌کند.
در چنین شرایطی استفاده از ظرفیت بازار سرمایه به عنوان ابزاری برای هدایت نقدینگی به سمت فعالیت‌های مولد اقتصادی به درستی انجام نشد و به جای هدایت نقدینگی به سمت بازار اولیه بورس، سرمایه‌های مردمی به سوی بازار پر ریسک و محدود ثانویه هدایت شد که همین مساله موجب به وجود آمدن مسائل و مشکلات فعلی بازار سرمایه و سرمایه گذاران گردیده است.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل: صندوق‌های پروژه مانع سقوط بورس می‌شد
در همین رابطه محمدجواد شاهجویی، کارشناس اقتصاد حمل و نقل در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: اگر مکانیزمی همچون شرکت‌های سهامی عام پروژه محور برای هدایت سرمایه‌های مردمی به سمت بازار اولیه بورس و تأمین مالی پروژه‌های نیمه تمام عمرانی اجرا می‌شد، نه تنها شاهد وضعیت فعلی بورس نبودیم بلکه علاوه بر مزیت‌های هدایت نقدینگی، تکمیل چندین پروژه مهم و اولویت دار کشور در حوزه زیربناهای اقتصادی، سرعت بیشتری می‌گرفت.
تفاوت شرکت پروژه با روش فروش اوراق بدهی
وی افزود: روش‌های مختلفی برای تأمین مالی بورس محور وجود دارد. انتشار اوراق بدهی (Debt Base)، عرضه اولیه یا پذیره نویسی، جمع آوری نقدینگی از سود انباشته شرکت یا افزایش آورده نقدی جهت تکمیل طرح‌های توسعه‌ای از انواع روش‌هایی هستند که به واسطه آنها می‌توان مساله تأمین مالی را رقم زد.
به گفته شاهجویی، پذیره نویسی پروژه‌های زیربنایی نیز می‌تواند با مکانیزم‌های مشابهی صورت پذیرد. هر چند باید توجه داشت که با توجه به اقلیم اقتصادی کشور و وجود تورم در اقتصاد ملی، علی القاعده روشی همچون فروش اوراق بدهی، به نفع سرمایه گذاران نخواهد بود.
پیشنهادی برای جذاب‌تر شدن صندوق‌ها و استقبال بیشتر سرمایه گذاران
این کارشناس اقتصاد حمل و نقل تأکید کرد: با تأسیس شرکت‌های سهامی عام پروژه محور برای ساخت و بهره برداری از پروژه‌های عمرانی، سرمایه گذاران می‌توانند از طریق پذیره نویسی در تأمین مالی هر یک از پروژه‌های عمرانی شرکت کنند و برای حفظ سودآوری آنان، می‌توان در طول مدت ساخت پروژه، معادل سود سپرده بانکی به عنوان تضمین سرمایه گذاری به آنان اعطا کرد. همچنین پس از تکمیل پروژه و شروع به بهره برداری از آن، متناسب با سود عملیاتی که پروژه می‌تواند استحصال کند، سهامداران نیز سود خواهند برد.
صندوق‌های پروژه؛ سرمایه گذاری ضد تورمی
شاهجویی ادامه داد: این روش دارایی محور (Equity Base) است و با روش فروش اوراق بدهی متفاوت است. تفاوت عمده این دو مدل تأمین مالی نیز در مصونیت سرمایه سهامداران شرکت‌های سهامی عام پروژه محور از تورم و نوسانات اقتصادی است. چرا که در این روش سرمایه گذاران در ازای مبالغ سرمایه گذاری خود، دارایی واقعی پروژه را عملاً دریافت می‌کنند که این دارایی می‌تواند متناسب با نوسانات اقتصادی ارزش خود را حفظ کند.