خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: به کار بردن عبارت «یک دقیقه» «one minute» کافی بود تا رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه را یک شبِ قهرمان ملی و مدافع حقوق مردم فلسطین جلوه دهد. ماجرا باز می‌گردد به نشست داووس در سال ۲۰۰۹ که تنش لفظی میان اردوغان و شیمون پرز نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی رخ داد. وقتی رئیس جمهور ترکیه که در آن زمان نخست وزیر این کشور بود از دیوید ایگناتیوس، ستون نویس روزنامه واشنگتن پست و مسؤول هماهنگی نشست داووس یک دقیقه زمان خواست تا پاسخ سیاست رژیم اشغالگر را در قبال مردم غزه بدهد به راحتی موفق شد در جهان اسلام احساس امیدواری ایجاد کند. امیدوار به اینکه آنکارا هیچ گاه در مسیر عادی سازی با رژیم صهیونیستی حرکت نخواهد کرد.
اگر چه با گذشت سالیان طولانی روند عادی سازی میان آنکارا و تل آویو دنبال نشد، اما این به معنای قطع رابطه کامل میان ترکیه و رژیم صهیونیستی نبوده و نیست. به طوری که حجم مبادلات تجاری ترکیه با رژیم صهیونیستی چیزی بیش از ۶ میلیارد دلار در این اواخر بوده است.
اما سخنان اخیر اردوغان در خصوص اینکه با رژیم صهیونیستی نیز مانند امارات و مصر می‌تواند روابط عادی داشته باشد و یا مصاحبه مولود چاووش اوغلو با یک مجله سیاسی ترکیه‌ای در مورد بهبود روابط با تل آویو نشان می‌دهد ترکیه استاندارد دو گانه‌ای را در موضوع فلسطین اتخاذ کرده است.
خبرگزاری مهر، در همین راستا گفتگویی را با «آلپتکین دورسون اوغلو» روزنامه نگار، نویسنده و کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داده است که ادامه آن از نظر می‌گذرد؛
*دولت کنونی ترکیه در خصوص تحولات فلسطین موضعی انتقادی نسبت به رژیم صهیونیستی داشته و همیشه در سخنان مقامات آنکارا حمایت از مردم غزه مطرح بود. اما آنچه که از گفتار اخیر رئیس جمهور ترکیه و وزیر امور خارجه این کشور می‌توان به آن پی برد که ترکیه خواهان بهبود روابط با تل آویو است. تحلیل شما از تغییر رویکرد ترکیه در مساله فلسطین چیست؟
آنکارا قبل از حزب عدالت و توسعه تعریف و رویکرد مشخصی در مورد مسائل رژیم صهیونیستی و فلسطین داشت که طبق آن سیاست خود را تعیین و بر همان اساس سیاستگذاری می‌کرد. دولت اردوغان با حفظ همان رویکرد، نگرش و گفتمان سیاسی خود را متنوع کرده است. از نظر آنکارا رژیم صهیونیستی همانند اهرمی است که نزدیکی ترکیه به آمریکا و کشورهای غربی را تسهیل می‌کند و از نظر آنکارا، فلسطین بستری است که بر روابط ترکیه با کشورهای عربی توان تأثیرگذاری دارد. ترکیه جغرافیای فلسطین را محدود به مرزهای سال ۱۹۶۷ می‌داند. در نتیجه آنکارا سیاستگذاری خود را بر مبنای توسعه روابط با فلسطین به عنوان کشوری نزدیک کننده به جهان عرب پایه گذاری کرده است.
آنکارا با این استدلال که مشکل فلسطین باید از راه‌های سیاسی حل شود، از «روند صلح خاورمیانه» به رهبری آمریکا در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ و «طرح صلح خاورمیانه» (ارائه شده توسط سعودی‌ها) در نشست سران عرب در سال ۲۰۰۲ حمایت کرد. با این تفاسیر آیا بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه رویکرد ترکیه مقابل مساله فلسطین تغییر کرد؟ البته که نه.
در موضوع فلسطین فقط ادبیات و گفتمان حزب عدالت و توسعه تغییر کرده است. تغییرات حاصل شده در سیاست دولت کنونی ترکیه از سال ۲۰۰۲ تا به امروز در موضوع رژیم صهیونیستی و فلسطین را اینگونه می‌توانیم توضیح دهیم که از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ که احمد داود اوغلو مشاور سیاست خارجی نخست وزیر بود، سیاست‌ها، نگرش‌ها، ادبیات و روش‌های دولت‌های قبلی در همه مسائل سیاست خارجی تکرار شد.
داود اوغلو در سال ۲۰۰۳ به عنوان مشاور سیاست خارجی نخست وزیر انتخاب شد، در سال ۲۰۰۹ او به عنوان وزیر امور خارجه و در سال ۲۰۱۴ به عنوان نخست وزیر روی کار آمد. او طی این مدت شروع به ایجاد تغییراتی در زمینه بهره برداری از مراودات ترکیه با رژیم صهیونیستی و فلسطین کرد. ترکیه قبلاً از روابط خود با این رژیم در مقابل آمریکا و از حمایت خود از فلسطین، در مقابل جهان عرب استفاده می‌کرد. اما در سال ۲۰۰۵ با شعار «تنش صفر با همسایگان» این بستر معامله‌ای توسعه داده شد. ترکیه با حمایت از حماس یک سیاست مبتنی بر معامله را با رژیم صهیونیستی ایجاد کرد و با برقراری روابط با رژیم صهیونیستی معامله با آمریکا و اروپا را دنبال کرد. برای نمونه آنکارا در سال ۲۰۰۶ با هدف تشویق حماس برای کنار گذاشتن سلاح، یک هیئت بلند پایه از حماس را به ترکیه دعوت کرد. عبدالله گل، رئیس جمهور وقت ترکیه گفته بود که ما کمک زیادی به تل آویو کردیم، این کشور میزبان مذاکرات غیر مستقیم بین سوریه و رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۰۸ بود. در سال ۲۰۱۰ هم سعی کرد تا ایران و برزیل را به توافق هسته‌ای متقاعد کند.
البته این نوع سیاست معامله‌ای فقط مربوط به دوره احمد داود اوغلو نیست و در دوره مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه کنونی ترکیه نیز دنبال شد. به عنوان مثال چاووش اوغلو در «نشست آینده مشارکت استراتژیک ترکیه و آمریکا» در سال ۲۰۱۷ گفت: «ما به حماس فشار آوردیم که اسلحه را زمین بگذارد». البته ترکیه در این خصوص موفق نشد؛ اما تلاشش برای بهره برداری از حماس در مقابل بحران سوریه برای رژیم صهیونیستی خوشایند بود. همین سیاست حزب عدالت و توسعه زمینه ساز فرایند عادی سازی روابط با تل آویو بود. بیایید کشورهایی را که طرفدار راه حل سیاسی برای مسئله فلسطین هستند و سعی می‌کنند حماس را متقاعد کنند که سلاح‌ها را کنار بگذارند و یا سعی می‌کنند حماس را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار دهند به یاد بیاوریم؛ این کشورها ترکیه، عربستان سعودی، امارات و بحرین و قطر هستند. کشورهایی که در مقاومت فلسطین شلیک یک گلوله را هم حلال نمی‌دانند اما گروه‌هایی را در جنگ داخلی سوریه داوطلب کرده‌اند. آیا کشورهایی که در راستای نزدیکی روابط با رژیم صهیونیستی گام برداشته‌اند تصادفی هست؟!
انتقاد تند مقامات حزب عدالت و توسعه علیه رژیم نژادپرست صهیونیستی تأثیر منفی بر روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سیاسی ندارد. برای نمونه در سال ۲۰۰۹ که اردوغان در نشست داووس شیمون پرز را مورد انتقاد قرار داد در همان سال حجم مبادلات اقتصادی ترکیه با رژیم صهیونیستی طبق مرکز آمار ترکیه دو میلیارد و ۶۰۰ هزار دلار بود.
حتی وقتی حادثه «ماوی مرمره» که طی آن ده شهروند ترکیه‌ای در حین انتقال کمک‌های بشردوستانه به غزه از سوی صهیونیست‌ها کشته شدند نیز تأثیری در حجم روابط تجاری آنکارا با تل آویو نگذاشت. در سال ۲۰۱۰ حجم روابط تجاری سه میلیارد و ۴۴ هزار دلار بود. تا سال ۲۰۲۰ نیز میزان مبادلات تجاری به ۶ میلیارد و دویست هزار دلار رسید.
نگاهی هم به روابط سیاسی رژیم صهیونیستی با ترکیه بیاندازیم؛ رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۰۷ توانست عضو سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی (OECD) شود در حالی که اگر ترکیه این تصمیم را وتو می‌کرد رژیم صهیونیستی نمی‌توانست عضو این سازمان شود.
در ماه مه ۲۰۱۶، رژیم صهیونیستی یک دفتر دائمی در مقر ناتو افتتاح کرد. این ترکیه بود که رژیم صهیونیستی را قادر ساخت که چنین امتیازی را از طرف ناتو به دست آورد. اردوغان در ۱۸ می ۲۰۱۸ در استانبول ینیکاپی تظاهراتی را در اعتراض به اعلام قدس به عنوان پایتخت اسرائیل توسط «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق آمریکا برگزار کرد. در حالی که مردم ترکیه فکر می‌کردند در ینیکاپی از فلسطین حمایت می‌کنند، یک روز بعد متوجه شدند که یک میلیون بشکه نفت به طور مخفیانه از بندر «جیهان» به فلسطین اشغالی ارسال شده است. اگر چه انتقادات تند حزب حاکم ترکیه علیه اسرائیل در رسانه‌ای داخلی بازتاب می‌شود اما در سال ۲۰۱۶ کمک ۶۵ میلیون دلاری شأن به لابی‌های صهیونیست در آمریکا توسط یکی از نمایندگان ترکیه به دیوار پارلمان این کشور نصب شد.
پس از شروع بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، ارائه تصویر «دوست فلسطین و ضد اسرائیل» نه تنها به نفع ترکیه بود، بلکه به سود آمریکا و متحدانش نیز بود. با این حال، پس از پایان جنگ سوریه این تصویر ارزش خود را از دست داد.
مهم‌ترین جنبه سیاست سوریه حمایت این کشور از آرمان فلسطین بود، بنابراین در سال ۲۰۱۱ همه کشورهای منطقه برای منزوی کردن دمشق باید به عنوان طرفدار فلسطین ظاهر می‌شدند. حالا همان کشورها در راستای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی گام برداشته‌اند. اردوغان از سال ۲۰۱۶ به بعد این را دریافته که از جنبش حماس نمی‌تواند در راستای منافع خود بهره برداری کند. او پیش تر گفته بود: «تل آویو به ترکیه نیاز دارد و ما نیز باید قبول کنیم که به اسرائیل نیاز داریم». ترکیه نیز در سال ۲۰۱۳ از اخوان المسلمین مصر حمایت کرد و این کشور به پناهگاه آنها تبدیل شد. با این حال پس از سال ۲۰۲۰، زمانی که مذاکرات برای عادی سازی روابط با مصر آغاز شد، ترکیه دیگر مکانی امن برای اخوانی‌ها نبود.
البته در حال حاضر شرایط ترکیه برای حماس به اندازه اخوان المسلمین بد نیست. زیرا حتی قطر، هنوز در خاکش میزبان طرفداران حماس است. بنابراین، اگرچه دولت اردوغان تلاش می‌کند روابط خود را با مصر، امارات و رژیم صهیونیستی بهبود بخشد، اما هنوز نیازی به قربانی کردن حماس احساس نمی‌کند.
*درصد بیشتر مردم ترکیه همیشه از موضع تند اردوغان مقابل رژیم صهیونیستی حمایت کرده اند. حتی اردوغان در سال ۲۰۰۹ بعد از بازگشت از نشست داووس با استقبال گرم مردم رو به رو شده بود. با این حساب آیا اقدام احتمالی آنکارا برای بهبود روابط با تل آویو نمی‌تواند شرایط پیروزی حزب عدالت و توسعه را برای انتخابات آتی سخت‌تر کند؟
بخشی از جامعه وعده‌های حزب حاکم را باور دارند. بیش از نود درصد رسانه‌ها نزدیک به دولت کنونی ترکیه است که این رسانه‌ها در افکار عمومی به خوبی تأثیر داشته‌اند. کما اینکه مردم از گذشته پیش فرض‌هایی در مورد حزب عدالت و توسعه داشته‌اند این پیش فرض‌ها برای آنها مقبول‌تر از واقعیت‌ها هست. اردوغان بعد از خروج از نشست داووس در سال ۲۰۰۹ گفته بود سخنانش خطاب به رئیس رژیم صهیونیستی نبوده است اما استقبال مردم از اردوغان بعد از بازگشت به استانبول موجب فراموش شدن این سخنان رئیس جمهور ترکیه شد. ترکیه که خود از سال ۱۹۴۹ روابط سیاسی با رژیم صهیونیستی داشته اما از عادی سازی روابط امارات با صهیونیست‌ها ناراحت می‌شود. کسی هم تا حالا دلیل این رفتار دوگانه را نپرسیده است.
*در حالی اردوغان در شرایط کنونی به دنبال بهبود روابط با رژیم اشغالگر است که هرازگاهی ترکیه جاسوسان اسرائیلی را در خاک خود دستگیر می‌کند شما این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اخبار مربوط به جاسوسان اسرائیلی بیشتر حالت نمایشی برای رسانه‌ها و آنکارا دارد. افرادی که به اتهام جاسوسی در خاک ترکیه دستگیر شده‌اند، اسرائیلی نبوده‌اند بلکه ازشهروندان کشورهای عربی بوده‌اند که به عنوان مزدوران رژیم صهیونیستی به ترکیه آمده و جاسوسی می‌کردند. یعنی افرادی که سازمان اطلاعات ترکیه دستگیر کرده است از اعضای موساد نیستند.