خبرگزاری مهر - گروه استانها: باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا.... این حکایت خشکی خراسان جنوبی است. فریاد العطش از گوشه گوشه پهنه کویری خراسان جنوبی به گوش می‌رسد. نوای نی چوپانی، جیرینگ جیرینگ زنگوله‌ها، شر شر آبشارها و چشمه سارها … دیگر چون گذشته بر گوش جان نمی‌نشیند. زمین تشنه‌تر از همیشه است و انگار قهر طبیعت هم تمامی ندارد.
خساست آسمان مدت‌هاست بر سر مردمان این دیار سایه افکنده و خشکی و تشنگی زمین ماجرای ۲۰ ساله دارد. نزدیک به دو دهه از قهر طبیعت با این سرزمین می‌گذرد و اگر چه باران‌های سیل آسا در برهه‌ای کوتاه در دو سال گذشته بارقه‌ای از امید در دل دامدار و کشاورز و … کاشت اما پس از این جوشش یکباره چشمه آسمان بسته شد و حالا بیش از یک سالی می‌شود که دوباره تشنه کامی نصیب این سرزمین است.
مزارع و دشت‌ها خشک و سفره‌های آب‌های زیر زمینی به پایین‌ترین حد خود رسیده‌اند. این روزها دامدار و کشاورز استان که همیشه چشمشان به چشمه آسمان بوده تا دسترنج شأن جان گیرد و زندگی را بر کامشان خوش کند با گذر از این برهه‌های سخت و خشکسالی با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند.
حال که ابرهای پاره پاره دیگر نمی‌غرند و خشم خود را فرو می‌خورند و بر سر زمین نمی‌بارند باید منتظر گشایش ماند تا درهای رحمت حق گشوده شود و در این سال‌های خشک برای گذر از بحران خشکسالی چاره‌ای زمینی کرد.
در سال زراعی و آبی جدید کشتی توفان زده کشاورزی و دامداری به جای گل و لای در میان ماسه‌ها و کلوت های کویر افتاده است و گرمای بی سابقه زمین هم بر بار بی آبی می‌افزاید.
در این بین اگر چه تمهیداتی اندیشیده شده است تا بتوان با خشکسالی دست و پنجه نرم کرد اما ادامه این روند و عدم جوشش چشمه‌های آسمان و خورشید تابان عرصه را تنگ‌تر می‌کند و برای گذر از بحران خشکسالی باید چاره اساسی اندیشید.
خشکیدن چشمه آسمان که از اواخر دهه ۷۰ آغاز شد با گذشت دو دهه انگار قصد جدایی ندارد. انگار سرنوشتی چون مردم سیستان در انتظار خراسان جنوبی است. اخبار حاکی است خراسان جنوبی چهارمین سرزمین خشک ایران است و اگر چه طرحی چون انتقال آب از دریای عمان در برنامه بلند مدت برای آبرسانی به این خطه در دستور کار است و گویا تا چند سال آینده این اتفاق رقم خواهد خورد اما تجربه نشان داده که بسیاری از کلان پروژه‌ها تا به سرانجام رسیدن راه پر طول و درازی در پیش دارند.
اخبار ناخوش هواشناسی
گزارش‌های کارشناسان هواشناسی استان حاوی چندان اخبار خوشایندی نیست. بارندگی‌ها به میزان چشمگیری کاهش داشته و این خشکی و خست آسمان بی سابقه بوده است.
نخعی کارشناس هواشناسی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به گذران پاییزی کم باران گفت: بارندگی‌ها ها اگر چه برای زمستان در حد نرمال پیش بینی می‌شود اما کاهش ۵۰ درصدی بارندگی‌ها در سال آبی گذشته را داشته‌ایم.
وی افزود: از ابتدای سال هم به شدت شاهد کاهش بارندگی‌ها بوده‌ایم و بهار و تابستان کم باران و بی بارانی را تجربه کردیم که در نوع خود بی سابقه بوده است.
به گفته وی زنگ خطر مدت‌هاست برای استان کم باران خراسان جنوبی به صدا در آمده است و بر اساس نقشه‌های هواشناسی شرایط جوی پیش رو هم چندان خبری از جوشش چشمه‌های آسمان در بیشتر مناطق استان ندارد.
۹۳ درصد پهنه خراسان جنوبی درگیر خشکسالی
طبق خبرها در سال آبی گذشته میزان بارندگی در خراسان‌جنوبی ۶۱ میلی‌متر بوده است که نسبت به سال قبل تر ۶۲ درصد و نسبت به بلند مدت ۴۶ درصد کاهش داشته است.
کارشناس هواشناسی خراسان جنوبی بیان داشت: به لحاظ بارشی از ابتدای سال زراعی تا نیمه آبان میزان بارندگی‌ها حدود ۰.۹ میلی متر گزارش شده است که در مقایسه با مدت مشابه گذشته که حدود ۰.۳ میلی متر گزارش شده افزایش محسوسی داشته است اما به طور کل شاهد کاهش بارندگی‌ها هستیم.
جواد نخعی گفت: بر اساس آمارهای ارائه شده میانگین بارندگی‌ها هم طی امسال حدود ۳۸ میلی متر گزارش شده که در مقایسه با سال گذشته کاهش کاهش ۶۹ درصدی و نسبت به دوره بلند مدت نزدیک به ۶۰ درصد کاهش داشته است.
اما طبق گفته‌های این کارشناس بیش از ۹۳ درصد پهنه استان با خشکی دست و پنجه نرم می‌کند و تنها ۶.۷ درصد مساحت خراسان جنوبی شرایطی در حد نرمال دارند.
وی ادامه داد: همچنین ۱۹.۵ درصد از این پهنه درگیر خشکسالی بسیار شدید، ۳۲.۲ درصد درگیر خشکسالی شدید، ۳۰.۱ درصد گرفتار خشکسالی متوسط و ۱۱.۳ درصد گرفتار خشکسالی خفیف است.
وی عنوان کرد: طی ماه‌های آینده تا پایان اسفند نسبت به میانگین بلند مدت باز هم شاهد افزایش نیم درجه‌ای دما خواهیم بود و انتظار داریم طی ماه‌های آینده به ویژه پایان سال بارندگی‌ها به شرایط نرمال نزدیک باشد.
ضربات خشکسالی
اما خشکسالی پیامدهای ناگوار بسیاری از جمله پایین آمدن حجم سفره‌های آب‌های زیر زمینی، فرونشست‌ها، پیشروی بیابان‌ها و افزوده شدن بر پهنه‌های آن و …را در کنار آسیب‌های جدی به صنعت کشاورزی و دامداری استان در پی داشته است که بنا بر اعلام شرکت آب منطقه‌ای فرونشست‌های ادامه دار زمین‌های استان با ادامه برداشت‌های بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی و کاهش بارندگی اتفاق می‌افتد و اگر تعادل بخشی انجام نشود در آینده با بحران رو به رو می‌شویم.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: به سبب کاهش بارندگی‌ها وضعیت مخازن و سدهای استان چندان مناسب نیست و فقط ۱۳ درصد بیشتر از سال گذشته پشت سدها و مخازن آب ذخیره شده داریم.
علی پور جعفر با بیان اینکه حجم آب ذخیره شده پشت سدها فقط به ۲۰ درصد می‌رسد، عنوان کرد: از حجم ۶۰ میلیون متر مکعبی حدود ۱۲ میلیون مترمکعب آب پشت سدها داریم.
به گفته پور جعفر سال گذشته آب موجود پشت سدها حدود ۲۰ میلیون متر مکعب گزارش شد که این میزان امسال حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است.
وی در ادامه با بیان اینکه در خراسان جنوبی ۴۴ دشت وجود دارد، تصریح کرد: از این تعداد ۹ دشت ممنوعه بحرانی ،۲۲ دشت ممنوعه و ۱۳ دشت آزاد است.
وی افزود: وقوع پدیده فرونشست زمین به سبب برداشت‌های بی رویه اتفاق می‌افتد و اکنون با اجرای طرح سازگاری منابع آبی به دنبال تعادل بخشی و جلوگیری از کاهش کیفیت منابع آبی هستیم.
تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی
وی به اجرای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی برای مدیریت منابع آبی موجود اشاره کرد و بیان داشت: ۹۰ درصد چاه‌های کشاورزی استان به کنتور هوشمند آب و برق مجهز شده است که بر اساس برنامه‌ریزی های انجام شده بقیه چاه‌ها نیز به کنتور هوشمند مجهز خواهد شد.
وی با اشاره به مصرف ۹۰ درصدی منابع آبی در بخش کشاورزی برای مدیریت مصرف آب عنوان کرد: طرح تعادل بخشی منابع آبی علاوه بر نصب کنتورهای هوشمند به مصرف کمتر از میزان حقابه قابل برداشت اجرا می‌شود.
وی بیان کرد: می‌طلبد تا در این شرایط بحرانی کشاورزان همکاری داشته باشند و ما هم به دنبال این هستیم تا بدون خسارت به بخش کشاورزی مدیریت منابع آبی در این بخش را به تعادل رسانده و شاهد کمتر مصرف شدن و هدر رفت منابع آبی باشیم.
پورجعفر از کشاورزان می‌خواهد که با توجه به مصرف بیش از اندازه منابع آبی در بخش کشاورزی که میزان ۹۰ درصدی را به خود اختصاص داده است به دنبال مدیریت مصرف آب با استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و استفاده از محصولات کم آب بر باشند.
کسری بی سابقه مخازن
وی به کسری ۱۰۱ میلیون متر مکعبی آب مخازن هم اشاره کرد و گفت: با توجه به نصب کنتور هوشمند کشاورزان ملزم به استفاده از منابع آبی با توجه به حجم تعیین شده هستند و بیشتر از آن نمی‌توانند مصرف داشته باشند.
وی ادامه داد: با توجه به کاهش نزولات آسمانی و کم شدن تجدید پذیری منابع آبی و خوب تغذیه نشدن مخازن برای تعادل بخشی و جلوگیری از کاهش کیفیت منابع آبی مطابق با سند سازگاری باید به سمت و سوی بهینه کردن مصرف برویم تا طی ۱۰ سال آینده به تعادل بخشی مورد نظر برسیم.
وی در ادامه اشاره‌ای هم به اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان کرد و گفت: این طرح طی ماه‌های پایانی دولت قبل دستخوش تغییراتی شد و به لحاظ ظاهری اگرچه شاید شاهد اقدامی نباشیم اما اقداماتی در این باره انجام و از آنجا که این آب در بخش صنعت استفاده می‌شود با همکاری بخش خصوصی و صاحبان صنایع سازمان صمت در حال پیگیری این ابر پروژه آبی است.
وی تصریح کرد: تا زمان انجام طرح باید به سوی کم کردن مصرف آب در بخش کشاورزی باشیم و با اجرای سامانه‌های نوین آبیاری و … می‌توانیم در این بخش اقدام کنیم.
پور جعفر در ادامه با اشاره به دشت‌های بحرانی سرایان و بشرویه که بیشترین حجم کسری مخازن و فرونشست‌هایی دارند، بیان کرد: کسری ۱۶ و ۱۱ میلیون متر مکعبی مخازن در این دشت‌ها را داریم.
معاون آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: اگر در بخش کشاورزی ۱۰ درصد کاهش مصرف داشته باشیم اتفاقات خوبی در بخش منابع آبی رخ می‌دهد.
وی با بیان اینکه ۲۶ میلیون متر مکعب آب مصرف صنایع استان است، گفت: باید طبق سند آمایش به سوی صنایع کم آب بر هم حرکت کنیم و البته ناگفته نماند اگر بخشی از آب مصرفی بخش کشاورزی را بتوان در بخش صنعت مصرف کرد هم شاهد اشتغال بیشتر و هم شاهد مصرف کمتر آب خواهیم بود.
به اظهار وی در بیشتر کشورهای دنیا بخش کشاورزی ۷۰ درصد و بخش صنعت حدود ۳۰ درصد مصارف منابع آبی را دارند و در کشور ما بخش کشاورزی بیش از ۹۰ درصد مصرف را داراست و در حال حاضر افرادی هستند که آب بخش کشاورزی و سهم آبی خود را برای مصرف در صنایع واگذار می‌کنند.
مردم رنج کشیده خراسان جنوبی بیشتر از دو دهه است که با این قهر طبیعت خو گرفته و سازگار شده‌اند، حال برای گذر از این شرایط بحرانی باید به سمت بهینه مصرف کردن رفت و هشدارها را جدی گرفت.