خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ مهر اصالت یونسکو یا نشان مرغوبیت کالا؟ اینها واژه‌هایی است که وزارت میراث فرهنگی از آنها برای نشان دادن برتری آثار هنرمندان صنایع دستی از آن استفاده می‌کند بنا به استناد یک شورای بین‌المللی و غیردولتی که در این حوزه فعالیت می‌کند اما در واقع این برچسب را نه می‌توان مهر اصالت دانست و نه متعلق به یونسکو.
این موضوع در پنجمین نشست از سلسله میزگردهای کارشناسی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با عنوان بررسی کارکردهای نشان مرغوبیت کالا در صنایع دستی بررسی شد و حسین بختیاری، مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعت‌گران، حجت الله مرادخانی، پژوهشگر صنایع دستی و مدرس دانشگاه و سیدعلی خطیب شهیدی، کارشناس هنرهای سنتی و تولیدکننده صنایع دستی در محل خبرگزاری مهر پیرامون آن بحث کردند.
در این نشست حجت الله مرادخانی، پژوهشگر صنایع دستی با اشاره به اینکه ترجمه‌ای غلط به نام مهر اصالت در حوزه صنایع دستی رایج شده گفت: چیزی که از آن به نام مهر اصالت یاد می‌کنند، در اصل نشان مرغوبیت کالاست که نه از طرف یونسکو بلکه از طرف شورای جهانی صنایع دستی که یک نهاد غیردولتی است به یک اثر شاخص از هنرمند اعطا می‌شود.
وی گفت: هنرمند برای اخذ نشان مرغوبیت کالا باید چند شاخص را رعایت کند که از آن جمله می‌توان به برتری، تعالی و کیفیت استاندارد کالا، اصالت و هویت فرهنگی، ارزشهای زیبایی شناختی، دوستدار محیط زیست بودن، قابل فروش بودن، رعایت کپی رایت و حقوق نیروی کار و تشویق دیگر فعالان صنایع دستی برای حفظ دانش سنتی در بستر رقابتی می‌توان اشاره کرد.
به گفته مرادخانی اگر این نشان یک رویکرد متناسب و استراتژی معقول برای رشد خلاقیت و بهره‌وری کاری هنرمندان صنایع دستی نداشته باشد در نهایت ممکن است به مهاجرت این هنرمندان بینجامد.
او در ادامه گفت: روش‌های داوری نشان مرغوبیت کالا نیز باید طبق یک دستورالعمل اصلاح شده اعمال شود. قبلاً ترافیک داوری سنگین بود و داوری چند مرحله‌ای انجام می‌شد و پایش از استان‌ها آغاز شد و حالا این داوری باید روشن و دستگاه متولی به عنوان یک پروژه برون سپاری شده بر آن نظارت داشته و شیوه داوری از قبل از اجرا تا پایان روشن باشد تا حقی از هنرمندی ضایع نشود. برای نمونه تنوع رشته‌های داوطلب اخذ نشان مرغوبیت کالا زیاد است اما به اندازه همه آنها کارشناس وجود ندارد و این ابهامات در داوری باید مرتفع شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه جوایز هنری فی نفسه مطلوب و مفید هستند به شرطی که در آنها اغراق صورت نگیرد گفت: باید دانست که نشان مرغوبیت کالا از سوی شورای جهانی صنایع دستی است نه یونسکو. بنابراین مطرح کردن نام یونسکو از اساس اشتباه است و اگر هنرمند دچار این اشتباه شود ممکن است بعدها به سرخوردگی او بینجامد.
این مدرس دانشگاه با تاکید بر اینکه همه انسان‌ها در دنیای امروز ضرورت غیرقابل انکاری برای روزآمد شدن و ارتقا دارند، گفت: نمی‌توان از دولت‌هایی که عملکرد خوبی ندارند انتظار کمک داشت. نکته‌ای که در این دوران به آن بی توجهی می‌شود آموزش فعالیت در شبکه‌های مجازی است که هر تولیدکننده‌ای را توانمند می‌کند تا برای کارش بازاریابی و معرفی داشته باشد.
او ادامه داد: نکته بعدی این است که در عمده کسب و کارها نگاه اکوسیستمی وجود ندارد در دنیا در این زمینه تجربیات موفق زیادی وجود دارد که روی برند ملی خود با استفاده از همه ظرفیت‌ها کار کرده‌اند همچون کره جنوبی که با استفاده از سینما و موسیقی پاپ جاذبه فرهنگی ایجاد و با توسعه شبکه‌های اجتماعی در بستر اینترنت کشورش را جهانی کرد. ترویج موج کره‌ای در ابتدای قرن بیست و یکم سبب افزایش قدرت نرم دولت این کشور، نفوذ سیاسی و اقتصادی و جذب گردشگر شد و باید گفت که صنایع دستی و محصولات فرهنگی نیز این قابلیت را دارند و می‌توانند قائم به ذات، سبب جذب گردشگر شوند فقط یک سند بالادستی نیاز است که سند توسعه ملی مبتنی بر محصولات فرهنگی باشد.
این پژوهشگر صنایع دستی نیز به اصلاح ساختار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور نیز اشاره کرد و گفت: مشکل اصلی به متولی دستگاه برمی‌گردد که نمی‌داند هنر چیست. مشکل این است کسی که در جایگاه سیاست گذاری و تصمیم‌گیری نشسته نمی‌داند چه مسئولیتی برعهده دارد و شناختی از وضعیت هنرمندان صنایع دستی ندارد.
تشکیل کارگروه‌های ۱۸ گانه صنایع دستی
در این نشست، حسین بختیاری، مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعت‌گران، با تاکید بر اینکه اگر هر اتفاقی در جایگاه اصلی خود رخ دهد و بر اساس آن برنامه‌ریزی شود، بهترین نتیجه را می‌دهد، گفت: در حوزه صنایع دستی نقصان زیادی به دلیل نبود برنامه‌ریزی صحیح وجود دارد. نشان مرغوبیت کالا امتیاز ویژه‌ای به خالق اثر است اما چرا این نشان تأثیر لازم را در کار هنرمند صنایع دستی ندارد؟ این موضوع به عملکرد کسانی که مسئولیت انجام امور را دارند، برمی‌گردد.
وی گفت: طی فرآیند ۱۶ ساله سازمان صنایع دستی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پیوست، اگر در این حوزه تغییری قرار بود رخ دهد، باید جایگاه اقتصادی، اجتماعی و مالی هنرمندان صنایع دستی مشخص می‌شد تا جوانان برای ادامه کار به این هنرها روی آورند.
این هنرمند صنایع دستی ادامه داد: تعداد زیادی شهر جهانی ثبت شده اما چه فایده‌ای برای خالقان هنر و هنرمند صنایع دستی، گردشگران و ساکنان شهرها دارد و این نام چه تغییری در زندگی آنها داشته است؟ صدها نفر مهر اصالت یا همان نشان مرغوبیت کالا گرفته‌اند که خیلی هم خوب است، اما چه امتیاز و جایگاهی برای آنان تعریف شده است؟ هویت برای ملت ایران در جایگاه‌های جهانی کجای قاعده کار است؟ وظیفه هنرمند خلق اثر هنری است که آن را به خوبی انجام می‌دهد اما اصل ماجرا معرفی آن هنر و هنرمند در سطح جهانی است. باید گفت فاصله‌ای بین ملت و دولت وجود ندارد مگر آنکه دولت خودش را از ملت بداند و اگر دولتمردان از بدنه جامعه باشند فاصله‌ها از بین خواهد رفت و مشکلات و نیازهای ملت را خواهند شناخت. در این باره نیز قطعاً کسانی که اداره امور را در دست دارند، باید پاسخگو باشند.
بختیاری با بیان اینکه ارزیابی حلقه مفقوده صنایع دستی کشور است، ادامه داد: حالا نشان مرغوبیت کالا یکی از مؤلفه‌های ارزیابی است مشروط بر اینکه در انجام آن به همه تکالیف یعنی بازاریابی و تبلیغات و معرفی عمل شود. هنرمند محصول را به نحو شایسته‌ای ساخته حالا این بخش دولتی است که باید آن را به نحو شایسته‌ای معرفی کند تا جایی که از آن نشان مرغوبیت کالا در اقصی نقاط دنیا عایدی و سود به خالق اثر و جامعه برسد.
او با تاکید بر اینکه ساختار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باید احیا شود، گفت: باید فرش نیز در کنار صنایع دستی باشد تا همه اعضای خانواده مکمل یکدیگر باشند.
مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعت‌گران گفت: هنرمندان، تشکل‌ها، مسئولان و متولیان صنایع دستی باید برای اعتلا و ترویج این هنرها همفکری کنند و مشارکت مؤثر داشته باشند تا بتوانند پرچم صنایع دستی کشور را در مجامع بین‌المللی بالا ببرند. همچنین بازرگانی حوزه صنایع دستی باید آسیب شناسی شود و از همه هنرمندان فعال در شاخه‌های مختلف بانک اطلاعاتی و جامع تهیه شود.
بختیاری با اظهار تأسف از اینکه مدیریت دولتی انحصاری است، گفت: اتلاف وقت و انرژی داریم و دولت راضی به مشارکت با بخش غیردولتی و خصوصی برای پیشبرد اهداف ملی نیست. در عمل درگیر مسائلی هستیم که نمی‌تواند جایگاه خواست اجتماعی را محقق کند. باید دولت به بخش خصوصی اعتماد کند و دل به کار بزند تا سنگ اندازی ها و کارشکنی‌ها با بولدوزر همت رفع شود.
به عقیده مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعت‌گران کارگروه‌های ۱۸ گانه رشته‌های صنایع دستی باید تشکیل شود تا بتوانند درباره آثار هنری نظر دهند و تصمیم‌گیری و داوری کنند اما متأسفانه انحصار طلبی گرفتاری امروز ایران است.
عطای نشان را به لقایش بخشیدیم
در ادامه، سید علی خطیب شهیدی، کارشناس هنرهای سنتی و تولیدکننده صنایع دستی به عنوان نماینده گروهی که یکی از آثار تولید شده آنها نشان مرغوبیت کالا دریافت کرده است، نیز در این نشست به صورت مجازی حضور داشت و گفت: من و همسرم از سال ۱۳۸۴ کارمان را که احیای نساجی سنتی ایران بود، آغاز کردیم و حالا به نقطه‌ای رسیده‌ایم که اگر کلاهمان هم سمت وزارت میراث فرهنگی بیفتد، دنبالش نمی‌رویم. ما در طول سال‌ها جوایز مختلفی گرفته‌ایم از نشان سرو سیمین جشنواره فجر تا نشان مرغوبیت کالا اما هیچ حمایتی از سوی معاونت صنایع دستی کشور و حتی استان‌ها نداشته‌ایم و هر کاری کرده‌ایم خودمان انجام داده‌ایم و حالا عطای تمام این نشان‌ها و تقدیرنامه‌ها و جوایز را به لقایش فروخته‌ایم و روی پیشرفت کار خودمان تمرکز کرده‌ایم. واقعاً هیچ فرقی نمی‌کند که این نشان را داشته باشی یا نه. حتی در معاونت صنایع دستی استان‌ها نیز وقتی می‌خواهی پروژه‌ای مشترک برای احیای صنایع دستی کشور با آنها داشته باشی، در اولویت نیستی. حمایت از تولید و آموزش هم در معاونت صنایع دستی بیشتر شبیه یک شعار می‌ماند.
او با بیان اینکه معاونت صنایع دستی در وزارتخانه همچون یک جزیره می‌ماند که حتی از میراث فرهنگی و گردشگری نیز جداست، گفت: حتی در داخل معاونت نیز اداره کل‌های مختلف گویی با هم قهر هستید و هیچیک دیگری را پوشش نمی‌دهد.
خطیب شهیدی با اشاره به اینکه نساجی سنتی بزرگترین گروه صنایع دستی با ۲۵ رشته و ۲۷ زیررشته است، گفت: بسیاری از این رشته‌ها و زیر رشته‌ها به دلیل نبود حمایت دولتی و بسترسازی برای تولید و آموزش از بین رفته‌اند و اگر به عنوان یک هنرمند صنایع دستی بخواهی این رشته‌ها را با طرح اقتصادی احیا کنی آنقدر معاونت صنایع دستی جلوی پایت سنگ می‌اندازد و کارشکنی می‌کند که منصرف می‌شوی.
او گفت: اگر رشته‌ای منسوخ شود و از یاد استادکاران برود، زمان زیادی برای احیای آن لازم است تا تولیدکننده دوباره به آن برگردد و حتماً باید برای او توجیه اقتصادی داشته باشد. صنعت نساجی چه به صورت سنتی چه غیر سنتی صنعت سختی از نظر تکنولوژی است و تولید پیچیده‌ای دارد. از تأمین مواد اولیه تا فرآوری آنها، رنگرزی و بافت و شبکه توزیع بنابراین باید برای هنرمندان نساجی سنتی تسهیلاتی برای تولید و امکاناتی برای فروش ایجاد کرد.
زنجیره تولید در صنایع دستی وجود ندارد
خطیب شهیدی با باور اینکه نباید هنرمندان به بخش دولتی وابسته باشند توضیح داد: حتی به عقیده من بازاریابی و تبلیغات نیز می‌تواند بر عهده هنرمند باشد. گرچه تمام کارهای دنیای امروز تخصصی است و بازاریابی کار کسی است که روی این حوزه متمرکز باشد اما از دولت نمی‌توان انتظاری داشت که قدمی برای هنرمندان صنایع دستی بردارد چون صلاحیت، امکان و سواد آن را ندارند. پیشنهاد من به همه هنرمندان این است که روی پای خود بایستند و مستقل از دولت عمل کنند. اگر برای اثری نشان مرغوبیت کالا گرفته‌اند نباید از دولت انتظار حمایت داشته باشند چون چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد. در حال حاضر در صنایع دستی زنجیره تولید وجود ندارد و نمی‌توان کیفیت محصولات تولید شده در زمان‌ها و مکان‌های مختلف را باهم یکسان دانست که این نبود هماهنگی در بازار عرضه و تقاضا اشکال وارد می‌کند.
او نیز به اهمیت بانک اطلاعاتی هنرمندانی که همچنان کار می‌کنند اشاره می‌کند و می‌گوید اگر تولید کننده‌ای به دنبال چند هنرمند برای تولید یک صنایع دستی باشد باید خودش کفش آهنی بپوشد چون بانک اطلاعاتی که الان وجود دارد بسیار قدیمی و ناکارآمد است و به روز نشده است.
خطیب شهیدی همینطور به لزوم رعایت حق مؤلف و کپی رایت اشاره می‌کند و می‌گوید: یک هنرمند و تولید کننده صنایع دستی بسیار به سختی و با تکیه بر امکانات خود یک رشته صنایع دستی را به روز و اقتصادی می‌کند و به محض اینکه موفق می‌شود از کار او هزاران نمونه شبیه اما بی کیفیت تولید می‌شود و این کار ظلم در حق هنرمند اصلی است. نکته دیگر این است که معاونت صنایع دستی حقی برای قیمت گذاری کالای هنری ندارد. اگر کالایی با هر قیمتی تولید می‌شود و بازار خودش را دارد دولت نباید در آن دخالت کند.
به عقیده این تولید کننده؛ یک محصول صنایع دستی باید قابلیت تجاری سازی را داشته باشد. اشتغال‌زایی کند و فرهنگ بومی را ارتقا دهد و معیارهای انتخاب جوایز صنایع دستی واضح و روشن باشد.