علی عزیزی عضو هیات انتخاب آثار بخش شبیه‌خوانی بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره تاثیرات جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بر هنر شبیه‌خوانی کشور طی نوزده دوره برگزاری گفت: جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در برهه‌ای از تاریخ که بیم آن می‌رفت تا بسیاری از نسخ قدیمی و شیوه‌های اجرایی آن به فراموشی سپرده شود با هدف حفظ این میراث هنری و فرهنگی، سیاست تشویق و حمایت از اجرای مجالس غریب را در پیش گرفت و تا همین دوره نیز این سیاست پابرجا بوده است. در این مدت، بسیاری از نسخ قدیمی که در طول سال‌ها مجال اجرا نداشتند، توسط برجسته‌ترین هنرمندان شبیه‌خوانی کشور روی صحنه آمد.
وی افزود: این اجراها از همان دوره‌های نخستین ضبط شد و اکنون در آرشیو سمعی و بصری اداره کل هنرهای نمایشی در اختیار علاقه‌مندان، پژوهشگران و هنرمندان عرصه شبیه‌خوانی قرار دارد. از سوی دیگر نسخ بسیاری از این مجالس، با نام و موافقت خود صاحبان نسخ، توسط انتشارات نمایش در قالب دفترهای تعزیه یا سایر نشریات به چاپ رسید و همه این تلاش‌ها سبب شد تا اگر امروز بسیاری از اساتید گذشته در بین ما نیستند، اما آثار و گنجینه‌ای که در سینه یا در صندوقچه‌های نسخ تعزیه داشتند، ثبت و ضبط شود و برای آیندگان به یادگار بماند. نمی‌دانم که اگر دست‌اندرکاران جشنواره آیینی و سنتی این تدبیر را نداشتند، امروز چه بر سر هنر شبیه‌خوانی می‌آمد. معتقدم اگر جشنواره تا رسیدن به شرایط آرمانی هنوز فاصله زیادی دارد اما تا همین جا خدمات بسیار ارزنده‌ای را به هنر شبیه‌خوانی ارائه داده است.
تشویق به احیای سنت نگارش نسخ تعزیه
این پژوهشگر تشویق به احیای سنت نگارش نسخ تعزیه را از دیگر اقدامات جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی برشمرد و عنوان کرد: بسیاری از گروه‌ها که به نسخ قدیمی دسترسی نداشتند یا علاقه‌مند به ساخت مجالس جدید بودند با حمایت جشنواره و مشورت اساتید کانون نمایش‌های آیینی و سنتی موفق به خلق مجالس جدیدی شدند. و این خود حرکت بسیار ارزنده‌ای بود که زمینه آن را جشنواره و تصمیم‌گیرندگان آن ایجاد کردند.
برخی از متن‌هایی که به دبیرخانه جشنواره رسید یا متضمن خرافات و آموزه‌های نادرست بود و یا به اصطلاح مجالسی بزمی بود که بیش از جنبه‌های نمایشی به بکاء و سوزوگداز می‌پرداخت. برخی از متون، گویی توسط علاقه‌مندانی نگارش شده بود که با جهان نمایش‌های ایرانی و به طور خاص هنر شبیه‌خوانی آشنایی لازم را نداشتند. در برخی موارد نیز ایرادات فنی در شعر و شیوه قصه‌گویی مشاهده می‌شد عزیزی درباره کیفیت آثار رسیده به بخش شبیه‌خوانی بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی اظهار کرد: در این دوره به نظر می‌رسد آثار رسیده به دبیرخانه از نظر تعداد، تنوع و کیفیت مجالس افت داشته است. البته این امر طبیعی است و قابل پیش‌بینی بود چون طی نوزده دوره گذشته، بسیاری از مجالس غریب که قابلیت حضور در جشنواره را داشته، اجرا شده‌اند و همین اندک مجالس باقیمانده نیز به دلایل متعدد مناسب حضور در جشنواره نیست. به هر حال جشنواره بین‌المللی اقتضائات خاص خود را دارد و متناسب با فضای جشنواره و مخاطب‌های آن بسیاری از مجالس ممکن است در مرحله انتخاب متون پذیرفته نشود.
وی ادامه داد: از سوی دیگر اگرچه در همین دوره چند مجلس به تازگی سروده شده بود اما اغلب کیفیت لازم برای حضور در جشنواره را نداشت. سرایش مجلس شبیه‌خوانی نیاز به مقدمات و توانمندی‌های متعددی دارد. داشتن طبع شعر، تسلط بر عروض و قافیه، شناخت شیوه داستان‌گویی و ساختارهای روایی نمایش ایرانی، شناخت موسیقی و تسلط بر شیوه‌های اجرا و شناخت جهان‌بینی حاکم بر هنر و نمایش ایرانی و حتی شناخت نیاز امروز مخاطب، تمامی مهارت‌هایی هستند که برای خلق یک مجلس جدید شبیه‌خوانی ضروری است.
این مدرس دانشگاه افزود: طبیعی است که بسیاری از دوستان در تجربه‌های نخستین به نتیجه مطلوب نرسند ولی قطعاً اگر تلاش‌های خود را هوشمندانه و با مشورت اساتید مشرف به این حوزه پیگیری کنند، ما در آینده‌ای نزدیک شاهد شکل‌گیری جریانی نو در احیای سنت تعزیه‌سرایی خواهیم بود.
عضو هیات انتخاب بخش شبیه‌خوانی جشنواره درباره مهمترین نقاط قوت و ضعف آثار رسیده به دبیرخانه تصریح کرد: مهمترین چالش امروز گروه‌ها، رسیدن به متن مناسب برای حضور در جشنواره است. برخی از متن‌هایی که به دبیرخانه جشنواره رسید یا متضمن خرافات و آموزه‌های نادرست بود و یا به اصطلاح مجالسی بزمی بود که بیش از جنبه‌های نمایشی به بکاء و سوزوگداز می‌پرداخت. برخی از متون، گویی توسط علاقه‌مندانی نگارش شده بود که با جهان نمایش‌های ایرانی و به طور خاص هنر شبیه‌خوانی آشنایی لازم را نداشتند. در برخی موارد نیز ایرادات فنی در شعر و شیوه قصه‌گویی مشاهده می‌شد.
راهنمایی هیأت انتخاب به صاحبان آثار قبول‌نشده
وی متذکر شد: البته برخی دوستان علت قبول نشدن متن خود را جویا شدند و هیات انتخاب به طور دقیق و مشفقانه راهنمایی‌های لازم را به آنها ارائه کرد تا در دوره‌های بعدی شاهد رفع این نقایص باشیم. اما علاوه بر متن، ایراداتی در اجرای مجالس نیز وجود داشت. در بخش بازبینی فیلم‌های ارسالی بیشترین ایرادات در مواردی چون؛ ضعف در کارگردانی، ریتم خسته‌کننده اجرا، ضعف در اجرای آواز (موافق‌خوان‌ها)، بازی ضعیف شبیه‌خوان‌ها، رعایت نکردن قراردادهای اصیل شبیه‌خوانی در اجرا و حتی لباس‌های نامناسب بود که به نظرم همه این موارد به سه نکته اصلی تسلط نداشتن شبیه گردان، انتخاب نادرست شبیه‌خوانان و تمرین ناکافی برمی‌گردد.
عزیزی افزود: جالب است که در برخی از گروه‌ها هنرمندان جوان یا کمتر شناخته شده‌ای حضور داشتند که اجراهای بسیار قابل قبولی ارائه دادند ولی در مواردی هنرمندان مطرح و شناخته شده در نقش خود خوب ظاهر نشدند از این‌رو هیات انتخاب نه براساس سابقه یا رزومه افراد که بر مبنای کیفیت اجرا گروه‌ها را انتخاب کردند.
این نویسنده و کارگردان در پایان صحبت‌هایش گفت: باید از همه هنرمندان و گروه‌های شرکت‌کننده که در این بخش حضور داشتند تشکر کنم. روشن نگاه داشتن چراغ این هنر بسیار ستودنی است و پژوهش و جستجوگری مهمترین کلید پیشرفت در این حوزه محسوب می‌شود. قطعاً جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی عرصه حضور حرفه‌ای و تجربه‌های جدی است و این حضور حرفه‌ای نیازمند تلاش مستمر و اهداف بلندمدت خواهد بود. استفاده از تجربیات اساتید کاردان و پیشکسوت و آشنایی با مبانی نظری هنر شبیه‌خوانی، مطالعه فراوان و شناخت نیازهای جامعه کنونی و همچنین کنار گذاشتن بهانه‌های واهی می‌تواند بهترین نتیجه را برای‌مان به ارمغان بیاورد.
بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی از ۱۴ آذرماه سال جاری به دبیری داوود فتحعلی بیگی برگزار می‌شود.