به گزارش خبرنگار مهر، جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی که به صورت دوسالانه و با محوریت نمایش‌های سنتی و آئینی ایران در بخش‌های مختلفی همچون تخت حوضی، نقالی و تعزیه برگزار می‌شود، آذر سال جاری بیستمین دوره خود را سپری خواهد کرد. در بخش تعزیه بیستمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی ۵ مجلس تعزیه توسط هیأت انتخاب در جشنواره حضور دارند که این انتخاب، واکنش و نارضایتی برخی شبیه خوانان را به دنبال داشت.
در بخش تعزیه فقط چند گروه هستند که در تمامی ادوار حاضر شده‌اند
اسماعیل مجللی شبیه خوان، پژوهشگر تعزیه و مؤلف کتاب «شبیه‌نامه» با بیان اینکه متأسفانه اقدامات نادرستی که در این جشنواره پیش گرفته شده است موجب آن شده که تعزیه خوانان به خصوص گروه‌هایی که متقاضی شرکت در این جشنواره هستند به کار خودشان نیز به باور صحیحی نرسند، افزود: اگر نگاهی به کاتالوگ‌های دوره‌های پیشین این جشنواره بیاندازیم می‌بینیم که در بخش تعزیه فقط چند گروه هستند که در تمامی ادوار حاضر شده‌اند و این شیوه برگزاری علاوه بر اینکه گروه‌های راه پیدا نکرده را دل‌زده از فعالیت در این کار می‌کند، یک توهمی برای گروه‌های به اصطلاح راه یافته به جشنواره ایجاد می‌کند که خود را استاد مسلم این کار تلقی کنند که این امر بسیار غلط است و با ساختار یک جشنواره نیز سنخیتی ندارد.
سوالی که برای ما وجود دارد این است که دبیر این جشنواره با چه پشتوانه‌ای اینگونه محکم پشت این گروه‌ها ایستاده و به هیچ اعتراضی پاسخ نمی‌دهد وی متذکر شد: جشنواره آئینی سنتی فقط برای برخی تعزیه خوانان توهم ایجاد کرده و زحمت‌هایی برای سایر شبیه خوانان که متأسفانه این اتفاقات با هزینه عمومی و پول بیت‌المال صورت می‌گیرد. سوالی که برای ما وجود دارد این است که دبیر این جشنواره با چه پشتوانه‌ای اینگونه محکم پشت این گروه‌ها ایستاده و به هیچ اعتراضی پاسخ نمی‌دهد. شخص بنده از کسانی هستم که با مجلس تعزیه‌ای که می‌دانم تا به حال کسی نامی از آن نشنیده بود در این جشنواره حاضر شده بودم اما تأیید نشد وقتی هم که سوالی می‌کنیم به مراتب ادله بسیاری می‌توان برای هر کاری تراشید.
مجللی با اشاره به اینکه وزارت ارشاد حتماً باید در این موضوع و دبیری این جشنواره تجدید نظر کند، تأکید کرد: این جشنواره آئینی و سنتی تا به حال چه قدمی برای تعزیه برداشته؟ افرادی که پشت میز نشین تعزیه شده‌اند و خود را صاحب نظر می‌دانند چه اقدامی برای این هنر کرده‌اند؟ وضعیت فعلی تعزیه را که ما خوب می‌دانیم، پس نتیجه کاوش‌های این دوستان چه شده است؟ خروجی این جشنواره چه بوده؟ تاریخ‌سازی های بی اساس و سندسازی‌های غلطی برای پیشینه این هنر در همین جشنواره بیرون آمده است. در نسخه‌هایی که چند سال پیش در دوره‌های پیشین جشنواره آئینی سنتی به چاپ رسید کاملاً مشخص بود که شیوه داستان پردازی، ادبیات به کار گرفته شده در اشعار، نقش‌های به کار برده شده و تخلص شاعری همه مربوط به دوران ناصری هستند اما در ابتدای کتاب نام شاعری مربوط به یکی از شهرهای کوچک ایران و اختصاصاً به زمان صفویان اعلام شده است.
وی تصریح کرد: جای تأسف دارد برای یک هنری که مختص ایرانیان است نتوانیم با کاوش‌های علمی به سبقه آن برسیم و متوسل شویم به تاریخی که در پایین نسخه‌ها نوشته شده که البته نگارش چنین تاریخ‌هایی کاری بسیار آسان است. باید بگویم این جشنواره و اعضای سیاستگذار این رویداد فرهنگی نه تنها هیچ کمکی به این هنر نکرده بلکه فقط در کاسه تعزیه خوانان زهر ریخته است.
سیاستگذاران بخش تعزیه در این جشنواره حداقل برای شبیه‌خوانان مقبولیتی ندارند
جعفر سیاهپوش از هنرمندان تعزیه قزوین نیز با بیان اینکه در دوره‌های پیشین این جشنواره شرکت کردم، گفت: بنده به عنوان یک سرپرست گروه تلاش کردم در تعزیه‌ای که در این جشنواره اجرا می‌کنم از همه ظرفیت‌های تعزیه قزوین استفاده کنم. حتی یکی دو شبیه خوان ترک زبان قزوینی را در گروه اضافه کردم اما روندی که در جشنواره آئینی سنتی می‌بینم مدیریتی به اندازه مدیریت یک گروه تعزیه را هم نداشتند.
وی تأکید کرد: اگر جشنواره‌ای با رویکرد ملی و با عنوان تعزیه برگزار می‌شود، می‌طلبد که از همه ظرفیت‌های کشور بهره برداری شود که شوربختانه این اتفاق نمی‌افتد. تعزیه قزوین ظرفیت خوب و مناسبی دارد، افراد تأثیرگذاری در این استان برخاسته‌اند اما هیچ ردی از این اشخاص در این جشنواره دیده نمی‌شود.ضمن اینکه سیاستگذاران بخش تعزیه در این جشنواره حداقل برای شبیه خوانان مقبولیتی ندارند.
مجالسی که امسال پذیرفته شده‌اند در دوره‌های پیشین هم اجرا شده‌اند
عنایت الله قاسمی از فعالان تعزیه تهران هم با بیان اینکه ما متأسفانه هر دوره که فراخوان این جشنواره اعلام می‌شود با هول و هراس نسخه‌هایمان را ارسال می‌کنیم، یادآور شد: اگر در دفعات پیشین هم کار ما رد نمی‌شد به صورت اتفاقی بود و بر اساس اعتراض‌هایی که داشتیم. متأسفانه نسخه‌هایی که ارسال می‌شوند بعضی از آنها اصلاً مجالس دیگری هستند که فقط نام آنها را عوض کرده‌اند و به عنوان نسخه جدید ارائه می‌شود.
وی ادامه داد: در همین دوره متن نسخه ما را پذیرفتند و رسانه‌ای کردند اما فیلم بازبینی را که ارسال کردیم رد شد وقتی علت را پرسیدیم گفتند متن آن مشکل دار بود. این تناقض‌ها را چگونه باید باور کنیم. اگر قرار است همین گروه‌ها در این جشنواره پایه ثابت باشند باید در فراخوان اعلام کنند و چرا مابقی تعزیه‌خوان‌ها را به زحمت و هزینه می‌اندازند. علاوه بر اینکه ارزش کارمان در این وادی افول می‌کند، بیشتر نگران متنی هستیم که برای این جشنواره ارسال کرده‌ایم چون می‌دانیم فردا قرار است یا با نام کس دیگری تبدیل به کتاب شود و یا تقدیم گروه دیگری برای اجرا شود. این روند رویکرد مناسبی نیست که در این جشنواره پیش گرفته شده است. ضمن اینکه مجالسی که امسال پذیرفته شده‌اند در دوره‌های پیشین هم اجرا شده‌اند یعنی ما برای اینکه دست نشانده‌های خودمان را وارد جشنواره کنیم باید حرکت رو به عقب داشته باشیم؟
تعزیه ایران فقط چند گروه تکراری است؟
اسداله بیگدلی هم که از فعالان تعزیه زنجان و از مدرسان تعزیه آذری است نیز درباره وضعیت بخش تعزیه بیستمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی گفت: اینکه در هر دوره از این جشنواره فقط چند گروه ثابت حاضر می‌شوند عملاً اعتراض همه را بر انگیخته است. معمولاً در جشنواره‌ها گروه‌هایی که در دوره های پیشین حاضر شده‌اند نباید مجدداً حضور پیدا کنند تا فرصتی برای ارائه هنر سایرین فراهم شود. متأسفانه این روند در این جشنواره جریان ندارد و گروه‌هایی که اثر آنها پذیرفته شده حداقل ۱۰ بار در این جشنواره حاضر شده‌اند. یعنی تعزیه ایران فقط همین چند گروه است؟ چرا نباید تعزیه آذری که بیش از ۲۰ میلیون جمعیت ایران را آذری زبانان تشکیل می‌دهند در این جشنواره حضور داشته باشند؟ چرا ما در این جشنواره تعزیه‌های عربی نداریم؟ بنابراین باید فکر دیگری برای رویداد بشود.
این چه روندی است که چند نفر به عنوان پایه اصلی این جشنواره مدام باید حضور پیدا کنند حسن مجللی از فعالان تعزیه اراک نیز با بیان اینکه در بیش از ۳۰ جشنواره و سوگواره تعزیه شرکت کرده‌ام و حتی چند دوره در همین جشنواره آئینی سنتی حاضر شده‌ام اما در این دهه ۹۰ متأسفانه رویکرد عجیبی را شاهد هستیم و اتفاقی که به قرار و مدار گذاشتن بیشتر شبیه است، متذکر شد: این چه روندی است که ما در این رویداد شاهد و متحمل شده‌ایم که چند نفر به عنوان پایه اصلی این جشنواره مدام باید حضور پیدا کنند و مورد تأیید قرار بگیرند؟ البته تأیید کننده و تأیید شونده هر ۲ از یک قماش هستند و این وسط گروه‌های دیگری هستند که با هزینه و صرف وقت روال قانونی این جشنواره را فراهم می‌کنند.
در مورد سیاستگذاران بخش تعزیه در این جشنواره تجدید نظر شود
وی ادامه داد: با توجه به اینکه شأن و جایگاه هنری خود را فراتر از این می‌بینم که بخواهم صاف کننده جاده این جشنواره باشم تاکید روی این دارم که در مورد سیاستگذاران بخش تعزیه در این جشنواره تجدید نظر شود. چون این روندی که دوستان پیش گرفته‌اند عملاً توهین به ساحت هنرمندان است. به قدری بی اعتمادی در این جشنواره حاکم شده که در هنگام ارسال نسخ که با زحمت بسیار به دست آورده‌ایم بخش‌ها و نقش‌هایی از متون را حذف می‌کنیم تا متن کامل را در اختیار این دبیر خانه قرار نداده باشیم زیرا ممکن است که بهره برداری‌هایی و تصرف به نفع‌هایی از این موارد بشود. ضمن اینکه ماجرا به همین جا هم ختم نمی‌شود و اعضای محترم دبیرخانه این جشنواره برای گروه‌هایی که نورچشمی آنهاست بازاریابی هم می‌کنند و با رصد کردن اینکه کدام تعزیه خوان با کدام ارگان دولتی همکاری می‌کند، فوراً گروه‌های تأیید شده خود را به آن ارگان معرفی می‌کنند و همین اتفاق در سال ۹۰ برای بنده افتاد. که البته شخصاً ورود کرده و مانع شدم.
دبیر تبدیل به بانی تعزیه شده است
یکی دیگر از فعالان تعزیه که نسبت به عملکرد جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی در بخش تعزیه انتقادهایی را وارد کرد امیر زینلی از فعالان تعزیه قم بود.
وی تأکید کرد: به نظر من باید عنوان جشنواره را از این رویداد حذف کنند. دبیر این جشنواره یک بانی تعزیه است و گروه‌هایی را دعوت می‌کند و حتی در چینش نقش‌ها اظهار نظر می‌کند که این تعریف، مناسب دبیر نیست و یک بانی تعزیه است. گروه‌ها و اشخاصی توسط ایشان شناسایی شده و عملاً کنار یکدیگر گردآمده اند و در هیبت تعزیه ایران قد برافراشته‌اند، مخاطب ما باید بداند که ظرفیت تعزیه ایران فقط این نیست.
زینلی تصریح کرد: این سیاستگذاری غلط موجب بی رغبتی تعزیه خوانان برای حضور در این جشنواره شده است. بنده مجلس غریبی را بر اساس استنادات تاریخی نگاشته‌ام و کارشناسانی در مورد آن اظهار نظر کرده‌اند اما هیچ تمایل و رغبتی برای شرکت دادن در این جشنواره ندارم چون می‌دانم که اثر من رد خواهد شد فقط هزینه گزافی روی دست خود گذاشته‌ام و در نهایت شرمنده اعضای گروهم خواهم شد.
باند و باند بازی در بخش تعزیه جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی
داوود خوانساری شاعر، شبیه خوان و پژوهشگر تعزیه نیز معتقد است آنچه که از جشنواره آئینی سنتی و به خصوص بخش تعزیه آن شاهد هستیم فقط یک باند و باند بازی است.
وی تأکید کرد: اینکه عده‌ای گرد هم آمده باشند و یکدیگر را تأیید کنند و به یکدیگر جایزه بدهند و در نهایت خود را نماد تعزیه ایران معرفی کنند کار خوبی نیست. باید از تمام پتانسیل تعزیه ایران بهره برداری شود. به نظر من برای تئاتر شهر واژه تئاتر شهر را باید حذف کرد و نام این افراد را روی آن گذاشت چون هر وقت سخن از اجرای تعزیه می‌شود فقط همین افراد در حال هنرنمایی هستند بنابراین معاونت هنری وزارت ارشاد حتماً باید در این امر ورود کند.
سیاستگذاران جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی مادام‌العمر هستند
علی عظیمی تعزیه خوان، نقال مسئول کانون تعزیه استان مازندران و نویسنده چند مجلس تعزیه نیز تصریح کرد: نقد و انتقاد جدی خود را از مسئولان برگزاری جشنواره اعلام می‌دارم چرا که در طول بیش از ۲۰ سال که در حوزه هنرهای آئینی فعالیت می‌کنم مورد بی مهری و بی توجهی قرار گرفته‌ام. این جشنواره به جای کشف استعداد به کشنده استعداد بیشتر شبیه است. متأسفانه پاسخ درست روشنی دریافت نمی‌کنیم و سیاستگذاران مادام‌العمر این جشنواره به جای هدایت و برنامه‌ریزی برای تقویت نیروهای جوان و مستعد و ساختن آینده تئاتر آئینی و سنتی در کشور که از اهداف برگزاری جشنواره محسوب می‌شود بی توجه و در مواجهه با آثاری که در این حوزه تولید و به چاپ رسیده است مخالف و مانع به ثمر رسیدن آن می‌شود بدون اینکه دلیلی منطقی و علمی بیان شده باشد.
وی اظهار کرد: با نگاهی کوتاه در نتایج برگزیدگان جشنواره در بخش‌های مختلف به ویژه قسمت شبیه خوانی درمی‌یابیم که همیشه عده‌ای خاص در طول بیش از ۲۰ سال به شکل کاملاً واضح در این جشنواره حضور دارند و اجرای حضور به نسل جوان و خلاق داده نمی‌شود. از مسئولان مربوط تقاضای بررسی و تجدید نظر در این خصوص دارم.
بخش تعزیه جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی تبدیل به ویترینی برای عده‌ای خاص شده
همچنین احد صدقی از فعالان تعزیه تهران نیز یادآور شد: در دوره‌های پیشین این جشنواره شرکت می‌کردم، علیرغم اینکه هزینه‌های بسیاری برایم تحمیل شد اما متأسفانه کار مورد تأیید قرار نگرفت و گروه‌هایی که در دوره‌های پیشین نیز حضور داشتند مجدداً به جشنواره راه پیدا کردند.
وی تصریح کرد: متأسفانه این وضعیت که بخش تعزیه جشنواره آئینی و سنتی تبدیل به ویترینی برای عده‌ای خاص شده وضعیت بدی را بر تعزیه حاکم کرده است. لذا در دوره‌های دیگر هیچ رغبتی برای شرکت در این جشنواره نداشتم. همه به خوبی می‌دانیم که ظرفیت و پتانسیل تعزیه در استان‌ها واقعاً قابل توجه است اما هیچ توجهی به این گروه‌ها نمی‌شود. انتظار می‌رود که با همت بیشتری در این سبک و سیاق تجدید نظر شود