خبرگزاری مهر - گروه استانها- ندا سپاهی: افزایش ۴۸ درصدی روزهای آلوده اصفهان در هشت ماهه سال ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال گذشته حاکیست که این کلانشهر در سال جاری در بین ۹ کلانشهر درگیر آلودگی هوا، بدترین شرایط را دارد. کلانشهر اصفهان با جمعیتی بالغ بر یک میلیون و ۹۶۰ هزار نفر، بنا به آمار اداره کل حفاظت محیط زیست استان، از ابتدای سال جاری تا یکم آذرماه روز پاک نداشته است اما ۱۵۴ روز قابل قبول، ۸۶ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز ناسالم برای همه گروه‌های سنی را تجربه کرد. این در حالی است که تهران بر اساس آخرین سرشماری با بیش از هشت میلیون و ۶۹۳ هزار نفر جمعیت و تردد روزانه بین پنج تا هفت میلیون خودرو، در هشت ماهه امسال دو روز هوای پاک، ۱۹۴ روز قابل قبول، ۵۹ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز هوای ناسالم برای عموم داشته است.
اصفهان آلوده‌ترین شهر ایران
علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست روز پنجشنبه هجدهم آذرماه وضعیت آلودگی هوای شهر اصفهان را در بین ۹ کلانشهر درگیر آلودگی هوا در کشور بسیار نامناسب اعلام کرد و گفت که بعد از اصفهان، تهران در ردیف کلانشهرهای آلوده قرار دارد. به گفته او ۸۰ درصد آلودگی هوا ناشی از وسایل نقلیه و فرسودگی و سوخت خودروها ۲ عامل اصلی آلاینده بودن آنها و آلودگی هوا است.
برغم اینکه تردد خودروها به ویژه خودروها وموتورسیکلت‌های اسقاطی بیشترین سهم را در آلودگی هوای کلانشهرهای کشور از جمله تهران دارند اما نتیجه دو مطالعات سهم بندی و سیاهه انتشار آلودگی هوای کلانشهر اصفهان در سال ۱۳۹۶ نشان داد که بین ۷۵ تا ۹۵ درصد آلایندگی هوا به ویژه انتشار ذرات معلق pm۲.۵ و pm۱۰ سهم منابع ثابت اعم از (صنایع، کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه، جایگاه‌های سوخت) و پنج تا ۲۵ درصد سهم منابع متحرک (انواع وسایل نقلیه) است. نتایجی که به گفته کارشناسان وضعیت آلودگی هوای اصفهان را با سایر کلانشهرها متمایز می‌کند.
برپایه این مطالعات، اصفهان روزانه یک میلیون تردد خودرو دارد و به رغم آنکه اتوبوس‌های شهری و برون شهری و کامیون‌ها بیشترین سهم در انتشار ذرات معلق دارند باز هم نتایج این مطالعات حاکی است که سهم منابع ثابت و صنایع با تولید ذرات معلق و اکسیدهای گوگرد بر منابع متحرک سنگینی می‌کند.
اصفهان قطب صنعتی کشور به شمار می‌رود؛ بر اساس آمار اداره صنعت، معدن و تجارت حدود ۱۶ هزار واحد صنعتی و خدماتی در استان اصفهان وجود دارد که از این تعداد حدود ۱۰ هزار واحد صنعتی ثبت شده و حدود ۶ هزار واحد تولیدی و صنعتی ثبت نشده‌اند. همچنین این کلانشهر در احاطه ۴۵۰ واحد تولیدی و خدماتی آلاینده و ۱۶ شهرک صنعتی کوچک و بزرگ است که هیچکدام از این شهرک‌ها از جمله محمودآباد، جِی و چرمشهر و … به رغم آلودگی شدید ایستگاه سنجش کیفی هوا ندارند یا در منطقه صنعتی دولت آباد که ایستگاه پایش کیفی هوای آن در اسفندماه ۱۳۹۷ به بهره برداری رسید با وجود آلودگی بسیار این ناحیه صنعتی، ایستگاه چند ماه پس از بهره برداری خاموش شد و همچنان پس از سه سال از مدار خارج است.
صدور بیش از ۳۶۰۰ مجوز جدید صنعتی در اصفهان
اگر چه نفس به شماره افتاده اصفهان و اعداد و ارقام گواه می‌دهد که این محیط، دیگر تاب آلودگی و فشار بیشتر ندارد و مسئولان محیط زیست استان نیز در اظهار نظرها درباره آلودگی هوا به این امر اذعان می‌کنند اما آنطور که ایرج موفق رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: بیش از سه هزار و ۶۰۰ مجوز جدید ایجادی و توسعه‌ای در ۲ سال گذشته برای سرمایه گذاری در بخش صنعت استان توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان صادر شده که برغم تمام محدودیت‌ها، تحریم‌ها و مشکلات آب و محیط زیست، همه این مجوزها بر اساس تأیید اداره کل محیط زیست استان صادر شده است.
به گفته او بر اساس آخرین پایش صورت گرفته، اصفهان با حدود یک هزار و ۷۰۰ طرح صنعتی با پیشرفت فیزیکی بالای ۶۰ درصد رتبه نخست را دارد که با بهره‌برداری از این طرح‌های صنعتی، اشتغال پایدار برای حدود ۶۲ هزار نفر از افراد جویای کار در بخش‌های تولیدی استان ایجاد خواهد شد.
روزهای آلوده در اصفهان ۴۵ درصد افزایش یافته است
ایرج حشمتی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان هفته گذشته در جلسه شورای شهر با بیان اینکه روزهای آلوده در هشت ماهه امسال ۴۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته، گفت: هم اقلیم در این میان تأثیرگذار است و هم اقدامات انجام شده در راستای کاهش آلودگی هوا مناسب و اثرگذار نبوده است. همیشه به مسئولان می‌گویم آیا می‌خواهید مردم در اصفهان زنده بمانند یا در این شهر زندگی کنند؟! اگر پاسخ این است که مردم زنده بمانند، بله امکان دارد، اما در این شهر نمی‌توان زندگی کرد. ترک فعل دستگاه‌ها باید بررسی شود، چون حقوق شهروندی و نسل‌های آتی در این استان پایمال شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه این آمارها نشان می‌دهد در محیطی اندک و کوچک، هم زیست می‌کنیم و هم اشتغال داریم، گفت: این آمار نشان دهنده توزیع نامتوازن صنایع در اصفهان است، در حالی که در برخی از شهرهای استان اصلاً توسعه صنعتی نداریم و بیشتر بارگذاری صنایع در کلانشهر اصفهان بوده است.
تمام صنایع آلاینده بر اساس قانون باید یک درصد از درآمد سالیانه خود را به عنوان عوارض آلایندگی پرداخت کنند، بخشی از مطالبات شهرداری‌ها باید محقق شود. عوارض آلایندگی از دانه درشت‌ها گرفته می‌شود در حالی که واحدهای کوچک عوارض خود را طبق قانون پرداخت نمی‌کنند
او با اشاره به استقرار ۷۰ درصد صنایع استان در ۶ درصد مساحت جغرافیایی یا شعاع ۵۰ کیلومتری، تصریح کرد: ۷۵ درصد جمعیت نیز در همین شعاع زندگی می‌کنند، همچنین در این مساحت، ۱۰۰ واحد تولید گچ، ۵۰ واحد تولید قیر سنتی، ۳۵۰ واحد تولید آجر و ۵۰۰ واحد ریخته‌گری سنتی فعالیت می‌کنند و با توجه به منابع انسانی، بودجه و امکاناتی که در اختیار داریم نمی‌توانیم پایش مدون داشته باشیم.
حشمتی با بیان اینکه تمام صنایع آلاینده بر اساس قانون باید یک درصد از درآمد سالیانه خود را به عنوان عوارض آلایندگی پرداخت کنند، افزود: بخشی از مطالبات شهرداری‌ها باید محقق شود. عوارض آلایندگی از دانه درشت‌ها گرفته می‌شود در حالی که واحدهای کوچک عوارض خود را طبق قانون پرداخت نمی‌کنند.
وی ایجاد ۴۸۳ هکتار واحد کارگاهی غیرمجاز را از عمده‌ترین دلایل آلودگی هوا برشمرد و استفاده از سوخت دوم یا مازوت را از دیگر دلایل آلودگی هوا در اصفهان دانست و افزود: وقتی می‌خواهند نسخه مازوت را مطرح کنند می‌گویند همه کلانشهرها باید بسوزانند. در وزارت نیرو می‌گویند اصفهان تافته جدا بافته است، می‌گویند چرا اصفهانی‌ها پلمب‌ها را باز نمی‌کنند، مگر خون آنها از مردم تهران و کرج رنگین‌تر است؟
عملکرد مدیریتی در آلودگی هوا نقش دارد
در واکنش به این صحبت‌ها یک کارشناس و فعال حوزه محیط زیست نیز که نخواست نامش فاش شود به خبرنگار مهر می‌گوید: شرایط کیفی هوای اصفهان گویای عملکرد مدیریتی است؛ محیط زیست استان در روزهای اخیر مدام اعلام می‌کند بودجه و امکانات برای پایش نداریم و مقصر آلودگی هوا توسعه است. اگر با این محدودیت‌ها نمی‌توانند کار کنند چه اصراری به ماندن در این جایگاه مدیریتی دارند؟ بگذارند کسی که می‌تواند کار کند.
اوبا انتقاد شدید از وضعیت هوای اصفهان، می‌افزاید: یک مدیر در شرایط امکانات و بودجه ثابت و یا حتی کمبود بودجه نیز می‌تواند نقش خود را ایفا کند اینگونه نیست که هیچ اختیاری از خود نداشته باشد صحبت این است که چرا مدیر محیط زیست از اختیاراتی که دارد استفاده نمی‌کند؟ ضمن اینکه قانون هوای پاک به سازمان حفاظت محیط زیست و به تبع آن ادارات استانی برای برخورد با واحدها و بخش‌های آلاینده اختیار داده است و امسال به طور ویژه دادستانی به مدیرکل محیط زیست اصفهان اختیار داده است؛ از این رو در چنین شرایطی از انتظار داشتیم که برای کنترل آلودگی هوای اصفهان بهتر عمل کنند.
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: امسال شرایط آلودگی هوای اصفهان به گونه‌ای بود که حتی همراهی‌های اقلیمی، جریان باد و باران نیز نتوانست هوای پاک را برای این شهر به ارمغان آورد.
به گزارش مهر، شهر اصفهان به ویژه در دو سال اخیر در فصول بهار و تابستان نیز بسیاری از روزها هوای آلوده نفس می‌کشد که بنا به گفته متولیان امر بخشی از علت آن خشکسالی، کشت نشدن اراضی و فعال شدن کانون‌های گرد وغبار درون و بیرون استان اصفهان است و این شرایط در پاییز و زمستان با وارونگی دما وخیم‌تر می‌شود.
کاهش آلاینده‌ها نیازمند مدیریت هوشمندانه است
در این راستا حسین احمدی کیا دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: مسئولان باید با نظارت دقیق بر مولدهای انتشار آلاینده‌های هوا و اجرای قانون هوای پاک نسبت به کنترل انتشار آلاینده‌ها در طول سال اقدام کنند تا تعداد روزهای بحرانی را کاهش دهند زیرا تداوم روزهای بحرانی، اعتبار اجرای محدویت‌ها را کاهش می‌دهد.
او می‌افزاید: در فصول سرما وارونگی را نمی‌توان از بین برد، بلکه باید با مدیریت هوشمندانه، خود را از اثرات ناگوار آن خارج کنیم. این آلودگی‌ها ماحصل فعالیت مداوم وسایل نقلیه و صنایع است که در نتیجه تعداد بحران‌ها را افزایش داده است. به بیان دیگر آلودگی هوا یک مسئله کوتاه مدت نیست که راهکار کوتاه مدت برای آن داشته باشیم. با این وجود نمی‌توان دست روی دست گذاشت و اقدامی نکرد.
سوخت با کیفیت بالا در مخازن ذخیره شده و قبل از وقوع شرایط بحران توزیع شوند. فعالیت زباله‌سوزها و سوزاندن ضایعات کشاورزی، خاکبرداری‌ها، تخلیه شن و ماسه، ریخته گری‌ها، تولید آجر و سرامیک و شیشه، سنگبری‌ها و دیگر مولدهای آلاینده متوقف شوند
دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان ادامه می‌دهد: نیروگاه‌ها در حاشیه شهر اصفهان قرار دارند. با توجه به کاهش برق در زمستان باید تا حد امکان تولید را پایین آورده و بخشی از برق تولیدی را به نیروگاه‌های خارج شهر محول کرد ضمن اینکه صنایع آلاینده باید تا جایی که خسارت جدی به تجهیزات وارد نشود فعالیت خود را تعطیل کنند. آنها باید بخش‌های آلاینده خود را شناسایی کرده و فعالیت آنها را متوقف کنند که فرآیندهای بارگیری و تخلیه مواد اولیه در کوره‌های آجرپزی و کارخانه‌های سیمان، تولید کک و گندله‌های سنگ آهن در صنایع تولید آهن و فولاد و غیره از این نمونه هستند.
احمدی کیا با اشاره به اینکه پالایشگاه و پتروشیمی که در حاشیه شهر اصفهان قرار دارند و انتشار اکسیدهای گوگرد و نیتروژن آنها زیاد است باید فعالیت خود را در شرایط اضطرار به حداقل برسانند، خاطرنشان می‌کند: سوخت با کیفیت بالا در مخازن ذخیره شده و قبل از وقوع شرایط بحران توزیع شوند. فعالیت زباله‌سوزها و سوزاندن ضایعات کشاورزی، خاکبرداری‌ها، تخلیه شن و ماسه، ریخته گری‌ها، تولید آجر و سرامیک و شیشه، سنگبری‌ها و دیگر مولدهای آلاینده متوقف شوند.
او می‌افزاید: هرچند صنایع نقش قابل توجهی در آلودگی هوای اصفهان دارند اما باید توجه کرد که تأثیرات آلایندگی خودروها در سطح شهر بسیار بیشتر است؛ از این رو نباید با صِرف متهم دانستن صنایع، بهانه‌ای برای تردد با خودرو در سطح شهر بیاوریم. در صورت رعایت موارد زیر، می‌توان اثرات زیان بار آلودگی هوا را در شرایط بحران کاهش داد.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: کارگروه شرایط اضطراری هوا شامل محیط زیست، هواشناسی، شهرداری، پلیس و استانداری، برای تصمیم‌گیری در مورد اعمال محدودیت‌ها نباید فقط به اندازه‌گیری‌های ایستگاه‌های سنجش اکتفا کنند. حتی اگر آلودگی مشخص و یا چند آلاینده به غلظت حاد برسند، معلوم نیست که در ساعت‌های بعد غلظت بیشتر یا کمتر شود؛ زیرا اندازه‌گیر، اطلاعات لازم برای پیش‌بینی را نمی‌دهد. این امکان در هواشناسی وجود دارد که از یک هفته قبل با اطمینان از بروز پایداری هوا مطلع شد. هواشناسی شدت و مدت شرایط پایداری از قبل تعیین شود و کارشناسان محیط زیست تراکم آلودگی در ساعت‌ها یا روزهای آینده را محاسبه کرده و کارگروه بسته به شدت آن، محدویت‌ها را از قبل از وقوع به تدریج اجرایی کند.
چالش در پایش آلاینده‌های ۱۶ شهرک صنعتی در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان
با وجود اینکه ۱۶ شهرک صنعتی در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان مستقر شده‌اند اما هیچکدام ایستگاه پایش هوا ندارند؛ در این پیوند حمید قدوسی مدیر ایمنی بهداشت و محیط‌زیست شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: تنها شهرک‌های صنعتی دولتی زیر مجموعه این شرکت است و شهرک‌های صنعتی مانند محمودآباد، دولت آباد، چرمشهر و … مربوط به بخش خصوصی است که اداره کل حفاظت محیط زیست باید راجع به جانمایی ایستگاه‌های سنجش کیفی هوا در این شهرک‌ها باید پاسخگو باشد زیرا ایجاد این ایستگاه‌ها داخل شهر با شهرداری و بیرون از شهر با اداره محیط زیست است.
او درباره جانمایی ایستگاه‌های پایش هوا در شهرک‌ها و نواحی صنعتی دولتی نیز اظهار می‌کند: در این شهرک‌ها صنایع و واحدهای تولیدی کوچک مستقر هستند و صنایع بزرگ که در رده هفت زیست محیطی و مشمول پروژه ارزیابی باشد در شهرک‌های صنعتی دولتی وجود ندارد.
مدیر ایمنی بهداشت و محیط‌زیست شرکت شهرک‌های صنعتی با بیان اینکه ایجاد ایستگاه پایش هوا در کارخانه‌های بزرگ، کوره‌های آجر و گچ، پتروشیمی و فولاد با ظرفیت بالا یک شیوه نامه دارد که محیط زیست تعیین می‌کند، می‌گوید: در استان ۸۰ شهرک و ناحیه صنعتی دولتی وجود دارد که از اینها ۱۶ شهرک در شعاع ۵۰ شهر اصفهان است و برخی مانند شهرک صنعتی جی قدیمی است و مربوط به سه چهار دهه قبل است که به دلیل ضعف قوانین محیط زیستی در آن سال‌ها، مطالعه جدی برای مکان یابی این شهرک‌ها نشده است.
قدوسی با اشاره به اینکه شهرک صنعتی سگزی حدود ۱۰ واحد فولادی دارد که اینها فیلتراسیون ندارند، می‌افزاید: این واحدها در لیست صنایع آلاینده محیط زیست هستند ضمن اینکه واحدهای زیاد کوره‌های گچی و آجر که بیرون این شهرک صنعتی مستقر شدند و عوامل طبیعی از جمله ریزگردها در مجموع باعث شده منطقه به لحاظ آلودگی وضعیت بسیار بدی داشته باشد.
در استان ۸۰ شهرک و ناحیه صنعتی دولتی وجود دارد که از اینها ۱۶ شهرک در شعاع ۵۰ شهر اصفهان است و برخی مانند شهرک صنعتی جی قدیمی است و مربوط به سه چهار دهه قبل است که به دلیل ضعف قوانین محیط زیستی در آن سال‌ها، مطالعه جدی برای مکان یابی این شهرک‌ها نشده است
او درباره اقدامات این شرکت در راستای قانون هوای پاک می‌گوید: بیشتر اقداماتی که در زمینه قانون هوای پاک انجام می‌دهیم جنبه مشارکتی دارد و در پایش‌ها با محیط زیست همکاری می‌کنیم، اما طبق ماده ۱۵ قانون هوای پاک وظیفه ما اختصاص ۱۰ درصد از مساحت شهرک‌ها به ایجاد فضای سبز است که این امر انجام شده است ضمن اینکه آمادگی داریم شهرک تخصصی آجر را بیرون از شعاع ۵۰ کیلومتر و متناسب با برنامه آمایش سرزمین برای انتقال کوره‌های آجر ایجاد کنیم.
اگر چه اصفهان هر ساله در تولید فولاد، آهن و آجر و صنعت رتبه برتر کشوری دارد و تولید و اشتغال خوب است اما بیماری‌های غیرواگیر نظیر سرطان خون و ام اس نیز در این استان به ویژه در سال‌های اخیر مانند رتبه‌های برتر صنعتی روند رو به رشدی داشته است. مسئله آلودگی هوا با مقوله‌های اقتصادی گره خورده و از سوی دیگر جان مردم و محیط زیست را تهدید می‌کند، از این رو لازم است مسئولان عزم و اراده جدی در مسیر جلوگیری از توسعه به مفهوم ناپایدار داشته باشند.
علل تشدید آلودگی هوای اصفهان در دو سال اخیر، نبود ایستگاه پایش هوا در شهرک‌های صنعتی مجاور این کلان شهر و مبنای موافقت ایشان با صدور هزاران مجوز طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای صنعتی از جمله چندین واحد نفتی و پالایشگاهی در اطراف شهر اصفهان مانند نفت جی و سگزی، موافقت با اصلاح بهره برداری و افزایش ظرفیت تولید محصولات فولاد مبارکه و …در شرایطی که ظرفیت محیطی شهر از سال‌ها پیش با رشد قارچ گونه صنایع آلاینده اشباع شده است و همچنین تائید یا تکذیب موافقت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با استفاده از سوخت جایگزین (گازوئیل و مازوت) با توجه به قطعی گاز واحدهای تولید سیمان و کاهش ظرفیت گازرسانی به صنایع فولاد استان در سه هفته گذشته و این سوال که سوخت صدها واحد کوچک صنعتی و تولیدی اطراف و درون شهر اصفهان از جمله ریخته‌گری‌ها و کوره‌های گچ و آجر در شرایط کمبود گاز در این روزها چیست؟ سوالاتی است که خبرنگار مهر از مسئولان محیط زیست استان اصفهان پیگیری کرده و همچنان منتظر پاسخگویی این نهاد است و در گزارشات بعدی این پاسخ‌ها را منتشر خواهیم کرد.