خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- سمانه نوری زاده قصری: از آن هنگام که آفتاب عالم تاب اسلام از افق جزیره‌العرب طلوع کرد و با شعاع حیات بخش خود کالبد مرده بشریت را جانی دوباره بخشید هسته نشر و تبلیغ دین اسلام نیز معنا و مفهوم پیدا کرد. تبلیغ دین اسلام مهمترین وظیفه‌ای است که بر دوش مسلمانان عموماً و مبلغین خصوصاً سنگینی می‌کند و قرآن کریم با توصیه به دعوت مردم به سوی خداوند از رهگذر موعظه حکمت و جدال احسن آن را نیکوترین سخن برشمرده و با آوردن آیه نفر انذار و تبلیغ دین را هدف نهایی فراگیری دانش دینی دانسته است.
برای تبلیغ دین، احساس مسئولیت و تعهد، کافی نیست؛ بلکه اموری دیگر هم باید مورد توجه قرار گیرد که می‌توان آنها را بایسته‌های امر تبلیغ دین نامید. یکی از دلایل کامیابی برخی از مبلغان در تبلیغ دین به ویژه در بین جوانان تحصیل‌کرده، توجه به نکته‌هایی است که درصددیم در خلال گفتگو با مبلغان دینی و کارشناسان مسئله تبلیغات دینی آنها را بررسی و واکاوی نمائیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، قسمت سوم بایسته‌های تبلیغ دینی در گفتگو با حسین شیخیان، کارشناس فرهنگی و پژوهشگر و فعال فرهنگی است:
شیخیان در گفتگو با مهر با اشاره به روش‌های تبلیغ دینی و وضعیت تبلیغی در جامعه کنونی، گفت: اگر ما در نظر بگیریم که محتوای تبلیغی ما خالص، پاک و وحیانی است، که همینطور نیز می‌باشد، ما در فرم و روش تبلیغ نتوانستیم به خوبی عمل کنیم و با مردم ارتباط بگیریم.
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل با بیان اینکه مبلغ و یا روشی که برای تبلیغ استفاده می‌کند، ممکن است مشکل داشته باشد، افزود: روی این دو مورد بیشتر باید توجه شود.
شیخیان با بیان اینکه در عرصه تبلیغی وضعیت فرمی یا همان روش تبلیغ مطلوب نیست، خاطرنشان کرد: اکنون می‌بینیم که در عرصه تبلیغ همان شیوه و روش تبلیغی ۴۰، ۵۰ سال گذشته در پیش گرفته می‌شود.
وی با بیان اینکه اوایل انقلاب ادعا می‌شد که با استفاده از ظرفیت صدا و سیما روحانیت می‌توانند مردم را به خوبی هدایت کنند، اظهار داشت: اکنون که ۴۰ سال پس از پیروزی انقلاب می‌گذرد، آنطور که باید از ظرفیت‌های تبلیغی به خوبی استفاده نشده، هرچند اقدامات بزرگی صورت گرفته است.
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل ادامه داد: آمارها نشان می‌دهد که اکنون وضعیت مطلوب نیست و برخی از مردم از معیارهای دینی فاصله گرفتند.
وی با اشاره به اینکه به طور مثال در بحث معیار ازدواج، ایمان مرد برای زن، در اوایل انقلاب در درجه بالایی مطرح بوده و اکنون در درجه پایینی قرار دارد، خاطرنشان کرد: البته دنیای امروز دنیای مدرنیسم بوده و فشارهای فرهنگی که تمدن غرب به جهت پول و امکاناتی که دارد تحمیل می‌کنند، بی تأثیر نبوده است.
نقش مبلغان در عرصه تبلیغ و حفظ روش‌های سنتی تبلیغی
شیخیان یادآور شد: مذهبی‌های غرب نیز از وضعیت موجود و این روند مدرنیسم و گرایش جوانان به سمت عقاید انحرافی ناراضی هستند، آنان نیز سخت در حال تبلیغ برای برگرداندن مردم به پای دین و عقاید دینی هستند.
وی ادامه داد: اینکه در عرصه تبلیغ آنطور که باید عمل نمی‌شود، بحث ناکارآمدی مبلغین صرفاً نیست ولی مبلغان در این زمینه تا حدودی تأثیر داشته‌اند و باید تلاش بیشتری می‌کردند.
شیخیان با بیان اینکه در بحث روش و فرم تبلیغی حداقل کاری که می‌توان به آن پرداخت، عدم فاصله گرفتن از برخی روش‌های تبلیغی سنتی موفق است، افزود: نباید از روش سنتی که منبر باشد فاصله گرفته شود بلکه این روش باید حفظ شود چراکه مورد تاکید بزرگان بوده و روش تأثیر گذاری است.
وی با تأکید بر ضرورت به روز کردن روش‌های تبلیغی بیان کرد: متأسفانه ما در زمینه هماهنگ سازی نهاد دین در جامعه با مردم، مطالبات مردمی و نیازهای مردمی مقداری ضعیف عمل کرده‌ایم.
به روز کردن شیوه‌های تبلیغی نیاز جامعه امروز است
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل مطالبه جامعه و ذائقه مردم نسبت به ۴۰ سال پیش را متفاوت خواند و گفت: پس از گذشت ۴۰ سال ما همچنان به آن روش‌هایی پایبند هستیم که در ۴۰، ۵۰ سال پیش آن روش‌ها را در پیش می‌گرفتیم.
وی با اشاره به اینکه امروزه شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند کل دنیا را تحت تأثیر قرار داده‌اند، خاطرنشان کرد: با تغییر شرایط باید شیوه‌های تبلیغی نیز بروز شود.امروز باید بررسی کنیم تا چه اندازه در عرصه تبلیغ موفق عمل کرده و چه اندازه توانسته‌ایم از این شبکه‌های اجتماعی در جهت نزدیک شدن با مردم، ارتباط گرفتن با مردم و جوانان استفاده کنیم، منظور تلاش‌هایی است که شما را به مردمی کردن تبلیغ نزدیک کرده است.
نهادهای دینی در عرصه تبلیغ دچار کم کاری شده‌اند
وی با بیان اینکه نهادهای مختلفی در حوزه دین نقش دارند، گفت: کم کاری نهادهای دینی متولی امر دین در جمهوری اسلامی، در امر تبلیغ یکی از ضعف‌هایی است که باید اصلاح شود.
شیخیان با بیان اینکه وقتی یک مبلغ به یک منطقه و بوم وارد می‌شود، باید بحث فرهنگ آن منطقه اصل و اساس کار تبلیغی قرار گیرد، خاطرنشان کرد: توجه به این مهم امری حیاتی برای موفقیت در عرصه تبلیغ بوده و این امر در تبلیغ در داخل و در خارج کشور تفاوتی ندارد.
وی ادامه داد: مسیحیت در یک خط تبلیغ خود را این طور تعریف می‌کند که ما به دنبال تغییر دین نمی‌رویم بلکه به دنبال تغییر فرهنگ هستیم و اگر بتوانیم این فرهنگ در جهت فرهنگ دینی مسیحی تغییر دهیم، می‌توانیم بگوییم که در عرصه تبلیغ موفق عمل کرده‌ایم.
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل ادامه داد: در عرصه تبلیغ، مبلغ اعزامی اگر نیازسنجی نکند و به فرهنگ آن منطقه توجه نکند، تبلیغ مؤثری صورت نمی‌گیرد.
وی به حضور مبلغان و روحانیت در سیل و زلزله کرمانشاه و خوزستان اشاره کرد و گفت: حضور روحانیت بین مردم را نقطه عطفی می‌دانیم و این حضور در جامعه و بین مردم آن مناطق بسیار اثرگذار بود.
شیخیان اذعان داشت: حضور روحانیت در خدمت رسانی به مردم در زمان وقوع سیل و زلزله نه تنها در کل کشور بلکه در خارج از کشور نیز تأثیرگذار بود و مردم طلبه‌ها را باور و رابطه بین مردم و روحانیت تقویت شد.
وی با تأکید بر اینکه نیازسنجی در عرصه تبلیغ سبب می‌شود تا تأثیر بیشتری بر جای بماند، گفت: این مهم موجب می‌شود تا مردم نگاهشان به دین و روحانیت بهتر شود.
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل با بیان اینکه قاعده کلی در امر تبلیغ توجه به فرهنگ منطقه و هر محل است و این مهم در داخل و خارج از کشور هیچ تفاوتی ندارد، ادامه داد: اگر برای تبلیغ به هند بروید و با فرهنگ آنان آشنا نباشید تبلیغ مؤثری نخواهید داشت و این مهم در هر جای دنیا هیچ تفاوتی ندارد.
فعالیت جهادی مبلغان ارتباط بین مردم و روحانیت را تقویت می‌کند
شیخیان با بیان اینکه یک مبلغ موفق باید در عرصه تبلیغ نیازسنجی را مورد توجه قرار دهد، عنوان داشت: در عرصه تبلیغ مخاطب تعیین کننده است نه مرز، اینکه فکر کنیم در عرصه تبلیغ نیاز در داخل کشور با نیاز خارج از کشور فرق دارد، این نگاهی اشتباه است.
وی با بیان اینکه اگر یک مبلغ برای تبلیغ حتی به اندونزی برود، اصل خدمت به مردم است و خدمت رسانی به یک روستایی در یک منطقه محروم در خارج از کشور با خدمت به مردم در مناطق محروم داخل کشور فرقی نمی‌کند.
شیخیان با تأکید بر اینکه یک مبلغ در کنار بیان احکام و انجام فعالیت‌های دینی نباید از فعالیت‌های جهادی کمک به تعمیر منازل مردم، آبرسانی در یک روستا غافل نشود، گفت: مبلغ اعزامی در سایه توانمندی‌ها و یا دیگر مهارت‌ها می‌تواند به مردم خدمت کند.
وی با بیان اینکه در جامعه با توجه به نوع نیاز هر روستا و منطقه نوع خدمت ممکن است متفاوت باشد، اظهار داشت: شاید نوع خدمت متفاوت باشد ولی اصل خدمت تفاوتی ندارد.
مهارت افزایی مبلغان باید در دستور کار قرار گیرد
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل با تأکید بر اینکه تبلیغ باید برای نهادهای دینی در اولویت قرار گیرد، خاطرنشان کرد: توجه به بودجه در بحث مبلغین و نهادهایی که متولی امر تبلیغ هستند مهم است و باید به این مهم توجه شود. متأسفانه بحث تبلیغ برای نهادهای دینی ما مهم و اولویت دار نیست و در این زمینه باید کار شود.
شیخیان مهارت افزایی را از دیگر اصول برای موفقیت در عرصه تبلیغ عنوان کرد و ادامه داد: برخی مبلغان بدون مهارت در عرصه تبلیغ فعالیت می‌کنند و این نوع فعالیت اثربخش نخواهد بود، باید مهارت افزایی مبلغان بروز شود.
نگاه حوزه‌های علمیه نگاه تبلیغی نیست
وی در ادامه با بیان اینکه نگاه حوزه علمیه نگاه تبلیغی نیست، اظهار داشت: نظر برخی بزرگان بر تربیت مبلغ بین‌الملل نیست و اگر روال تحصیلی یک فرد حوزوی را نگاه کنید محصول آن فقط یک چیز بوده و آن هم مجتهد شدن است.
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل یادآور شد: طلبه‌ای که در پی مجتهد شدن است، طی کردن این مسیر حداقل ۲۵ تا ۳۰ سال طول می‌کشد و وقتی طلبه به عنوان مبلغ بین مردم نمی‌رود و حوزه خروجی تبلیغی ندارد مردم نیز تشنه می‌مانند.
وی به مقایسه تربیت مبلغ در داخل و خارج از کشور پرداخت و عنوان کرد: در خارج از کشور به دنبال این هستند که فرد پس از یک ماه آموزش تبلیغی بتواند به دین خدمت کند.
چگونگی عملکرد مبلغان مسیحی
شیخیان یادآور شد: یک مبلغ مسیحی پس از یک ماه آموزش به عنوان مبلغ به شهر و کشوری اعزام می‌شود و به عنوان یک مبلغ کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در آن مناطق به تبلیغ می‌پردازند و برخی مبلغان قبل از ورود به محل تبلیغی زبان آن مردم را فرا می‌گیرند؛ برخی نیز همزمان با ورود به آن مناطق که در خانه عالم مستقر، آموزش می‌بینند و با فرهنگ مردم آشنا می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه نگاه مالی در عرصه تبلیغ نباید وجود داشته باشد، ادامه داد: در خارج از کشور به طور مثال یک مبلغ مسیحی برای درآمد به تبلیغ نمی‌رود بلکه در مدت زمان انجام فعالیت‌های تبلیغی زندگی خود را وقف تبلیغ می‌کند.
فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل به نوع نگاه متفاوت در زمینه تربیت و اعزام مبلغ برای فعالیت در عرصه تبلیغ دین اشاره کرد و گفت: در دین مسیحیت به دنبال این هستند که با ارائه یک دوره آموزشی کوتاه مدت بتوانند مبلغ تربیت و بین مردم بفرستند و یا اینکه در بین اهل سنت از بین اقشار مختلف، کاسب و بقال و … مبلغ تربیت می‌کنند.
شیخیان اظهار داشت: در داخل کشور نوع نگاه‌ها متفاوت است و حوزه‌های علمیه ما بر این باور هستند فردی که علم کافی نداشته باشد، نمی‌تواند در عرصه تبلیغ فعالیت کند چراکه اگر از طرف مردم مورد سوال قرار گیرد و نتواند پاسخ دهد، آبروی دین می‌رود.
وی با بیان اینکه این نوع نگاه قابل حل است، ادامه داد: می‌توان برای مبلغ اعزامی کارهای تعریف شده ارائه شود و اگر از طرف مردم مورد سوال قرار گرفت که توانایی پاسخگویی را نداشت، می‌تواند فرد را به عالم دیگری ارجاع دهد.
شیخیان تصریح کرد: نکته دیگر این است که در نهاد دینی، خودمان را ملزم کردیم که حوزه علمیه تشیع چه در نجف، قم، سوریه و.. فقط عالم و مجتهد عالی مقام باید تربیت کند.
وی ادامه داد: نگاه دوم این است که فقط فرد معمم می‌تواند در عرصه تبلیغ فعالیت کند و فرد غیر معمم نمی‌تواند و نباید به این عرصه ورود پیدا کند، البته این آفت‌هایی نیز دارد ولی باید در این زمینه تدبیر شود، امروز ادیان، فرق و مذاهب دیگری وجود دارد که این مسائل را بین خودشان حل کردند و با تبلیغ خودشان قدرت جذب بالایی دارند.
مطالعه روش‌های تبلیغ؛ محور فعالیت کارگروه مطالعات تبلیغ در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی
شیخیان در بخش دیگری از سخنانش به فعالیت کارگروه مطالعات تبلیغ در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی، اشاره کرد و گفت: محور فعالیت کارگروه مطالعات تبلیغ در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی در زمینه مطالعه روش‌های تبلیغ و جذب سازمان‌های دینی و اجتماعی در دنیا است.
وی ادامه داد: هدف این است که این جریان‌های اجتماعی و ادیان بتوانند به فضای تبلیغی ما محصولاتی ارائه بدهند که ایده‌های جدید به جامعه تبلیغی کشور در حوزه فرم و روش تبلیغی تزریق کند.
این فعال فرهنگی و پژوهشگر تبلیغ در عرصه بین‌الملل تأکید کرد: ما نمی‌خواهیم به مبلغان نسخه بدهیم چون نیاز هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است، ما فضا را فضای توصیفی قرار دادیم و مبلغ با توجه به هوش و توانایی خود از روش‌های تبلیغی استفاده و به بیان مسائل مورد نیاز منطقه می‌پردازد.