خبرگزاری مهر، گروه استانها: موضوع خشکسالی سیستان و بلوچستان و پرداختن به معضلات ناشی از آن سال هاست که در رسانه‌ها مطرح می‌شود و متأسفانه مسئله تازه و جدیدی نیست اما نگرانی اصلی اینجاست که تاکنون هیچ اقدام مطالعاتی و عملیاتی دقیقی برای بررسی این مهم در این منطقه استراتژیک کشور انجام نشده است.
خشک شدن دریاچه هامون سالهاست که به یک معضل مهم زیست محیطی برای منطقه و شاید دنیا تبدیل شده و متأسفانه این روزها شرایط زندگی در سیستان و بلوچستان به دلیل تبعات ناشی از این خشکسالی بسیار سخت‌تر از گذشته شده و مردمان این منطقه با معضلاتی همچون آلودگی هوا، بیماری‌های قلبی و ریوی، بیکاری، مهاجرت و حاشیه نشینی رو به رو هستند.
همچنین طبق آخرین آمار در حال حاضر حدود ۸۱ درصد مردم روستایی منطقه بلوچستان به صورت سقایی آبرسانی می‌شوند و هر روز با سهمیه ۱۵ لیتری آب روزگار سپری می‌کنند و مردم آب را به صورت غیربهداشتی در آب انبارهای منازل خود ذخیره می‌کنند و همچنان شهرهای جنوبی سیستان و بلوچستان به شبکه آب و فاضلاب شهری متصل نیستند.
کاهش میزان بارش‌ها و همچنین قطع شدن آب ورودی رودخانه هیرمند از سمت افغانستان مشکل بی آب مردم سیستان و بلوچستان را تشدید کرده است
علاوه برهمه این مسائل کاهش میزان بارش‌ها و همچنین قطع شدن آب ورودی رودخانه هیرمند از سمت افغانستان مشکل بی آب مردم سیستان و بلوچستان را تشدید کرده است. طبق اعلام وزارت نیرو میزان بارندگی سیستان و بلوچستان نسبت به متوسط بلندمدت (۵۲ سال)، ۹۱ درصد کاهش داشته است.
گفتنی است، خبرگزاری مهر پیش از این در گزارش‌های متعددی به این موضوع اشاره و حتی راهکارهای عملیاتی در خصوص مواجه با بحران کم آبی در سیستان و بلوچستان ارائه کرده بود که استفاده از آب‌های ژرف و موضوع انتقال آب از دریای عمان از آن جمله بود.
اما موضوع این گزارش مربوط به آخرین منبع تأمین آب شرب شمال سیستان و بلوچستان یعنی چاه نیمه‌ها واقع در منطقه سیستان است.
«چاه نیمه» ها، چاله‌ها و گودال‌های طبیعی بزرگی هستند که در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر زابل و ۵ کیلومتری شهرستان زهک و در کنار روستای «قلعه نو» قرار دارد. در سیستان چهار چاه نیمه وجود دارد که آب مازاد رودخانه هیرمند توسط کانالی به آن هدایت می‌شود.
گنجایش مجموع چاه نیمه‌های ۱، ۲ و ۳ در مجموع حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب و چاه نیمه ۴ نیز تا ۸۰۰ میلون متر مکعب است که به صورت دریاچه مصنوعی درآمده‌است. ظرفیت کل این چاه نیمه‌ها در بهترین حالت یک هفتم تالاب بین‌المللی هامون است.
در مواقع کم‌آبی، آب شرب و قسمتی اندکی از آب کشاورزی سیستان از این دریاچه‌های مصنوعی تأمین می‌شود. قابل ذکر است که حجم آب این چاه نیمه‌ها با توجه به خشکسالی‌های مکرر سالهای اخیر و پرداخت نشدن حقابه دریاچه هامون از طرف افغانستان به شدت کاهش یافته به گونه‌ای که در حال حاضر چاه نیمه چهارم تقریباً به صورت کامل خشک شده و حجم سه چاه نیمه دیگر هم به شدت کاهش یافته است.
باید برای جلوگیری از بروز تنش آبی در سیستان تصمیمی عاجل اندیشیده شود
حبیب الله دهمرده، نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرنگار مهر، با اشاره به کاهش حجم آب «چاه نیمه ها» اظهار داشت: باید هرچه سریع‌تر شرایط آبی سیستان بررسی و برای جلوگیری از بروز تنش آبی تصمیمی عاجل اندیشیده شود.
وی افزود: هم اکنون چاه نیمه‌های یک و سه که تأمین کننده آب شرب روستاهای منطقه سیستان و شهر زاهدان هستند، با کاهش شدید آب مواجه شدند.
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی افزود: ضروری است تا با اتخاذ تصمیمات لازم این مشکل هر چه سریع‌تر حل شود تا در آینده با تنش آبی مواجه نشویم.
وی ادامه داد: در این خصوص باید برای حل موقتی موضوع کار لایروبی چاه نیمه‌ها انجام شود و آب از چاه نیمه چهار به چاه نیمه سه و از چاه نیمه دو به چاه نیمه یک پمپاژ شود تا این مشکل فعلاً رفع شود.
دهمرده تصریح کرد: برای لایروبی و پمپاژ به ۶ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که برای تأمین این مبلغ مکاتبات لازم انجام شده است.
وی اظهار کرد: انتظار می‌رود با همکاری مسئولان و دولت این اعتبار هرچه سریع‌تر تأمین شود تا بتوانیم از تنش آبی در آینده جلوگیری کنیم.
منابع آب مطمئن برای منطقه سیستان ایجاد شود
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه این یک اقدام موقتی است، تصریح کرد: قطعاً باید تلاش‌ها برای تأمین منابع آب مطمئن در منطقه سیستان ادامه پیدا کند.
پیگیری حق آبه هیرمند، انتقال آب دریای عمان و استفاده از آب‌های ژرف از جمله راهکارهای موجود برای تأمین آب منطقه سیستان است
وی با اشاره به اینکه پیگیری حق آبه هیرمند، انتقال آب دریای عمان و استفاده از آب‌های ژرف از جمله راهکارهای موجود برای تأمین آب منطقه سیستان است، افزود: پس از دو سال مطالعه اولین چاه ژرف با ۳ هزار متر عمق در منطقه سیستان حفاری شد و چاه دوم نیز در سال جاری حفاری شده است.
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه، با ایجاد چاه‌های ژرف بیشتر می‌توان مشکل آب منطقه را مرتفع کرد، افزود: توسعه عملیات چاه‌های مطالعاتی اکتشافی آب‌های ژرف در مناطق مختلف شهری و روستایی از جمله زابل، نیمروز، هامون، سفید آبه و میل نادر ادامه دارد.
دهمرده تصریح کرد: حفر ۲۰ حلقه چاه ژرف در منطقه سیستان در دستور کار قرار دارد و اکنون در مرحله دریافت مجوز حفر هستیم.
وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از منابع مطمئن تأمین آب انتقال آب از دریای عمان است، گفت: از همین رو بهره‌برداری از خط اول و عملیات اجرایی خطوط دوم و سوم طرح انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ایران و همچنین عملیات اجرایی انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان به صورت همزمان در تاریخ ۲۴ اسفند ماه سال ۹۹ با دستور رئیس جمهور وقت آغاز شد.
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: اما تاکنون هیچ اقدام عملیاتی در این خصوص انجام نشده که امیدواریم دولت سیزدهم هرچه سریع‌تر در این خصوص اقدامات لازم را مدنظر داشته باشد.
۷۰۰ کیلومتر مربع به مساحت خشکسالی سیستان و بلوچستان افزوده شد
محسن حیدری، مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان نیز در گفت وگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: ادامه کم‌بارشی انباشته و کاهش شدید بارندگی سبب شد تا ۰.۴ درصد از مساحت استان سیستان و بلوچستان از حالت نرمال خارج و به محدوده درگیر خشکسالی اضافه شود.
وی افزود: در حال حاضر سیستان و بلوچستان حدود ۷۰ میلیمتر کسری بارش نسبت به شرایط طبیعی دارد و کم‌بارش‌ترین استان کشور در هفت ماه اخیر بوده است.
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان گفت: سال زراعی (۱۴۰۰-۱۳۹۹) با مجموع بارش ۳۵.۶ میلی متر باران به پایان رسید و سومین سال کم باران استان در ۵۵ سال اخیر رقم خورد.
وی بیان کرد: داده‌های بلند مدت بارش استان نشان می‌دهد که سیستان و بلوچستان در ۵۵ سال اخیر، ۲۱ سال کم بارش داشته است که ۱۰ سال آن از دهه ۸۰ به بعد روی داده است.
وی افزود: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که در این دوره آماری تمام چهار نوع خشکسالی «هواشناسی»، «کشاورزی»، «هیدرولوژیکی» و «اجتماعی-اقتصادی» در سیستان و بلوچستان روی داده است.
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان ادامه داد: ادامه سه نوع خشکسالی محیطی سبب وقوع خشکسالی اجتماعی-اقتصادی می‌شود که معیشت و زندگی طیف وسیعی از افراد جامعه که اقتصاد خانواده آنها وابسته به منابع آب است را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حیدری گفت: گسترش حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ نظیر زاهدان، چابهار و ایرانشهر یکی از آثار و پیامدهای خشکسالی اجتماعی-اقتصادی است که در پی کوچ مردم روستاهای بی آب رخ داده است.
تغییرات بارش سیستان و بلوچستان نگران کننده است
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان ادامه داد: نکته نگران کننده بارش استان، تنها مربوط به تغییرات کمی نیست، بلکه تغییرات کیفی و تغییر شکل ظاهری بارش‌ها از بارندگی‌های مداوم و گسترده به بارندگی‌های رگباری و نقطه‌ای هم نگران کننده است.
حیدری تصریح کرد: سال زراعی که گذشت، تغییرات خطرناک‌تری هم در بارش استان مشاهده شد آنجایی که جای پربارش ترین و کم بارش ترین فصول سال استان تغییر کرد. یعنی در حالی زمستان پربارش ترین فصل سال در استان است که بارش‌های مونسون این الگوی پنجاه ساله را بهم زد و سبب شد تا امسال تابستان پر بارش ترین فصل شود.
الگوی توسعه در استان سیستان و بلوچستان نباید بر محور کشاورزی استوار شود
مدیرکل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان گفت: ناپایداری شرایط بارش استان و نوسان زیاد آن ایجاب می‌کند که الگوی توسعه در این منطقه نباید بر محور کشاورزی استوار شود بلکه باید به سمت صنایع با نیاز آبی کم سوق پیدا کند.
وی ادامه داد: در برنامه‌ریزی‌های کلان استان بویژه در توسعه اقتصادی باید به تدریج سهم اشتغال از بخش کشاورزی کاهش یابد و به سوی بخش‌های دیگر نظیر صنعت یا خدمات هدایت شود.
حیدری تصریح کرد: خشکسالی یک مرگ خاموش تلقی می‌شود چرا که خسارات جبران‌ناپذیری به اقتصاد، منابع طبیعی، کشاورزی و منابع آب آینده وارد خواهد کرد، بنابراین لازم است توجه جدی در این زمینه داشته باشیم.
انتقال آب دریای عمان مسیر اصلی توسعه سیستان و بلوچستان است
حسین مدرس خیابانی، استاندار سیستان و بلوچستان نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: انتقال آب از دریای عمان مهمترین و کارآمدترین تمهید برای بهره‌برداری از منابع آبی جدید در استان است.
وی افزود: بزرگترین و مهمترین برنامه دولت در سیستان و بلوچستان بحث انتقال آب از دریای عمان است زیرا مسیر توسعه استان نیازمند بهره برداری از منابع آبی جدید و پایدار است.
استاندار سیستان و بلوچستان با تاکید بر اینکه موضوع انتقال آب از دریای عمان دیگر یک آرزو نیست، افزود: همانطور که نیاکان ما آب را از طریق قنات‌ها جابه جا کردند و هزاران سال است که ما از آن استفاده می‌کنیم انتقال آب از دریا نیز محقق می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه موضوع انتقال آب از دریای عمان باید یک مطالبه عمومی باشد، گفت: طرح انتقال آب از دریای عمان به شهرهای استان علاوه بر اینکه راهی برای رهایی از مشکلات خشکسالی و کم‌آبی در این مناطق است می‌تواند به افزایش اشتغال، توسعه، آبادانی و افزایش تولید و جان گرفتن صنایع کمک کند.
مدرس خیابانی تصریح کرد: طی تحقیق و بررسی که از نقشه استقرار آب شیرین کن‌های در حاشیه دریای عمان و خلیج فارس داشتم خیلی تأسف خوردم زیرا در حال حاضر ایران فقط از ۵ درصد این ظرفیت استفاده می‌کند.
در مجموع نکته حائز اهمیت اینجاست که خشکسالی به عنوان پدیده‌ای آرام و خزنده با گسترش مکانی زیاد هر ساله خسارات بسیار زیادی را به بخش‌های مختلف سیستان و بلوچستان وارد می‌سازد اما این روزها اوضاع بسیار وخیم‌تر شده است به گونه‌ای که با خشک شدن آب چاه نیمه تأمین آب شرب بیش از نیمی از جمعیت استان با مخاطره روبه رو می‌شود و قطعاً موضوع آب شرب به هیچ عنوان قابل چشم پوشی نیست.