خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - مریم خرمائی: جمله «چین بزرگترین نیروی دریایی و سومین نیروی هوایی جهان را دارد»؛ یکی از تازه‌ترین تیترهایی است که طی هفته‌های اخیر، درباره توان جنگاوری شاخه نظامی دولت پکن در رسانه‌ها چاپ شده است، آن هم با استناد به گزارش جدید وزارت دفاع آمریکا که می‌گوید رقیب آسیایی اش سرجمع ۵۰۰ فروند کشتی، زیردریایی و شناور رزمی دارد.
البته، از واقعیت نهفته در این گزارش درباره عظمت ناوگان دریایی چین که بگذریم، بخشی از ابراز نگرانی آمریکایی‌ها که بعضاً با گزارش‌هایی درباره فرسودگی ناوگان دریایی ایالات متحده همراه است، بابت گرفتن بودجه برای حفظ توان رقابت در عصر چرخش به ایندوپاسیفیک به عنوان یک پهنه آبی راهبردی است.
نگرانی‌های آمریکا دقیقاً از تاریخ ۲۵ مهر، بعد از انتشار گزارشی در روزنامه «فایننشال تایمز» آغاز شد اما علاوه بر گزارش پنتاگون، در دست کم یک ماه گذشته، به دفعات شاهد انتشار خبرهای مشابه با تمرکز بر توان نظامی چین بوده ایم که بلااستثنا منبع آنها وزارت دفاع آمریکا و افراد وابسته به آن بوده اند.
البته، ابراز نگرانی آمریکایی‌ها که هر از گاهی با چاشنی حمایت از «تایوان» همراه می‌شود؛ موضوع جدیدی نیست اما حساسیت ناگهانی آنها و اختصاص بخشی از انرژی خود به جهت دهی رسانه‌ای موضوع، به نوعی تازگی دارد.
اما آغاز دور جدید نگرانی‌ها از چه نقطه‌ای بود و اهمیت آن در چیست؟
چین و یک آزمایش
نگرانی‌های آمریکا دقیقاً از تاریخ ۲۵ مهر، بعد از انتشار گزارشی در روزنامه «فایننشال تایمز» آغاز شد. این روزنامه مدعی شده بود که چین موشک هایپرسونیک را آزمایش کرده است که علاوه بر قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای، قابلیت دور زدن زمین را هم دارد.
ادعای فایننشال تایمز از این جهت اهمیت داشت که در صورت تائید، چین نخستین کشوری می‌شد که یک سیستم بمباران مداری موشکی را با قابلیت پرتاب کلاهک هایپرسونیک تلفیق کرده است از همان لحظه انتشار این گزارش، از «جان کربی» سخنگوی پنتاگون تا «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا و «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو درباره مجهز شدن پکن به سلاحی که بتواند به طور مستقیم، خاک اروپا و آمریکا را هدف قرار دهد؛ ابراز نگرانی کردند.
البته، چین یک روز بعد گزارش فایننشال تایمز را اصلاح و اعلام کرد آنچه آزمایش کردیم «موشک نبود و فضاپیما» بود. اما این توضیح، دست کم «رابرت وود» نماینده آمریکا در امور خلع سلاح اتمی در سازمان ملل را قانع نکرد چرا که روز ۲۷ مهر، در جمع خبرنگاران، بابت آزمایش موشک فراصوت چین، ابراز نگرانی کرد- مجوزی برای آنکه سناتورهای کنگره دلیلی برای تکرار درخواست شأن مبنی بر نوسازی سلاح‌های هسته‌ای ایالات متحده داشته باشند.
البته، فارغ از ادعای واشنگتن و تکذیب پکن، گزارش فایننشال تایمز از این جهت اهمیت داشت که با اتکا به آن، چین نخستین کشوری می‌شد که یک سیستم بمباران مداری موشکی را با قابلیت پرتاب کلاهک هایپرسونیک تلفیق کرده است- سیستمی که حتی برای آمریکا هم که بزرگترین زرادخانه هسته‌ای دنیا را در اختیار دارد؛ خطرناک تلقی می‌شود چرا که سامانه‌های پدافندی فعلی قادر به رهگیری آن نیستند و ساخت نسل جدید پدافندهای موشکی دست کم برای آمریکا تا سال ۲۰۳۰ طول می‌کشد.
پنتاگون و یک گزارش
اگرچه چین از اساس، ادعای فایننشال تایمز را تکذیب می‌کند؛ پنتاگون در تاریخ ۶ آبان، از زبان ژنرال «مارک میلی» رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، اولین تأیید رسمی ایالات متحده مبنی بر آزمایش تسلیحات فراصوت چین را ارائه کرد.
ارتش چین ممکن است به قدرت هسته‌ای سه‌گانه، شامل قابلیت پرتاب موشک‌های مجهز به کلاهک هسته‌ای از زمین، هوا و دریا دست یافته باشد مارک میلی گفته بود: چیزی که ما شاهد آن بودیم، یک رویداد بسیار مهم از آزمایش یک سیستم تسلیحاتی فراصوت بود و این بسیار نگران کننده است. ما شاهد یکی از بزرگترین تغییرات در جغرافیای راهبردی و تعادل قوا در تاریخ جهان هستیم.
این ابراز نگرانی، در ۱۲ آبان با تحویل گزارش پنتاگون به کنگره مبنی بر اینکه چین در حال حاضر با دستیابی به فناوری موشکی پیشرفته بالستیک، خطر «سه گانه هسته‌ای» را برای ایالات متحده ایجاد کرده است؛ ابعاد وسیع‌تری به خود گرفت.
این گزارش بر اساس اطلاعاتی که تا پایان سال ۲۰۲۰ جمع‌آوری شده، یادآوری می‌کند که ارتش چین ممکن است به قدرت هسته‌ای سه‌گانه، شامل قابلیت پرتاب موشک‌های مجهز به کلاهک هسته‌ای از زمین، هوا و دریا دست یافته باشد. پنتاگون در بخشی از این گزارش می‌گوید تعداد کلاهک‌های هسته‌ای چین تا شش سال دیگر می‌تواند به ۷۰۰ و تا سال ۲۰۳۰ به بیشتر از هزار مورد برسد. سال گذشته، آمریکا مدعی شده بود که تعداد کلاهک‌های هسته‌ای چین حدود ۲۰۰ قبضه است.
بایدن و یک سناریو
اکنون نوبت آن رسیده که فارغ از این واقعیت که ارتش چین در حال تقویت توانمندی‌های خود است، با موشکافی بیشتری به گزارش ارائه شده از سوی وزارت دفاع آمریکا نگاه کنیم. اول آنکه پنتاگون درحالی از دستیابی پکن به سه گانه هسته‌ای نگران است که آمریکا و روسیه از چند دهه پیش به این توانایی دست یافته اند!
برنامه‌ریزی‌های پنتاگون برای مقابله با افزایش قدرت نظامی چین از مرحله تحلیل وارد مراحل عملی شده است از سوی دیگر، چین قرار است ظرف ۱۰ سال آینده صاحب یک هزار کلاهک هسته‌ای شود حال آنکه هم اکنون، آمریکا حداقل سه هزار و ۷۵۰ کلاهک هسته‌ای دارد.
پس این ابراز نگرانی از بابت چیست و تا چه حدی می‌تواند واقعی باشد؟
گزارش وزارت دفاع آمریکا از یک سو بیانگر دیدگاه رایج در میان سیاستگذاران آمریکایی است که معتقدند نیروهای مسلح چین در تمامی عرصه‌های نظامی و راهبردی تسلط آمریکا را به چالش خواهند کشید و از سوی دیگر، نشانه‌ای است مبنی بر اینکه برنامه‌ریزی‌های پنتاگون برای مقابله با افزایش قدرت نظامی چین از مرحله تحلیل وارد مراحل عملی شده است که تأمین زیردریایی‌های هسته‌ای برای استرالیا در قالب پیمان «آکوس»، نمونه‌ای از همین تغییر رویه است.
اما این رویکرد با یکی از وعده‌های بایدن در دوره کارزار انتخاباتی مبنی بر کاهش نقش تسلیحات هسته‌ای جور در نمی‌آید. اکنون ادعا می‌شود که دولت بایدن در حال تنظیم اعلامیه‌ای با عنوان «عدم استفاده از ضربه اول» است که عملاً امکان انجام یک حمله پیشگیرانه اتمی را در شرایط اضطراری رد می‌کند؛ اقدامی که به گفته منتقدان، می‌تواند با برچیدن چتر اتمی آمریکا، سیاست بازدارندگی علیه دشمنان بالقوه را تضعیف کند.
دولت بایدن در حال بازبینی همه جانبه سیاست هسته‌ای آمریکا است که ممکن است به ارائه یک راهکار جدید برای مهار هسته‌ای چین منجر شود رسانه‌هایی مثل «پولیتیکو» مدعی شده اند که پنتاگون قصد دارد با تمرکز روی توان هسته‌ای چین و روسیه، رئیس‌جمهور آمریکا را از اصلاح موضع هسته‌ای این کشور به سمت موضعی نه چندان جنگ جویانه بازدارد- امری که نشان از رویارویی وزارت دفاع ایالت متحده با کاخ سفید بر سر یک تصمیم بزرگ امنیت ملی دارد.
نگرانی در بین شرکای واشنگتن به قدری شدت گرفته که حتی وزارت دفاع کره جنوبی هم ابراز امیدواری کرده که ایالات متحده به تعهد خود مبنی بر ایجاد چتر اتمی روی متحدانش پایبند بماند. چتر اتمی بخشی از طیف کاملی از تعهدات آمریکا برای استفاده از توانایی‌های اتمی و نظامی برای دفاع از متحدان این کشور در مناطق مختلف جهان از جمله کره جنوبی و ژاپن است.
اما شاید بایدن آن‌قدرها هم دنبال عملی کردن وعده انتخاباتی خود نباشد و گزارش‌های پنتاگون هم در تبانی با او منتشر می‌شود تا بعدها در توجیه خُلف وعده خود بگوید مطابق با صلاحدید وزارت دفاع عمل کرده ام.
این را هم در نظر بگیریم که از دوره دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا، واشنگتن به دنبال آن بود که پیمان دو جانبه کاهش تسلیحات تهاجمی راهبردی موسوم به «استارت نو» با روسیه را به هم بزند و با نشاندن چین پای میز مذاکره، پیمانی سه جانبه را پایه گذاری کند اما چین هربار با این استدلال که زرادخانه هسته‌ای اش قابل مقایسه با آمریکا و چین نیست، از پذیرفتن چنین پیشنهادی اجتناب کرد.
در حال حاضر، استارت نو تا پنج سال دیگر دوام دارد اما این روزها، دولت بایدن در حال بازبینی همه جانبه سیاست هسته‌ای آمریکا است اگرچه تاکنون اعلام نکرده که در واکنش به نگرانی‌ها در مورد افزایش قدرت هسته‌ای چین چه راهکاری در پیش خواهد گرفت. پس، گزارش پنتاگون می‌تواند پیش درآمدی باشد بر ارائه یک راهکار جدید که آغازی بر مهار هسته‌ای چین تلقی خواهد شد.