خبرگزاری مهر_گروه جامعه: چندی پیش آرزو صانعی، مدیر عامل مؤسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی که در سال‌های اخیر تهیه و تدوین برنامه ملی عملیاتی حفاظت و مدیریت پلنگ در ایران را نیز بر عهده داشته است، از انتخاب شدن پروژه پلنگ ایرانی تحت مدیریت وی، در میان پروژه‌های برتر سال ۲۰۲۱ در سطح بین‌المللی خبر داده بود. صانعی در خصوص معیار سنجش پروژه‌ها به میزان اثرگذاری روش‌های اجرایی به لحاظ کمی و کیفی و نوآوری در برنامه‌ریزی و طراحی اقدامات با بهره‌گیری از رویکرد تسهیلگری فرایندی گروه اشاره کرده بود. در مراسمی که روز دوشنبه، ۲۵ اکتبر، به منظور تعیین سطح جوایز برگزار شد، این پروژه به عنوان برنده رتبه برتر (جایزه پلاتین یا سطح اول) در میان کشورهای شرکت کننده معرفی گردید.
در همین راستا، گلی احمدی فرد، مسئول کارگروه برنامه‌های اجتماع محور این پروژه که در سابقه او عناوینی چون فعالیت در زمینه‌های تسهیلگری، میانجیگری، آموزشگری مهارت‌های نرم و عضویت در انجمن بین‌المللی تسهیلگران نیز به چشم می‌خورد، توضیحاتی در خصوص ویژگی‌های متمایز این پروژه از جنبه برنامه‌های اجتماع محور ارائه می‌دهد.
تسهیلگری، رویکردی بین رشته‌ای برای دستیابی به اهداف پروژه‌ها
گلی احمدی فرد، مسئول کارگروه اجتماع محور مؤسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی در گفتگو با مهر گفت: تسهیلگری فرآیندی گروه یا تسهیلگری گروه فرآیند محور، رویکردی است که در بسیاری از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیردولتی در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر زمان که قرار باشد گروهی شکل بگیرد، برنامه‌ریزی کند، تصمیم بگیرد، مشکلاتش را حل کند، ایده پردازی کند و یا اقداماتش را ارزیابی نماید، می‌توان از این رویکرد بهره مند شد. همچنین، این موضوع برای اقداماتی در حوزه‌ها و ابعاد مختلف کاربرد دارد.
احمدی فرد ادامه داد در حقیقت تسهیلگری رویکردی بین رشته‌ای است و ریشه در علوم و تئوری‌های مرتبط با مدیریت، راهبری، روانشناسی، جامعه شناسی و یادگیری دارد. گرچه تعاریف متفاوتی از آن حوزه‌های مختلف برگرفته شده است وجود دارد، ولی چندین ویژگی در کلیه تعاریف مشترک هستند. هدف از تسهیلگری، کمک به گروه‌ها برای رسیدن به اهداف دلخواهشان است و بنابراین مخاطب تسهیلگری گروه‌ها هستند. در تسهیلگری تمرکز بر فرآیند (چگونگی انجام کارها) است و نه محتوا. موضوع و محتوا توسط گروه‌های تخصصی تعیین و یا خلق می‌شود و این یکی از ویژگی‌هایی است که تسهیلگری را از آموزشگری متمایز می‌نماید. کار تسهیلگر طراحی و مدیریت فرآیند است. بدین منظور تسهیلگران در نقشی بی طرف و بی غرض نسبت به افراد و موضوعات در گروه‌ها حضور می‌یابند و با ایجاد فضایی امن برای ابراز نظرات، ایده پردازی، گفتگو، تعامل و توافق به آنها کمک می‌کنند.
موفقیت با بهره‌گیری مناسب از روش‌های تسهیلگری
احمدی فرد در رابطه با برنامه شکل گیری مناطق مرجع پایش پلنگ ایرانی که از مفاد مورد تأکید در برنامه ملی عملیاتی حفاظت و مدیریت پلنگ در ایران است و از طریق مؤسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی با مدیریت دکتر آرزو صانعی در دست اجرا می‌باشد، افزود: به منظور ظرفیت سازی برای اجرای این برنامه، از طریق راه اندازی کسب و کار محلی با استفاده از تسهیلگری فرایندی گروه اقدام شد. علاوه بر آن، برنامه‌های توان افزایی هماهنگ کنندگان محلی و کارگاه‌های آموزشی- مشارکتی ویژه کارشناسان ادارات کل حفاظت محیط زیست در تقویت اقدامات مؤثر بود که در پایداری و تسهیل فعالیت‌های آتی نیز نقشی تسهیل کننده دارد.
احمدی فرد ادامه داد: فرآیند تسهیلگری در این برنامه با برقراری ارتباط با جامعه محلی در زیستگاه‌های حائز اهمیت پلنگ ایرانی که به عنوان پایلوت انتخاب شده بودند، اعتماد سازی؛ شناسایی ویژگی‌های محلی، فرهنگی و اجتماعی به منظور لحاظ نمودن در اقدامات پروژه، گروه سازی و تمرینات گروهی در قالب تولید محصولات محلی به کار گرفته شده است. در طراحی و اجرای فرآیند از رویکردها و روش‌هایی مانند توسعه محلی دارایی محور، تکنولوژی مشارکت، یادگیری همسالان، تحلیل زنجیره ارزش محصول و تحلیل سوات استفاده شد.
بسیاری از دستاوردهای فعالیت‌های تسهیلگری مانند افزایش روحیه کار گروهی، اعتماد به نفس، توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی کیفی هستند که به سختی در کوتاه مدت قابل سنجش و انعکاس در خروجی پروژه‌ها می‌باشند. همین امر باعث می‌شود بسیاری از کارفرمایان و حامیان مالی به سراغ رویکردها و روش‌هایی بروند که صرفاً خروجی‌های محسوسی داشته باشند. متأسفانه اغلب مواقع این رویکردها پاسخگوی نیازهای اصلی جوامع محلی نیستند، تعهدی برای آنها ایجاد نمی‌کنند، تأثیرات مثبت بلند مدتی برایشان رقم نمی‌زنند و به توان افزایی آنها نیز کمکی نمی‌کنند و همین نگاه، دلیل شکست بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای می‌شود.
در این پروژه تلاش کردیم بر اساس منافع، توانایی‌ها و علایق مخاطبان و اعضا جامعه محلی ضمن در نظرگیری تأثیرات اقتصادی (از طریق اشتغال‌زایی و درآمدزایی)، اجتماعی و محیط زیستی کسب و کارهایی متناسب با ویژگی‌های فرهنگی، عرفی، اجتماعی، تاریخی و محیط زیستی منطقه تعریف کنیم.
فعالیت‌های انگیزه بخش، سلاحی در مبارزه با بدبینی و نا امیدی در جامعه محلی
مریم عطاریه، آموزشگر و تسهیلگر حوزه توسعه اجتماع محور و عضو گروه اجرایی پروژه در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: اجرا و انجام طرح‌هایی با رویکرد و روش‌های تسهیلگری اجتماع محور با شیوع بیماری کرونا بسیار دشوار و پیچیده شد. در واقع چاره‌ای نبود جز پذیرش، سازگاری و خلاق بودن. گروه تسهیلگری پروژه با چنین رویکردی، فرآیند تسهیلگری را طراحی نمود. در این طراحی ما به شیوه زیست و معیشت مردم، حفاظت از منابع زیستی و محیط زیست، ویژگی‌های فرهنگی و قومی، افزایش همبستگی و مشارکت مردم و به ویژه اجرای فعالیت‌های انگیزه بخش توجه ویژه ای داشتیم. انجام فعالیت‌های انگیزه بخش کمک می‌کند تا مردم حس تعلق و مشارکت بیشتری نسبت به جامعه محلی، موضوع و فرآیند داشته باشند و این امر که چون سلاحی در مبارزه با بدبینی و نا امیدی در اجتماع محلی عمل می‌کند، اهمیت بسزایی در پیشبرد طرح دارد.
عطاریه ادامه داد: گروه تسهیلگری در همان ابتدای شیوع بیماری کرونا، تلاش کرد تا با کسب دانش و مهارت‌های متناسب با شرایط جدید، تجارب خود را در حوزه راهبری جلسات آنلاین افزایش دهد و با به‌روزرسانی فعالیت‌ها متناسب با شرایط جدید، از متوقف شدن اقدامات طرح جلوگیری نماید. به این ترتیب، جلسات مشترک آنلاینی با رویکرد آموزش و همچنین تحلیل وضعیت موجود و بررسی ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی در زیستگاه‌های پایلوت منتخب با حضور نمایندگان جوامع محلی و نظارت ادارات دولتی مرتبط مانند فرمانداری، بخشداری و اداره کل حفاظت محیط زیست استان‌های مربوطه برگزار شد.
عطاریه افزود برای ایجاد تغییرات مثبت و به دنبال آن دستیابی به توسعه پایدار، می‌بایست یک فرآیند از درون به بیرون در اجتماع محلی و با تکیه بر داشته‌ها و دانش بومی طراحی شود. در این طرح نیز، گروه تسهیلگری با همین رویکرد بخشی از فرآیند را به طرح پرسش و گفت وگوهای فراوان با جامعه محلی، طراحی و اجرا نمود. در همین راستا، تسهیلگران در جلسات گروهی هم اندیشی، از تکنیک‌های مشارکتی بر مبنای مصورسازی استفاده نمودند. از آن جمله، می‌توان به بارش افکار، خط زمان، نقشه کشی مشارکتی، بحث‌های متمرکز گروهی و …اشاره کرد.
عطاریه گفت هنگامی که تعداد افراد شرکت کننده زیاد است، ما با تقسیم افراد به گروه‌های کوچک‌تر، شرایط افزایش تعامل و تولید ایده‌های بیشتر در زمان کمتری را ایجاد می‌نمائیم. همچنین، با استفاده از شیوه‌ها و تکنیک‌های مصورسازی، برای اعضای کم حرف تر و افرادی که شیوه یادگیری و درک عینی و تصویری نسبت به موضوعات دارند، فرصتی برای ابراز نظر و مشارکت ایجاد می‌شود.
جایزه اثرات تسهیلگری فرایندی گروه چیست؟
به گزارش مهر، انجمن بین‌المللی تسهیلگران، سازمانی مشارکتی و داوطلبانه با اعضایی از بیش از ۶۵ کشور دنیا است که در سال ۱۹۹۴ تأسیس شده است. هدف از فعالیت این انجمن تخصصی معرفی ظرفیت‌ها و قدرت تسهیلگری در سراسر دنیا می‌باشد. یکی از برنامه‌های این انجمن، "جایزه اثرات تسهیلگری فرایندی گروه" است که مراسم آن هر ساله در هفته جهانی تسهیلگری در ماه اکتبر برگزار می‌شود. پروژه‌های سازمان‌ها و گروه‌هایی که از خدمات تسهیلگری برای دستیابی به تأثیرات مثبت و قابل اندازه‌گیری بهره مند شده‌اند توسط داوران مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرند و بر اساس امتیازی که کسب می‌کنند، پروژه‌های برتر و منتخب در سه سطح پلاتین (سطح اول)، طلا (سطح دوم) و نقره (سطح سوم) طبقه بندی شده و جوایزی دریافت می‌کنند.