خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه: مجمع ناشران دفاع مقدس پس از شروع به کار دولت سیزدهم، دوره و رویکرد جدیدی را آغاز کرده که یکی از نمودهای این‌رویکرد جدید، برگزاری ۸۰۰ نمایشگاه کتاب دفاع مقدس در نقاط مختلف شهر تهران است. بررسی و چرایی برگزاری این‌طرح و برنامه‌های دیگر مدیران و دست‌اندرکاران جدید این‌انجمن بهانه خوبی برای گپ و گفت با امیرشهریار امینیان، مدیرعامل و رحیم مختومی رئیس هیئت‌مدیره مجمع ناشران دفاع مقدس بود تا از آنها دعوت کنیم برای گفتگو به مهر بیایند.
در برگزاری گفتگو و میزگرد، تلاش شد مباحث بی‌تعارف و با رویکرد آسیب‌شناسانه مطرح شوند تا ضمن شناسایی و عنوان مشکلات، درباره راه‌حل آنها نیز صحبت شود.
مشروح متن این‌میزگرد در گفتگو با امیرشهریار امینیان و رحیم مخدومی در ادامه می‌آید:
* خب، صحبت را از خود مجمع ناشران دفاع مقدس و اصل و اساس‌اش شروع کنیم.
مخدومی: مدت‌ها بود این‌زمزمه‌ها بین ناشران حوزه دفاع مقدس شنیده می‌شد که چرا نمی‌توانند دور هم جمع شوند و نیازها را رفع و مشکلات را حل کنند؛ همین مسئله انگیزه‌ای شد که مجمع توسط هفت ناشر اولیه شکل بگیرد اما چون پیشینه‌ای نداشتیم تا مجمع جا بیفتد، آزمون و خطاهایی انجام شد و هشت سال گذشت.
* تا آزمون و خطاها انجام شوند؟
مخدومی: بله و البته کارهای خوبی هم شکل گرفت؛ با توجه به اینکه حمایتی هم از دستگاه‌های مختلف در کار نبود.
* دوره جدید چه‌طور؟ دوره‌ای که شما و آقای امینیان در مرکز کار قرار دارید!
مخدومی: با توجه به اینکه یکی از نیازهای مبرم ناشران دفاع مقدس این بود که با یکدیگر هم‌افزایی داشته باشند و به هم کمک کنند، مجمع در دوره جدیدش سه موضوع مهم آموزش، تولید و ترویج پخش را در دستور کار قرار داد.
* بگذارید صریح صحبت کنیم. یکی از اشکالاتی که می‌شود به عملکرد مجمع وارد کرد، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب دفاع مقدسی است که در برخی از آنها، بازدیدکننده‌ای نبود.
مخدومی: ببینید، مجمع بازوی اجرایی خوبی برای نمایشگاه ملی کتاب دفاع‌مقدس بود که هر سال برگزار می‌شود. ما بازوی اجرایی بودیم نه برگزار کننده. و موفق شدیم ساختاری را برای این‌نمایشگاه، تعریف و ناشران را رصد کنیم که در چه وضعیت و جایگاهی هستند. در همین‌زمینه چندین جلسه برگزار شد و حرف‌ها را شنیدیم، تبادل نظر هم صورت گرفت اما حرکت‌ها همچنان کند بود و نیاز داشتیم هوای تازه‌ای به کار ناشران دفاع مقدس دمیده شود.
* مساله و مشکل اصلی چه بود؟
مخدومی: سرعت و کیفیت بیشتر؛ که مورد آسیب‌شناسی قرار گرفت و همزمان با تغییر دولت در مجمع ناشران دفاع‌مقدس تغییر و تحول انجام شد و یک‌سری طرح خوب مطرح شده که قرار شد اجرایی‌شان کنیم. در نتیجه همین‌دوره جدیدی که اشاره کردید، در مجمع شروع شد.
اما یک‌حرف از ابتدای بحث جا ماند. کار ناشران دفاع‌مقدس ادامه مبارزات و جنگ دوران دفاع‌مقدس است، پس طبیعتاً ادبیات دفاع‌مقدس هم باید پیش برود که چنین‌مساله‌ای مغایر با حمایت دستگاه‌های دولتی نیست و وظیفه حمایت، از گردن آنها ساقط نمی‌شود. چون ناشر خصوصی و مردمی که در شرایط سخت فرهنگی و اقتصادی روی پای خود ایستاده‌اند، نیاز به حمایت دارند. یکی از سیاست‌های جدی مجمع، حمایت از این‌ناشران است. با توجه به مطالبه رهبر انقلاب درباره ادبیات انقلاب و دفاع مقدس، باید بگوییم که ما خیلی عقب هستیم. طبیعتاً برای تأمین نیازها و رسیدن به آن‌ایده‌آل، افسران فرهنگی جنگ نرم که نویسندگان و ناشران باشند، نیاز به حمایت دارند. هدفمان هم در این‌راه، رسیدن به سطح مطلوب مطالبات جدی رهبری است که مطالبات مردم هم هستند و زمین مانده‌اند. در این مدت هشت‌ساله که از عمر مجمع می‌گذرد، می‌توانستیم به این‌اهداف و مطالبات دست پیدا کنیم که این‌اتفاق نیفتاده و علتش بماند.
* آقای امینیان، شما چه‌طور هشت‌ساله گذشته را ارزیابی می‌کنید؟
امینیان: ارزیابی کلی ما از سال‌های گذشته این است که عنوان «دفاع‌مقدس» در صدر موضوعات موردنظر نظام و رهبری بوده و تنها حوزه‌ای است که ایشان شخصاً به آن ورود پیدا کرده‌اند اما چیزی که در بدنه نشر دفاع‌مقدس می‌بینیم، با وجود تلاش ناشران و بستر اجرایی، چیزی نیست که انتظارش می‌رفت و از جهات مختلف در حال حاضر، سهم ناچیزی از بدنه نشر کشور متعلق به کتابهای دفاع‌مقدس است. مجموع آثاری که از سال ۹۷ تا آغاز ۱۴۰۰ چاپ شده‌اند، ۴۴۴۵ عنوان هستند اما ادبیات داستانی ترجمه فقط در سال ۹۹، ۴۶۴۵ عنوان داشته است.
بحث اصلی ما سیاستگذاری است نه صرفاً حمایت. مثلاً مؤسسه خوشه با ۱۰۰ کتابفروشی در ویترین کشور حضور دارد اما حوزه‌های دیگر ۳۰۰۰ کتابفروشی دارند و می‌بینیم که آثار دفاع‌مقدس به خیلی از نقاط کشور نرسیده و نمی‌رسد. مثلاً کتاب «دا» که این همه درباره‌اش تبلیغ شده تا سال ۹۸ به خیلی از نقاط کشور نرسیده بود. بنابراین دغدغه اول ما افزایش سطح دسترسی مردم و بحث دوم کیفی‌سازی محتوا است * درباره مساله حمایت که آقای مختومی گفتند، چه‌طور؟ گفتند مساله حمایت از گردن دولت ساقط نمی‌شود.
امینیان: حمایت که ناچیز است؛ حتی حمایت‌هایی که قانون مصوب کرده است.
* چه‌طور؟
امینیان: شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌هایی در این‌زمینه دارد که دو بخش دارند؛ بخش ایجابی و بخش اغنایی. ما منظورمان از حمایت صرفاً خرید کتاب توسط ارشاد نیست. اولین نکته حمایت، بحث دسترسی است. ببینید، بحث اصلی ما سیاستگذاری است نه صرفاً حمایت. مثلاً مؤسسه خوشه با ۱۰۰ کتابفروشی در ویترین کشور حضور دارد اما حوزه‌های دیگر ۳۰۰۰ کتابفروشی دارند و می‌بینیم که آثار دفاع‌مقدس به خیلی از نقاط کشور نرسیده و نمی‌رسد. مثلاً کتاب «دا» که این همه درباره‌اش تبلیغ شده تا سال ۹۸ به خیلی از نقاط کشور نرسیده بود. بنابراین دغدغه اول ما افزایش سطح دسترسی مردم و بحث دوم کیفی‌سازی محتوا است. در زمینه کیفی‌سازی مخاطب باید از چیزی که می‌خوانَد لذت ببرد. با توجه به همین‌مساله...
* یعنی اولویت دوم که کیفی‌سازی باشد؟
امینیان: بله. طی سال‌های گذشته حتی فیزیک کتابهای دفاع‌مقدس هم رشد داشته است؛ هم بین جامعه طراحان و هم جامعه ناشران روی این‌مساله سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بحث بعدی هم تولید و کمیت تولید است. همان‌طور که آقای مختومی اشاره کردند ما این‌سه مبحث را به عنوان هدف در کنار بخش بین‌الملل قرار دادیم.
* بیایید کمی درباره خود مجمع صحبت کنیم. در حال حاضر چند عضو دارید؟
امینیان: ناشرانی که بیش از پنج‌عنوان چاپ کرده باشند، عضو مجمع می‌شوند. هیچ دارایی در مجمع متعلق به افراد نیست بلکه متعلق به ولی‌فقیه است.
* این، دقیقاً یعنی چه؟
امینیان: مجمع ناشران دفاع مقدس از حالت خصوصی درآمده است. در مجمع قبلی، ۲۳ عضو حضور داشتند اما الان عضوگیری داریم و از ۷۰ و ۸۰ ناشر دفاع‌مقدس در مجمع حضور داریم. ما در کشورمان، ۶۹۴ ناشر دفاع‌مقدس داریم که طی ۱۰ سال گذشته حداقل پنج‌عنوان چاپ کرده‌اند. از این تعداد ۳۰۰ ناشر هم هستند که ظرف پنج سال گذشته فعال بوده‌اند و ۱۶۰ ناشر نیز از سال ۹۷ تا امسال ۵ عنوان چاپ کرده‌اند. ۷۰ ناشر فعال هم داریم که هر سال بین ۵ تا ۱۰ عنوان چاپ می‌کنند؛ همه این ۷۰ ناشر با ما تفاهم‌نامه دارند.
* این‌ساختار و وضعیت به‌نظرتان راه فراری در مقابل انتقادها نیست؟ انگار مجمع عضو دارد و ندارد!
امینیان: نه. ببینید، هر ناشری که پنج عنوان چاپ کرده باشد، از حمایت مجمع برخوردار می‌شود.
* یعنی می‌تواند از این‌حمایت برخوردار شود.
امینیان: بله.
* هزینه‌ها از کجا تامین می‌شوند؟ پیمانکاری؟
امینیان: هزینه‌های حمایت را از طریق پروژه‌هایی که می‌گیریم، تأمین می‌کنیم چون ما از ناشری که پنج کتاب دارد، حق عضویت نمی‌گیریم.
مخدومی: امتیاز ما این است که تجمیع کرده‌ایم.
امینیان: چون به مساله پیمانکاری اشاره کردید، باید بگویم هشت‌سال است که در نمایشگاه فرانکفورت شرکت می‌کنیم و در تمام این هشت‌سال تمام بروشورها و فعالیت‌هایی را که یک آژانس ادبی انجام می‌دهد، مجمع عهده‌دار شده است. چون نوع نگاهش، همان نگاه حمایتی بود. این‌نگاه در جاهایی هم نیاز به سرمایه دارد.
* در حال حاضر چندعضو دارید؟
امینیان: الان مجمع ۷۰ عضو فعال دارد و ما آمده‌ایم تا این ۷۰ را به ۷۰۰ برسانیم.
* اگر بخواهید نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس را برگزار کنید، چه می‌کنید؟
امینیان: ببینید، خود ما هم به روند هشت‌سال گذشته نقد داریم. اینکه من و آقای مختومی مسئولیت را پذیرفته‌ایم، حاصل یک‌همفکری برای دوره جدید و بیرون‌رفتن از آن‌وضعیت پیشین است. در مرکز برنامه‌هایمان هم همان سه محور دسترسی، کیفی‌سازی و افزایش تولید مطرح است.
جامعه کهنه‌سربازهای آمریکا دو میلیون نفر است. من به خدمات اجتماعی‌شان کاری ندارم اما وقتی یک‌سرباز آمریکایی که شاید فقط سه‌ماه در جبهه بوده، به کشورش برمی‌گردد؛ اول نشریات سراغش می‌روند و با او مصاحبه می‌کنند، بعد هم نویسنده‌ها و ناشرها که کتاب خاطرات و زندگی‌اش را چاپ کنند. در این‌زمینه، ۱۳۰ مؤسسه در این‌کشور فعالیت می‌کنند تا این اهداف محقق شود نمایشگاه‌های کتاب، دو رویکرد اصلی دارند؛ یا برای توسعه بنیادین بازار کتاب برگزار می‌شوند که نمونه بارزش نمایشگاه فرانکفورت است، یا برای دسترسی اجتماعی که نمونه‌اش نمایشگاه کتاب تهران است. نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس، رویدادی است که از نظر دسترسی اجتماعی زیر سؤال بوده است. اما ما یک‌مشکل دیگر هم در زمینه کتاب دفاع مقدس داریم که آن نسبت تولید با ظرفیت است. ما ۸۰۰ هزار جانباز، آسیب‌دیده، شهید و اسیر داریم اما تنها ۲۷ هزار اثر درباره آنها تولید شده است. جامعه کهنه‌سربازهای آمریکا دو میلیون نفر است. من به خدمات اجتماعی‌شان کاری ندارم اما وقتی یک‌سرباز آمریکایی که شاید فقط سه‌ماه در جبهه بوده، به کشورش برمی‌گردد؛ اول نشریات سراغش می‌روند و با او مصاحبه می‌کنند، بعد هم نویسنده‌ها و ناشرها که کتاب خاطرات و زندگی‌اش را چاپ کنند. در این‌زمینه، ۱۳۰ مؤسسه در این‌کشور فعالیت می‌کنند تا این اهداف محقق شود.
ما در دوره جدید مجمع، برای آن‌مشکل نداشتن مخاطبِ نمایشگاه کتاب دفاع مقدس، مساله سطح دسترسی را مد نظر قرار داده‌ایم. بعد، آن‌تعداد ۴۴۴۵ عنوان کتاب را که اشاره کردم، با دو لایحه کارشناسی کردیم؛ محتوایی و انتشاراتی و به این نتیجه رسیدیم که باید آثار خوب کمتر دیده‌شده را درشت کنیم تا دیده شوند. در این زمینه ۶۰۰ عنوان انتخاب شدند که تبدیل به چند بسته ۲۵۰ تایی و یک بسته ۱۵۰ تایی شدند. با توجه به مکان برگزاری نمایشگاه‌های کتاب دفاع مقدس، این‌بسته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثلاً به تازگی ۱۲ پایگاه مترو فعال شده‌اند، ۱۷ مسجد، ۱۰ بوستان، ۱۵ فرهنگسرا و چندشعبه حوزه علمیه هم همین‌طور. اما مسجد بسیار بهتر جواب داد. ۲۰۰ مدرسه و ۲۰۰ دانشگاه هم در طرح بودند اما چون به‌دلیل کرونا بسته بودند، موارد مربوط به آنها به مرور در آینده اعمال می‌شود.
* واقعاً این‌طرح در مساجد جواب داد؟
امینیان: اختیار دارید! تهران بیش از ۷۰۰۰ منطقه اجتماعی دارد؛ ۴۰۰۰ مسجد و ۸۰۰ نقطه برای برپایی نمایشگاه. هر نمایشگاه هم از ۴ تا ۱۰ روز برپا می‌شود. میزان موفقیت در برخی مساجد به حدی بود که تقاضای تمدید داشتند. سطح ملی برگزاری نمایشگاه را هم برای سال آینده در نظر گرفته‌ایم؛ چون از چند استان برایمان درخواست فرستادند.
ما «پویش رویش»، «بخش فانوسقه» و «بخش شایستگان» را هم داشتیم که در بخش شایستگان، ۲۵۰ عنوان تبدیل به بسته‌های ۲۵ و ۱۰ تایی می‌شود و هر بسته در معرض ارزیابی دانشجویان قرار می‌گیرد؛ این می‌شود ارزیابی اجتماعی. به این‌ترتیب می‌گوییم کتاب‌ها با قیمت ارزانتر در اختیار دانشجویان قرار گیرند که آنها هم کتاب‌ها را ارزیابی کنند. ما دیدیم به ظرفیت‌های اجتماعی فکر نشده است. بنابراین گفتیم فرآیند را اجتماعی‌سازی کنیم.
* در بحث اجرا چه‌طور؟
امینیان: هنوز هم نمی‌خواهیم وارد حوزه اجرایی شویم و همه طرح را هم، به دانشجویان و گروه‌های جهادی واگذار می‌کنیم. به‌زودی با شروع تبلیغات شهری مجمع، خواهید دید که عکس‌ها اصلاً عکس مجمع نیستند، بلکه طرح جلد کتاب‌ها هستند.
مخدومی: بگذارید در این‌جای صحبت، یک ابهام‌زدایی بکنیم. در برگزاری نمایشگاه دفاع‌مقدس، مجمع سیاستگذار نبود، بلکه برای کمک اجرایی آمده بود یعنی کمک به اجراکننده نمایشگاه‌ها که سازمان بسیج باشد. در این زمینه یک‌سری شائبه‌ها مطرح شدند که به حق نبودند.
امینیان: پس از افزایش سطح دسترسی به کتاب‌ها می‌توان گفت چه‌قدر نیاز وجود دارد. رسیدن به پاسخ این‌بحث هم کار یکی‌دو سال نیست. همچنین باید گفت طرح ۸۰۰ نمایشگاه هم مانند طرح ۱۰۰۰ نمایشگاه نیست.
* آقای امینیان در زمینه اولویت دوم یعنی کیفی‌سازی چه برنامه‌ای دارید؟
امینیان: ارزیابی‌ها نشان می‌دهد هم کتابهای دفاع مقدس ما هم در ژانرهای سرگذشت‌نامه، هم داستان، هم مستند و هم رمان، فاصله زیادی با معیارهای اجتماعی مطالعه دارند. در زمینه کیفی‌سازی یک بحث ما مهم آموزش است. صنعت نشر در جهان یک سازمان به‌هم‌پیوسته است که باید همه اعضای آن فعال باشند. کار در این‌صنعت نیاز به آموزش دارد یعنی اگر می‌خواهیم سرگذشت‌نامه دفاع مقدسی چاپ کنیم که به فروش برود، باید آموزش‌های لازمش را ببینیم؟ کار در عرصه نمایشگاهی و فروشگاهی هم نیاز به آموزش دارد. بحث فرآیندهای ترویج تا لایه‌های عمیق‌تر جامعه هم نیاز به آموزش دارد. در حال حاضر سرگذشت‌نامه‌نویسی در جهان خیلی طرفدار دارد. این‌حوزه، بین کتابهای دفاع‌مقدس ما هم جزو فعال‌ترین بخش‌ها است اما مخاطب خودش را پیدا نکرده است. در حال حاضر برنامه‌ای که ما داریم، این است که روی بسته آموزشی‌مان کار کنیم و بخش عملی آموزش را برای سال آینده کلید بزنیم.
کار در این‌صنعت نیاز به آموزش دارد یعنی اگر می‌خواهیم سرگذشت‌نامه دفاع مقدسی چاپ کنیم که به فروش برود، باید آموزش‌های لازمش را ببینیم؟ کار در عرصه نمایشگاهی و فروشگاهی هم نیاز به آموزش دارد ببینید، ما کتاب را به مردم نزدیک نکردیم. در دوران کرونا میزان کتابخوانی فیزیکی آلمانی‌ها ۱۳ درصد افزایش داشت اما آمار مطالعه مردم ما در بازه زمانی مشابه کاهش داشته است.
* درباره حضور در نمایشگاه خارجی چه‌طور؟ گوشه‌ای فعالیت‌ها در فرانکفورت را که خودتان گفتید!
امینیان: بله، فرانکفورت مثال خوبی است. ما از سال ۲۰۱۴ در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شرکت کرده‌ایم. این‌حضور هم با نام و عنوان «دفاع مقدس» بود که یکی از فوایدش برندسازی است.
* چه‌طور؟
امینیان: این‌عنوان باعث شد گاردین هم در یک‌مقاله از همین‌نام استفاده کند. دومین‌کارمان در زمینه حضور در فرانکفورت، این بود که کتاب‌هایی را که با خودمان به فرانکفورت می‌بردیم، به کتابخانه‌ها یا مراکز زبان فارسی در آلمان برسانیم و در این‌زمینه هم سعی کردیم آثار شاخص را ببریم. به این‌ترتیب، در کتابخانه‌هایی از هامبورگ، فرانکفورت، برلین، مانهایم و هایدنبرگ کتاب‌هایی از دفاع مقدس وجود دارد. بحث سوم این‌حضور هم شناسایی ظرفیت‌های مشابه است. یعنی در جهان ۵۷۴ عنوان کتاب درباره جنگ ما به زبان انگلیسی و زبان‌های دیگر چاپ شد که سه‌چهارعنوانشان برای ایران است. ما این‌کتاب‌ها و ناشرانشان را شناسایی می‌کنیم.
* این‌شناسایی‌ها نتیجه‌ای هم داشته؟
امینیان: بله. در حال حاضر یک‌فروشگاه زنجیره‌ای در ویتنام خواهان کتابهای ماست.