خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: رایزنی فرهنگی ایران در قزاقستان در تازه‌ترین گزارش ارسالی خود به مهر درباره مشهورترین رمان قزاقی و نویسنده آن، که از مشهورترین و اثرگذارترین شاعران و نویسندگان میان مردم قزاقستان است، نوشته است. سال آینده رمان «راه آبای» نوشته مختار عمر خانولی (عیوض‌اف) هشتادمین سالگرد انتشار خود را پشت سر خواهد گذاشت. نویسنده این رمان را با ۱۹۲ شخصیت به مدت بیست سال نوشته است. شدت علاقه مردم قزاقستان به این رمان بسیار زیاد است و البته مردمان سایر کشورها نیز آن را پسندیده‌اند، چرا که به ۱۱۶ زبان زنده دنیا ترجمه و منتشر شده است. بنابراین این اثر یکی از پرترجمه‌ترین آثار ادبیات داستانی در سطح دنیاست.
متن گزارش مورد اشاره را در ادامه می‌خوانیم؛
ضرب المثلی می‌گوید «بدون خواندن کتاب تولستوی، زبان روسی و بدون خواندن کتاب بالزاک، دانستن زبان فرانسوی دشوار است» و خواننده ما به این کلمه افزود: «بسیار سخت است که بگوییم بدون خواندن کتاب مختار عیوض‌اف، می‌توانیم مردم قزاق را بشناسیم.» بر اساس داده‌های سال ۱۹۹۳، رمان «راه آبای» عیوض‌اف به ۱۱۶ زبان جهان ترجمه شده است. طبق این آمار «راه آبای» یکی از پرترجمه‌ترین آثار دنیاست.
«راه آبای» سهم چشمگیری در فرهنگ معنوی مردم قزاقستان داشته است. هم برای نویسنده و هم برای اثر، این بسیار خوشایند است. بدون شک نوشتن نحوه زندگی، سنت‌ها و ناکامی یک قوم در یک اثر، به کار و استعداد زیادی نیاز دارد. این رمان ارزش خود را در زمان خود به دست آورد و در جامعه فراگیر و ترجمه شد. کانیش ساتپایف، درباره «راه آبای» گفته بود: «هر دانشمندی که بخواهد گذشته مردم قزاقستان را مطالعه کند، باید این کتاب را مطالعه کند: آنها در این رمان پیشرفت زبان ادبی و فرهنگ لغت قزاق را خواهند دید.
او همچنین نوشته بود که اقتصاددانان نیز اطلاعات دقیقی در مورد ساختار اقتصاد ملی قزاقستان در قرن نوزدهم به دست می‌آورند و با تضادهای آن آشنا می‌شوند. خواننده ناظر به خوبی می‌داند که علما و حقوقدانان از این واقعیت که اطلاعات ارزشمندی را از قوانین استپ، از شریعت گرفته تا قوه قضاییه جمع‌آوری می‌کنند، تمجید کرده‌اند.
بنجامین ماتیپ، نویسنده کامرونی که کتاب راه آبای را خوانده بود، شگفت زده شد و گفت: «قزاق‌ها چه مردم شگفت انگیزی هستند.»
اگر به وب سایت گودریدز مراجعه کنید، نظرات خوانندگان زیر را در مورد «راه آبای» خواهید دید. نظری که از المیرا سریوا «آبای شاعر بزرگ قزاق است، این کتاب رمانی با جزئیات فراوان است. فصل‌هایی که استپ و شیوه زندگی آن را به تصویر می‌کشد، به وضوح و با ذوق شرح داده شده است. به همین دلیل است که بهتر است این کتاب از کودکی خوانده شود. البته در این اثر احترام به کمونیسم نیز وجود دارد، اما این در رمان مهم‌ترین چیز نیست. مهم نحوه ارتباط مستقیم شما با شخصیت‌ها، محیط و همچنین اشعار متفکرانه، طنز و درام مناسب و لذت زندگی یک فرد بالغ و افسانه‌ای که از جلوی چشمان شما می‌گذرد، است.
این نظر کاربر شبکه نه تنها از «راه آبای»، بلکه از اوج ادبیات قزاقستان ارزیابی خوبی است. البته قاضی واقعی هنر، خواننده عادی است. کالین مک‌سل-ردوود، یک کاربر اینترنتی، می‌گوید: «این فقط مجموعه‌ای از رویدادها نیست، بلکه یک داستان خوب درباره یک مرد جوان است که در حال رشد است و سفری از یک زندگی عشایری به آینده‌ای نامعلوم طی قرن‌ها دارد. من بسیاری از قسمت‌های حل نشده طرح را دوست داشتم، زیرا بسیاری از چیزهای زندگی اغلب حل نشده هستند. زندگی مانند یک کتاب نیست و این کتاب مختصری برای درک روحیه مردم قزاق خواهد بود. این سخنان صمیمانه خواننده انگلیسی زبان، بار دیگر سطح اثر را بالا برد.
خودگابیت موسرفوف، نویسنده و منتقد ادبی، نیز می‌گوید: راه آبای را تنها زمانی فهمیدم که برای بار چهارم آن را خواندم. زردیخان کینایتولی (مورخ) در مقاله‌ای در روزنامه ترکستان درباره ترجمه این اثر به زبان مغولی نوشته است: «البته این اقدام بسیار جسورانه بود. ترجمه آبای به روسی بر اساس ترجمه تحت الفظی از قزاقستان توسط سوبولف و آنوف یک چالش واقعی برای دانشجو بود. این میان مشخص شد که گروهی دیگر از روشنفکران قزاق مشغول ترجمه رمان «راه آبای» هستند و شاگرد جملیخا ترجمه «راه آبای» را با آنها ادامه می‌دهد. بدین ترتیب رمان «راه آبای» در سال ۱۹۷۲ به زبان مغولی منتشر شد.
آشور اوزدمیر مترجم این کتاب گفت: راه آبای دو بار به ترکی ترجمه شده است که اولین بار در سال ۱۹۹۷ توسط زینش اسماعیل از ترکستان و علیاپاس شینار از ترکیه به زبان ترکی ترجمه شده است. آنها کتاب اول و دوم رمان را ترجمه کردند. اما کیفیت این ترجمه خوب نیست. به نظر من این کتاب به خوبی در دسترس خواننده قرار نگرفت و درست بود که قرار نگرفت. به نظرم این رمان را دانشجویانی که برای تدریس از قزاقستان به ترکیه رفتند، ترجمه کردند. امسال برای دومین بار مترجمی به نام ظفر کوار این کتاب را ترجمه می کند و جلد اول و دوم آن نیز منتشر شده است. در واقع این مترجم زبان قزاقی را نمی‌داند، اما چطور این رمان به ترکسی ترجمه شده است؟ احتمالاً یک ترجمه کلی است. یادتان باشد کسانی که از قزاقی به ترکی کتاب را ترجمه می‌کنند، زبان قزاقی را خوب نمی‌دانند. ما باید علناً در مورد این موضوع صحبت کنیم. فقط سه یا چهار مترجم، زبان قزاقی را می دانند و مابقی ترجمه عمومی می‌کنند. این مشکل صرفاً الان ایجاد نمی‌شود. شرم آور است که غرب و اروپا را به خاطر ندانستن ادبیات‌مان سرزنش کنیم، حتی اگر «راه آبای» را برای برادران ترک خود که همین ریشه را می‌دانند ترجمه نکنیم.»
درست است که آثار عیوض اف در چین که خوانندگان زیادی دارد به درستی تبلیغ نشد. نام چنگیز آیتماتوف در ادبیات شوروی ذکر شده است. و بارها شنیدیم که ترجمه «راه آبای» بی کیفیت بوده است. این رمان توسط هاهوانگژانگ، نماینده قوم سیبه به چینی ترجمه و توسط نویسنده قزاق، آکپار ماژیت که به زبان چینی می‌نویسد، ویرایش شد.