خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ دریاهای پیرامونی ایران با دو خط ساحلی در شمال و جنوب کشور با حدود ۵۰۰۰ کیلومتر طول در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای مکران (خلیج عمان) و ۸۹۰ کیلومتر طول در سواحل دریای خزر ظرفیت بسیار مهمی در حوزه گردشگری دریایی دارد اما ایران با داشتن این سواحل و ظرفیت توانسته چه استفاده‌ای ببرد؟ کشورهایی که در حسرت یک کیلومتر از این سواحل هستند در صورت داشتن این دریاها چه اقداماتی انجام می‌دادند؟ مشکل کجاست؟ خمودگی متولیان یا نبود همتی برای پرداختن به دریا؟ درباره اینکه چرا هنوز ایران نتوانسته از سواحل و جزایر متعددی که دارد در حوزه گردشگری دریایی بهره ببرد با متولیان امر در سه سازمان و ارگان صحبت کردیم.
چهارمین جلسه از میزگردهای تخصصی خبرگزاری مهر با موضوع میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این بار درباره رونق گردشگری دریایی ایران در خبرگزاری مهر با حضور حسین عباس نژاد مدیرکل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی، محمد قاسمی، مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و داوود میرشکار، مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد.
در این نشست، حسین عباس نژاد مدیرکل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به اینکه چرا امکان سفر آبی بین جزایر ایران وجود ندارد گفت: تردد به هر جزیره و بندری که اسکله مجاز داشته باشد، امکانپذیر است اما چیزی که شاید سبب می‌شود شناوری بین اغلب جزایر گردشگری جنوبی حرکت نکند، دریازدگی و بعد مسافت است وگرنه کشتی‌ها از نظر ایمنی، مناسب هستند و هرجایی که اسکله مجاز و مورد تأیید سازمان بنادر و کشتیرانی وجود داشته باشد، تردد شناور مانعی ندارد.
او با بیان اینکه میزان تقاضا برای سفر از بندرعباس به قشم و از بندر چارک به کیش و بالعکس زیاد است و حجم تقاضا، عرضه را نیز افزایش می‌دهد، بیان کرد: می‌توان گفت برای سفر دریایی بین سایر جزایر هنوز تقاضایی ایجاد نشده و در صورت تعریف تورهای گردشگری دریایی می‌توان از این ظرفیت بهره برد و بر اساس میزان جذب گردشگر و تقاضا، این مسیرهای آبی را تقویت کرد.
عباس نژاد برای نمونه جزیره هرمز را مثال زد که از وقتی اسکله استاندارد در این جزیره ساخته شده تعداد گردشگران آن و به دنبالش اشتغال بیشتر برای بومی‌ها ایجاد شده است.
او با اشاره به اتفاقاتی که در سال ۱۳۹۲ در بندر شهید ذاکری به دنبال غرق شدن شناور رخ داد، گفت: به دلیل حجم تقاضایی که وجود داشت و جان مردم در خطر بود، عرضه نیز زیاد شد بنابراین باید برای تقاضا فرهنگ سازی شود و توقع مردم بالا برود تا شرایط استاندارد نیز بالا رود. الان در بندر شهید حقانی اگر شناوری استاندارد لازم را نداشته باشد، مسافران سوار نمی‌شوند و این یعنی مردم توقع دارند کیفیت خدمات خوب باشد.
او راه حل توسعه گردشگری دریایی را همگرایی بین سازمان‌ها و نهادهای مسئول معرفی کرد و گفت: همه سازمان‌ها و نهادهای ذیربط باید جمع شوند و برای همه فعالیت‌های گردشگری ساحلی و دریایی استاندارد تعریف کنند، برای کلابها، ورزش‌های آبی، قایق‌ها و غیره دستورالعمل‌هایی تدوین شود تا خدمت رسانی به گردشگران استاندارد داشته باشد. برای مثال نیروی انتظامی و دریابانی مسئول تأمین امنیت و ایمنی گردشگران باشد، وزارت ورزش و جوانان روی ورزش‌های دریایی نظارت کند، وزارت گردشگری برای هتل‌ها و رستوران‌ها و اقامتگاه‌ها و غیره استاندارد تعریف کند، سازمان محیط زیست برای حفظ زیستگاه‌های دریایی دستورالعمل‌هایی تدوین کند و همینطور بقیه دستگاه‌های مرتبط. بدین ترتیب مسیر رشد و فعالیت گردشگری دریایی و ساحلی مشخص است و خللی در این مسیر وارد نمی‌آید.
او گفت: گرچه اتفاقات خوبی در باب همگرایی برای توسعه و تسهیل گردشگری رخ داده مانند ستاد خدمات سفر که سفرهای نوروزی و تابستانی را مدیریت و هماهنگ می‌کرد؛ اما در زمینه گردشگری دریایی متأسفانه هنوز هماهنگی به وجود نیامده و هرکس کار خودش را می‌کند، استاندارد و مجوزی وجود ندارد مثلاً یک شناور گردشگری نمی‌داند در چه مسیری و تا چه مسافتی حق تردد دارد.
عباس نژاد با اشاره به جمعیت زیاد مسافر در ایام عید از بندرعباس به قشم و بندرهای لنگه و چارک به کیش و بالعکس گفت: با وجود این جمعیت، شناورها را کنترل می‌کنیم که مبادا ناایمن باشند و الان هم اگر کسی متقاضی لنج بادبانی است باید مسیر رفت و آمد و شرایط ترددش مشخص باشد چرا که نخستین هدف، ایمنی و حفظ جان گردشگران است. مثلاً اگر لنج‌ها فقط می‌خواهند با بادبان حرکت کنند مسیر تردد آنها باید کوتاه باشد و اگر علاوه بر بادبان، موتور هم دارند حتی می‌توانند دور جزایر قشم، هندورابی یا کیش حرکت کنند.
زیرساخت گردشگری برای پذیرش کروز نداریم
مدیرکل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به درآمدی که کشتی‌های کروز می‌توانند برای کشور داشته باشند، گفت: متأسفانه هیچکدام از بنادر ایران نه از نظر دریایی بلکه از نظر دیگر زیرساخت‌های گردشگری آماده پذیرش تعداد زیاد مسافرانی که با کروز سفر می‌کنند، را ندارند.
عباس نژاد با بیان اینکه برای نمونه در حریم ۶۰ متری دریا امکان ساخت و ساز وجود ندارد، گفت: پهنه‌های ساحلی برای حفظ محیط زیست باید دسته بندی و قانونمند شوند.
در ادامه این مقام مسئول به تناسب زیرساخت‌های گردشگری با تعداد مسافران اشاره کرد و گفت: بخشی از نیاز گردشگران، حمل و نقل است در حالی که گردشگر غیر از حمل و نقل به اقامتگاه، رستوران و جاذبه‌های طبیعی احتیاج دارد که از حیث جاذبه‌های طبیعی جزایر تنوع زیادی دارند که می‌توانند سلایق مختلف را پوشش دهند. اما در زمینه حمل و نقل دریایی، کارهای زیرساختی زیادی باید انجام شود همچون تولید شناور، فراهم کردن اسکله‌ها و آموزش و مسئولیت اجتماعی نهادهای مختلف که در کنار همه اینها استانداردسازی، آموزش، فرهنگ سازی و معرفی را نباید فراموش کرد.
مسافر دریایی و گردشگر دریایی متفاوت هستند
محمد قاسمی مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با متفاوت دانستن گردشگر دریایی و مسافر دریایی، تاکید کرد اینکه صرفاً از طریق شناور مسافران را بین دو یا چند نقطه جابجا کنیم لزوماً به امر گردشگری دریایی نپرداخته‌ایم بلکه در این میان آنچه حائز اهمیت می‌باشد انجام فعالیت‌های مختلف گردشگری نظیر بازدید از جزایر یا بنادر، ماهیگیری، غواصی، تماشای جزایر مرجانی و جنگل‌های آبی، رؤیت زندگی آبزیان و … است که شروع و پایان آنها عمدتاً در مدت زمانی بیشتر از بیست و چهار ساعت به طول می‌انجامد. قاسمی در ادامه پیرامون اینکه برای توسعه گردشگری اولویت با افزایش طرف عرضه است یا طرف تقاضا، توضیح داد: اختلاف نظری بزرگ بر سر مساله تقاضا و عرضه وجود دارد.عده‌ای معتقدند در گردشگری تا تقاضا نباشد، عرضه ایجاد نمی‌شود و عده‌ای عکس آن فکر می‌کنند تا کشتی‌های تفریحی و هتل نباشد، گردشگر به آن مقصد سفر نمی‌کند بنابراین رشد توأمان هر دو می‌تواند اثر گذار باشد.
او افزود: تا وقتی دفاتر خدمات مسافرتی مقاصد جدید گردشگری تعریف نکنند، نمی‌توان گردشگری دریایی جزایری غیر از کیش، قشم، هرمز و هنگام را فعال کرد. ورود گردشگر از طریق آژانس‌ها قابل کنترل و آموزش است و می‌توان توسعه پایدار را از این طریق دنبال کرد.
او با تاکید بر اینکه گردشگری ساحلی و دریایی اساساً در یک دسته بندی واحد قرار گرفته و دارای اشتراکات زیادی هستند، گفت: در معاونت گردشگری وزارتخانه کارگروه ملی تشکیل شده که در آن هم سازمان بنادر و کشتیرانی هست هم تشکل‌های صنفی و بخش خصوصی و در تلاش هستیم با همکاری آژانس‌های مسافرتی، گردشگری دریایی را در بسته‌های سفر به گردشگران معرفی کنیم.
قاسمی به تأثیر برگزاری تورهای آشناسازی اشاره کرد و گفت: متأسفانه سالهاست آژانس داران روی چند مسیر سنتی و کلاسیک گردشگری مانند اصفهان یزد فارس تمرکز کرده و از جاذبه‌های طبیعی استان‌های ساحلی غافل شده‌اند و بجاست هم رسانه‌ها هم آژانس داران روی این مقاصد گردشگری تمرکز بیشتری داشته باشند. باید سیستم جابجایی بین استان‌های ساحلی از طریق دریا فراهم شود تا گردشگری دریایی و ساحلی هم رشد کند.
مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور به مصوبه سال گذشته هیأت دولت مبنی بر جایگزینی شناورهای دریایی سنتی که شامل لنج‌های سنتی می‌شود، اشاره کرد که در صورت اجرایی شدن، شناورهای زیر ۵۰۰ تن می‌توانند تغییر کاربری به گردشگری دهند و از مزایای آن بهره مند شوند. برای تغییر کاربری شناورهای سنتی به گردشگری و تفریحی باید دستورالعمل تدوین شود که اصل نخست آن تأمین امنیت گردشگران است. در صورتی که لنج‌های سنتی به گردشگری تبدیل شود، می‌توان امیدوار بود که هنر لنج سازی سنتی ایران که در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شده نیز با رویکردی جدید احیا شود.
او کمیته ملی طبیعت گردی را نمونه موفق عزم ملی و همکاری ارگان‌های مختلف باهم عنوان کرد و افزود: از آنجا که این کمیته، مصوبه هیأت وزیران را دارد، مصوبات آن هم ضمانت اجرایی دارد و گردشگری دریایی نیز به منظور توسعه نیازمند یک چنین چتر حمایتی است.
مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور نیز بر ضرورت همگرایی بیش از پیش دستگاه‌های مرتبط برای توسعه گردشگری دریایی تاکید کرد و گفت: اخیراً یک نمونه همگرایی موفق در گردشگری کشاورزی رخ داده که وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری میراث فرهنگی در این زمینه همکاری‌های خوبی باهم دارند حتی در این خصوص تفاهم نامه همکاری امضا کرده‌اند.
به گفته قاسمی در حوزه توسعه گردشگری دریایی و ساحلی تا کنون پشتوانه قانونی قوی وجود نداشته است اما در عین حال با تعامل بسیار نزدیک وزارتخانه و سازمان بنادر و دریانوردی صدور مجوز اصلی ایجاد مراکز گردشگری دریایی و ساحلی و صدور مجوزها به وزارتخانه متبوع واگذار شده است که البته در این خصوص استعلامات لازم از سازمان بنادر صورت می‌پذیرد. او تاکید کرد که خدمات گردشگری باید استانداردسازی و طبق دستورالعمل ابلاغ شوند.
او گفت: گسترش و توسعه گردشگری به غیر از عزم ملی و همگرایی بین دستگاه‌ها میسر نمی‌شود.ایجاد پنجره‌های واحد برای صدور مجوزهای مربوطه و ترویج الگوهای درست می‌تواند در این راه مفید باشد.
قاسمی با بیان اینکه دولت در توسعه گردشگری باید تسهیلگر، هماهنگ و هدایت کننده باشد، گفت: اجرای پروژه‌های گردشگری بدون دخالت سرمایه گذار و مشارکت بخش خصوصی امکان پذیر نیست. در حال حاضر تدوین دو دستورالعمل در حال اجراست که یکی مربوط به صدور مجوز فعالیت‌های گردشگری دریایی و ساحلی می‌شود و دیگری تغییر کاربری شناورها و لنج‌های سنتی به شناورهای گردشگری و تفریحی که هر دو تحول بزرگی در گردشگری دریایی به وجود خواهد آورد.
آموزش و اطلاع رسانی، گام نخست گردشگری پایدار
در این نشست، داوود میرشکار مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: رونق گردشگری پایدار سبب رعایت حقوق محیط زیست می‌شود. اکوتوریسم یا طبیعت گردی اصولی در درجه اول حقوق محیط زیست را رعایت می‌کند.
او با بیان اینکه متولیان گردشگری کشورهای دیگر به حفظ محیط زیست نیز توجه دارند، گفت: وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اگر بخواهد گردشگری را در جزایر و سواحل ایران دنبال کند باید از سازمان حفاظت محیط زیست استعلامات لازم را بگیرد. گرچه گردشگری در برخی از جزایر تحت اختیار سازمان مناطق آزاد است و خودگردان اداره می‌شود اما نافی قوانین جاری کشور نیست و اگر از قوانین و مقررات کشور عدول کند، نهادهای حاکمیتی می‌توانند ورود کنند.
میرشکار با بیان اینکه گردشگری باید طرح جامع داشته باشد که مکان یابی و بارگذاری‌ها طبق آن انجام شود، ادامه داد: وقتی می‌خواهند گردشگری جزیره هندورابی را فعال کنند باید بدانند که اسکله را کجا بسازند که ملاحظات زیست محیطی رعایت شود و آسیبی به آب سنگ‌های مرجانی وارد نشود چرا که آنها دومین بیوم پر تولید کره زمین هستند که سلامت اکوسیستم‌های دریایی به شدت به آنها وابسته است و اگر آب سنگ‌های مرجانی از بین بروند، محیط زیست دریایی و تنوع زیستی آن آسیب می‌بینند.
مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگر محیط زیست دریا از بین برود، علاوه بر آنکه گردشگری جاذبه طبیعی خودش را از دست خواهد داد، شیلات نیز دچار اختلال می‌شود.چنانچه در اواخر دهه ۸۰ که کشند سرخ خلیج فارس در دریا بروز کرد، این اتفاق رخ داد.
او با بیان اینکه گردشگری ناپایدار به استحصال سواحل، جزایر و تخریب آب سنگ‌های مرجانی و اکوسیستم‌های ساحلی منجر می‌شود، گفت: در حالی که خطر گرمایش زمین جدی است، باید تا جای ممکن عوامل محیطی و انسانی مخرب محیط زیست را کاهش داد.
به گفته میرشکار، گردشگری دریایی باید بتواند سلایق مختلف را مدیریت کند تا همه مخاطبان را پوشش دهد. او گفت: غواصی یکی از تفریحات دریایی است که بدون دستورالعمل و نگاه‌های محیط زیستی سبب شده به آب سنگ‌های مرجانی لطمه جبران ناپذیری وارد شود تا جایی که فشارهای دیگر همچون تغییرات اقلیم و گرم شدن زمین باعث شده این بیوم های دریایی در کمتر از عمق پنج متری در خلیج فارس تا ۹۵ درصد کاهش یابد. همچنین باید برداشت از مرجان‌ها بیش از پیش نظارت شود چنانچه در حال حاضر در فرودگاه کنترل می‌شود.
مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست معرفی جاذبه‌ها و مقاصد گردشگری دریایی را یکی از نکات توسعه این گردشگری عنوان کرد و گفت: برای رسیدن به گردشگری پایدار باید آموزش و اطلاع رسانی گام اول زیرساخت‌های توسعه باشد. اگر آموزش بومی‌ها در صدر اقدامات گردشگری قرار گیرد، آنها خودشان برای بقای کارشان مراقب طبیعت خواهند بود و از طرفی همه ارکان گردشگری نیز باید آموزش دیده باشند و این همان سرمایه اجتماعی کشور است. باید گردشگری با در نظر گرفتن تمام جوانب آن به صورت آزمایشی در یکی از جزایر اجرایی و در صورت موفق بودن به بقیه جزایر هم ساری شود تا مبادا براثر بی تدبیری ما محیط زیست جزایر از بین برود.
او در ادامه به اصل ۵۰ قانون اساسی اشاره کرد که طبق آن حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی به شمار می‌رود و فعالیت‌های اقتصادی و غیر آنکه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است و گفت: باید تمام سازه‌های گردشگری قبل، حین و بعد از ساخت کنترل شوند و تا جای ممکن از دانش بومی استفاده شود تا همگون با اقلیم باشد. معماری بومی ایران در شهرها و نقاط مختلف سال‌ها با اقلیم مناطق مختلف سازگار بوده و باقی مانده است و باید امروز نیز از آن برای حفظ محیط زیست و کاهش مصرف انرژی استفاده کرد.
او همچنین به مدیریت زباله، پسماند و فاضلاب جزایر اشاره کرد که اگر کنترل نشود با توجه به افزایش جمعیت جزایر پس از ورود گردشگران، می‌تواند برای محیط زیست تهدید به شمار رود. میرشکار حتی گفت اگر واقعاً به فکر محیط زیست جزایر هستیم نباید حتی از مواد شیمیایی برای شستشو استفاده کنیم.
مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با اشاره به در نظر گرفتن ظرفیت برد جزایر تاکید کرد که باید برای بازدید از جنگل‌های حرا همچنین تماشای دلفین‌های جزیره هنگام مراقبت‌هایی انجام شود که استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد می‌تواند به ارگان‌های دولتی در حفظ محیط زیست کمک شایانی کند. حتی آلودگی‌های نوری و صوتی نیز باید کنترل شود تا مبادا پرندگان مهاجر را از این جزایر دور و یا تخم گذاری لاک پشت‌های دریایی را دچار اختلال نکند.
او در خاتمه گفت: پیامدهای زیست محیطی گردشگری باید ارزیابی و دستورالعمل‌ها به روز رسانی شود. باید به دنبال گردشگری پایدار بود تا آنچه امروز به ما رسیده برای نسل‌های آینده نیز باقی بماند. استفاده بیش از حد توان محیط زیست جزایر و ایجاد سازه‌هایی که به طبیعت آسیب وارد کند، جز تخریب محیط زیست به مرور صنعت گردشگری دریایی را نیز دچار اختلال می‌کند.
به گفته میرشکار پیامدهای مثبت و منفی حضور گردشگران در نوار ساحلی باید بررسی شود و ایجاد تسهیلات برای شغل‌های مرتبط با گردشگری، مهیا کردن امکانات زیربنایی و به دست آوردن منافع اقتصادی در کنار حفظ منابع طبیعی جوامع بومی در نظر گرفته شود.