به گزارش خبرنگار مهر، بابک ابراهیمی عصر امروز در نخستین جلسه از سلسله نشست‌های تخصصی حل مساله که با موضوع «پدیده خشکسالی و فرونشست زمین در حوضه آبریز زاینده‌رود» با اشاره به اینکه ایران جزو کشورهایی است که بیشترین میزان بهره برداری را از منابع آب زیرزمینی دارد، اظهار داشت: به لحاظ حجمی و تخلیه سرانه‌ای که از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود، ایران در منطقه رکورد دار است و نتیجه برداشت بی محابا این است که منابع آب زیرزمینی در همه دشت‌ها تقریباً بحرانی است یا در همه این‌ها در مقادیر مختلفی کسری حجم مخزن مشاهده می‌شود.
وی با بیان اینکه از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی (دشت) ۳۵۷ دشت به طور کامل ممنوعه یا ممنوعه بحرانی است، افزود: براساس آمار وزارت نیرو، کشورمان سالیانه ۶ میلیارد مترمکعب کسری مخازن آب زیرزمینی دارد که این میزان آب اضافه برداشت می‌شود.
معاون برنامه ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به اینکه از ۳۵ دشت این استان هشت دشت آزاد است، ادامه داد: دشت‌هایی مانند چوپانان و بیاضه آبی ندارند و ۱۷ دشت ممنوعه و ۱۰ دشت دیکر نیز ممنوعه بحرانی است.
ابراهیمی، نبود تعادل بین منابع و مصارف را چالش بزرگ در حوزه آب کشور دانست و ابراز داشت: این معضل ناشی از مجموع عوامل طبیعی مردم زاد است که پیامدهای مختلفی دارد.
وی با اشاره به اینکه در حوضه زاینده رود میزان بارندگی کاهش و الگوی بارش تغییر یافته است، خاطرنشان کرد: افزایش دمای متوسط در فصول سرد و بالا رفتن میزان تبخیر از دیگر عوامل طبیعی در حوضه است درحالی که از سوی دیگر افزایش جمعیت و کاهش سرانه آب تجدید پذیر را شاهد هستیم.
وضعیت سد زاینده رود بحرانی است
معاون برنامه‌ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، فعالیت‌های مهندسی که حساب شده یا حساب نشده تاکنون انجام شده، توسعه کشاورزی، موضوع خودکفایی و نبود توجه به آب مجازی و آمایش سرزمینی، ساختار نامناسب حکمرانی و مشکلات قانونی را از دیگر عوامل نبود تعادل بین منابع و مصارف برشمرد و تصریح کرد: اینکه تالاب بین‌المللی گاوخونی و بخش عظیمی از رودخانه زاینده رود در مسیر خشک شده است و کاهش شدید ذخیره مخازن آب سطحی در سد زاینده رود را شاهد هستیم، از تبعات نبود تعادل بین منابع و مصارف است.
ابراهیمی وضعیت سد زاینده رود را بسیار بحرانی توصیف کرد و گفت: هم اکنون آب بسیار اندکی در سد وجود دارد؛ دستکم در ۱۵ سال اخیر به یاد نمی آورم که سد زاینده رود پر شده باشد درصورتی که این سد طراحی شده بود که بتواند تمام منابع آب حوضه را کنترل کند.
وی، کاهش آبدهی چاه‌ها، کیفیت منابع آب زیرزمینی، تنش‌های درون استانی و بالادست حوضه، بروز مشکلات زیست محیطی و آثار بر سلامت و بهداشت عمومی را از دیگر پیامدهای نبود تعادل بین منابع و مصارف دانست و اضافه کرد: اگر پیش تر در حوزه محیط زیست و کشاورزی برای تأمین آب مشکل داشتیم اکنون در حوزه شرب است و حالا در کنار همه این تبعات، فرونشست زمین و پیامدهای آن است که در عمده دشت‌های حوضه زاینده رود گزارش شده است.
معاون برنامه‌ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به اینکه درباره شکاف‌های مهیار شمالی و جنوبی از دهه ۶۰ تاکنون هشدار داده شده است، گفت: از فرونشست در یک دهه اخیر با عنوان زلزله خاموش یاد می‌شود و هشدارها داده شده که اگر درمورد روند فعلی برداشت آب از منابع زیرزمینی چاره اندیشی نشود باید منتظر تبعات آن باشیم.
ابراهیمی با اشاره به اینکه در حوضه زاینده رود از دشت نجف آباد، فلاورجان، دشت اصفهان- برخوار و دشت کوهپایه و سگزی تراکم چاه‌های آب وجود دارد، خاطرنشان کرد: تراکم چاه‌های حفر شده در دشت نجف آباد بسیار زیاد است درحالیکه ضخامت آبرفت در این دشت تا ۱۵۰ متر، در دشت اصفهان- برخوار تا ۲۹۰ متر و کوهپایه- سگزی حتی تا ۳۵۰ متر است، از سوی دیگر توده متخلخل خوبی وجود دارد که با توجه به چاه زیادی که حفر شده و سطح آبخوان در این مناطق فرونشست اتفاق می‌افتد.
وی با بیان اینکه سطح آب زیرزمینی در آبخوان نجف آباد بین ۷۰ تا ۸۰ متر ودر برخی نقاط آن تا ۱۰۰ متر کاهش یافته است، افزود: تراکم چاه‌های حفر شده در دشت دامنه- داران نیز زیاد است و افت سطح آب زیرزمینی در برخی نقاط این دشت دامنه تا ۷۰ متر است که از دهه ۶۰ و ۷۰ رصد می‌شده است.
کاهش سطح ابخوان‌ها برغم مسدود کردن چاه‌ها ادامه دارد
معاون برنامه‌ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه سطح آبخوان دشت‌های کوهپایه-سگزی، میمه، علویجه و دامنه- داران، گلپایگان و کاشان روند نزولی داشته است، افزود: برغم مسدود کردن چاه‌ها و انجام روش‌های پلیسی اما روندها همچنان رو به پایین است.
ابراهیمی با اشاره به اینکه تاکنون به طور تجمعی و انباشته ۱۱ میلیارد مترمکعب از منابع آب تجدیدناپذیر استان اصفهان برداشت شده است، اضافه کرد: سالانه به طور میانگین ۳۶۰ میلیون مترمکعب نیز از منابع اب زیرزمینی اصفهان برداشت می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: دشت‌های نجف آباد، اصفهان- برخوار و کوهپایه- سگزی بارندگی چندانی ندارند و حیات و ممات آنها وابسته به آب رودخانه است و منابع آب زیرزمینی در تعامل با رودخانه در طول سالیان تغذیه شدند و وقتی آبدهی رودخانه کاهش یابد تأثیر دوچندان بر تغذیه آبخوان‌ها می‌گذارد.
معاون برنامه‌ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به اینکه سطح زیرکشت در بالادست حوضه در استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۹۴ افزایش داشته است، گفت: طبق داده‌های وزارت نیرو که دوسال پیش منتشر شد اراضی کشاورزی بالادست و پایین دست سد زاینده رود قبل از ورود رودخانه به اصفهان نزدیک به ۱۱۳ هزار هکتار رسیده است و از این رو کشاورز پایین دست سراغ آب زیرزمینی و حفر چاه رفتند درحالی که آنها نیز باید از رودخانه زاینده رود تغذیه شود که آبخوان آب کافی دریافت نمی‌کند و در نتیجه روند قهقرایی و افت آب زیرزمینی را در این مناطق داریم.
ابراهیمی با تاکید براینکه فرونشست موضوع جدیدی نیست و سال‌ها درمورد آن صحبت شده است، ابراز داشت: فرودگاه، دشت نجف آباد، دشت مهیار، گلپایگان و شاهین شهر درگیر فرونشست هستند و این پدیده در دشت کاشان ابعاد وسیعی دارد، اراضی کشاورزی در دشت دامنه- داران با تراکم زیاد چاه آبیاری می‌شود درحالی که سال‌ها پیش این دشت مردابی بود و اکنون با پدیده لوله زایی بر اثر برداشت بی رویه آب زیرزمینی و فرونشست شاهد هستیم.
معاون برنامه‌ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه در مناطقی که بیشترین میزان افت سطح آب زیرزمینی وجود دارد بیشترین میزان فرونشست اتفاق می‌افتد، ادامه داد: طبق مطالعات انجام شده میزان فرونشست در دشت نکوآباد زیر حوضه آبریز زاینده‌رود ۶۷ میلیمتر در سال بوده است.
ابراهیمی با اشاره به اینکه درباره فرونشست در ۴۰ سال گذشته مدام تذکر داده شده است، خاطرنشان کرد: سال ۱۳۹۸ سازمان نقشه برداری اطلس فرونشست اصفهان فرونشست را مناصر کرد که وضعیت نجف آباد، خمینی شهر دشت اصفهان و آبشار را نشان می‌داد که میزان فرونشست شهر اصفهان بین ۱۲ تا ۱۳ سانتیمتر و ۸۰ تا ۹۰ میلیمتر افت بود، میزان فرونشست در میدان نقش جهان کمتر از ۱۰ میلیمتر در سال است درحالی که در روستای راران تا ۱۳ سانتیمتر رسیده و میدان شهدا تا ۲۰ میلیمتر در سال، رهنان تا ۸۰ -۹۰ میلیمتر در سال و حوالی روستای شرودان تا بالای ۱۰ سانتیمتر و نجف آباد در روستای جلال آباد و زازران تا ۱۰۰ میلیمتر در سال بوده است.
هر شکافی فرونشست نیست
وی با بیان اینکه هر شکافی ناشی از فرونشست نیست، اظهار داشت: برخی از این شکاف‌ها در سطح زمین یا سازه ناشی از زیرسازی نامناسب ساختمان و جاده است و نباید به فرونشست ربط داد؛ به تازگی در فضای مجازی تصویری منتشر شد که در سپاهان شهر دچار فرونشست شده در خالی که این شکاف عمیق ابراهه‌ای بود که پایین دست آن ماندابی از لوله پساب پادگان ایجاد شده بود و فرسایش خندقی بوجود آمده بود و ارتباطی به فرونشست نداشت. از سوی دیگر در سپاهان شهر چاه زیادی وجود ندارد.
معاون برنامه‌ریزی و عضو هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه باید از اضافه برداشت‌ها جلوگیری شود، گفت: آب منطقه‌ای و وزارت نیرو طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی را از سال ۱۳۸۴ دنبال می‌کند که براساس آن باید چاه‌های غیرمجاز منطقه پر و مسلوب المنفعه شده، نرخ حفر چاه کاهش یافته و از اضافه برداشت‌ها جلوگیری شود.
وی با اشاره به کمبود اعتبارات برای اجرتی این طرح، خاطرنشان کرد: هم اکنون ۶۰ گروه گشت و بازرسی فعال در استان وجود دارد و از سال ۱۳۹۲ تاکنون ۳۵۴۳ دستگاه حفاری جمع آوری شده ضمن اینکه بستن چاه‌های غیرمجاز پروسه قضائی دارد که باید طی شود.
ابراهیمی با تاکید بر اینکه چالش اصلی نبود تعادل بین منابع و مصارف است، گفت: باید تعادل شکل بگیرد، مصارف را کاهش داده یا منابع را افزایش دهیم ضمن اینکه در زمینه سازگاری با کم آبی سال گذشته سندی تدوین شد که سهم همه بخش‌ها از جمله صنایع و کشاورزی را مشخص می‌کرد و به عنوان سند بالادستی تصویب شده که امیدواریم فارغ از مشکلات و مخالفت‌های اجتماعی شدیدی که در خصوص انتقال آب در فضای مجازی وجود دارد، یاد بگیریم با آنچه داریم بسازیم.
جریان زاینده رود راهکار اصلی کنترل فرونشست در اصفهان است
در ادامه محمد کوشافر عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و فعال محیط‌زیست اظهار داشت: براساس مطالعاتی که انجام شده فرونشست اصفهان دیگر یک فرضیه و استنباط نیست بلکه اثبات شده است.
وی با بیان اینکه فرونشست زمین پدیده‌ای غیرقابل بازگشت و در حوضه شهری و برون شهری، بناهای تاریخی، کشاورزی، صنعت و تأسیسات خسارت آور است، افزود: آنچه که فرونشست در اصفهان را حائز اهمیت می‌سازد شدت، وسعت و جمعیت درگیر با خطر و سرمایه‌ها است و امروز تک تک مردم اصفهان نگران فرونشست‌ها هستند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: اگر خاک نشست کرد دیگر قابل جبران نیست و اگر آبخوان مسدود شد دیگر تغذیه نمی‌شود خطر وجود دارد و فرصت کم است؛ پل خواجو، سی و سه پل و میدان نقش جهان همه درگیر اند و خشکی زاینده رود شدت فرونشست را بیشتر کرده است.
کوشافر با اشاره به اینکه آبخوان اصفهان- برخوار از جریان زاینده رود تغذیه می‌کند، ابراز داشت: جریانات سطحی و زیرسطحی ارتباط مشخص و واضحی با فرونشست زمین دارند؛ زاینده رود باید احیا و پایدار شود همانطور که خدا آن را آفریده و باید به قوانین حاکم بر طبیعت احترام گذاشت و زاینده رود را به شکل اول بازگردانیم.
این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه راهکار اصلی کنترل فرونشست اصفهان جریان زاینده رود است، تصریح کرد: دلیل اصلی خشکی زاینده رود انسان است هرچند انواع خشکسالی نیز می‌تواند بر این پدیده اثرگذار باشد اما این ما هستیم که برنامه‌های توسعه را باید با ویژگی‌های موجود تطبیق داده و با محیط سازگار کنیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه باید از روش‌های توسعه خودداری کرده و هر دو استان برای حل مشکل اشتباهات خود را بپذیرند و از بحث‌های حاشیه‌ای پرهیز شود، خاطرنشان کرد: جاری شدن زاینده رود و کنترل شدن برداشت‌ها راه حل بازگشت به شرایط اولیه رودخانه است.
استفاده از پساب فاضلاب شهری برای تغذیه آبخوان
همچنین عباس سلیمانی کارشناس ارشد طرح‌های انتقال آب در این نشست با تاکید بر لزوم اصلاح الگوی کشت در کشور و حوضه زاینده رود، اظهار داشت: استفاده از پساب فاضلاب شهری با توجه به تعداد تصفیه‌خانه‌ای که در شهر اصفهان وجود دارد، می‌تواند یکی از راهکارها برای تغذیه ابخوان‌ها باشد و سیاستگذاری‌ها به گونه‌ای بود که پساب آب شرب در حوضه زاینده رود به آبخوان باز می‌گشت اما متأسفانه پساب فاضلاب منبع درآمدی برای آب منطقه‌ای های کشور شده است.
وی ادامه داد: سالانه ۳۶۰ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی استان برداشت می‌شود درحالی که ۴۰۰ میلیون مترمکعب در ۱۴ شهرستان اصفهان نیاز شرب است وقتی این به فاضلاب و پساب تبدیل می‌شود اگر ۳۰۰ میلیون آب را به ابخوان بازگردانیم تا حدی به حل مشکل فرونشست کمک کرده و از کور شدن آبخوان جلوگیری می‌کند.
اصلاح الگوی کشت و احیای قنات‌ها ضروری است
سلیمانی با بیان اینکه شهر اصفهان خالی از سکنه شود بی راه نیست، تاکید کرد: الگوی کشت باید رعایت شود و به پلیس آب نیاز است، در زمینه انتقال آب نیز، مشکل استان اصفهان با ۸۰۰ تا یک میلیارد متر مکعب آب مشکل حل می‌شود، انتقال آب بین حوضه‌ای می‌تواند کمک کند، حوضه کارون بزرگ شاید پنج تا ۶ میلیارد مترمکعب آب دارد که ۷۰۰ میلیون مترمکعب عددی نیست اما باید از توسعه کشاورزی و طرح ۱۵۰ هزار هکتار خوزستان باید جلوگیری شود، طرحی که تاکنون نیمی از آن انجام شده و آب باید ملی دیده شود.
کارشناس ارشد طرح‌های انتقال آب با اشاره به اجرای طرح‌های انتقال آب در کشورهایی مثل استرالیا، افزود: در این کشورها الگوی کشت نیز رعایت می‌شود؛ از سوی دیگر اگر آبیاری تحت فشار قطره‌ای اگر در کشور انجام نمی‌شد بهتر بود زیرا آبیاری غرقابی باعث می‌شد که بخشی از آب در لایه‌های زمین فرو رود و اگر چه آبیاری قطره‌ای راندمان را بالا می‌برد اما موجب افزایش سطح کشت می‌شود.
سلیمانی با اشاره به اینکه با آبیاری قطره‌ای مشکلی را حل نکردیم، اضافه کرد: ۹۰ درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود که باید به سمت الگوی کشت و احیای قنوات برای آب کشاورزی توجه شود زیرا در زمانی که پمپ نبود هر وقت ترسالی بوده و از قنات آب زیادی خارج می شده و هر چندسالی که آب کم بوده قنات آبدهی کم می‌شده و کشاورزان میزان کشت را رعایت می‌کردند اما از زمانی که پمپ وارد کشاورزی و برداشت شد این مشکلات شدید شدند.