خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه-ریحانه ابراهیم‌زادگان: پس از گفتگویی که با فاطمه نانیزاد درباره سرودن شعر آیینی توسط بانوان داشتیم، این بار با الهام نجمی دیگر بانوی شاعر به گفتگو نشستیم. بهانه این گفتگو هم ایام فاطمیه و سرودن شعر آیینی توسط بانوان بود. متن گفتگو با نانیزاد در پیوند «وظیفه‌مان در شعر آیینی سنگین‌تر از شاعران مرد است / باران گرفته، صورت دیوارها تر است» قابل دسترسی و مطالعه است.
الهام نجمی از شاعران جوان شعر آیینی و مقاومت است که دو اثر «کتاب ارادت» و «همسفر قاصدک‌ها» را در کارنامه دارد.
مشروح متن گفتگو با این شاعر در ادامه می‌آید:
* خانم نجمی وقتی می‌خواستیم خانم‌هایی که کتاب شعر آئینی دارند را دعوت کنیم که صحبت کنند. انگشت شمار خانم‌های شاعر را پیدا کردیم که کتاب شعر آئینی داشته باشند اما در هر انتشارات، حوزه و محفلی که بروید یک سری آقایان شاعر را می‌بینید که حتماً کتاب شعر آئینی دارند. و این واقعاً چالش است که چرا خانم‌ها کتاب شعر آئینی ندارند. در حالی‌که می‌بینیم فعالیت شان در این حوزه زیاد است. یعنی در هر محفل و جلسه آئینی و به هر صورت تعداد زیادی از خانم‌ها هستند که شعر آئینی دارند اما کتاب ندارند.
شاید به این دلیل است که خانم‌ها محتاط‌تر هستند و یک مقدار حساسیت برای آنها بیشتر است؛ خانم‌ها حساس‌تر از آقایان هستند و شاید خیلی خوب حمایت نمی‌شوند. اگر خانم‌ها را بیشتر حمایت کنند، مطمئناً خانم‌های شاعری داریم که شاید مرتبه شعری شان از آقایان هم بهتر و بالاتر باشد، هم از نظر علمی و هم محتوایی کارهای خوب و قابل قبولی داشته باشند.
* بین آقایان شاعر، به‌نظرتان کسانی هستند که حامی شعر بانوان باشند؟
بله، بالاترین و ادیب ترین شاعر حامی شعر در زمانه ما شخص رهبر معظم انقلاب هستند ایشان که امین شعر انقلاب هستند از شعر بانوان هم حمایت می کنند اما در بین آقایان شاعر می توان از دکتر علیرضا قزوه، دکتر اسماعیلی و دکترسعیدی‌راد و دکتر علی داودی را نام ببرم که واقعاً از خانم‌های شاعر حمایت می‌کنند. البته خود خانم‌ها هم باید مطالبه گری داشته باشند و بخواهند به این سمت بروند که آثار خوبشان عرضه شود و حمایت شوند.
* پس ارگانی هست که از شاعران خانم حمایت کند. حالا چه‌قدر از خانم‌ها هستند که از این ظرفیت استفاده کردند؟
اگر بحث‌مان درباره شعر آئینی باشد، تعداد کمی از این ظرفیت استفاده کرده‌اند.
*حلقه مفقوده همین است. ظرفیت حمایت وجود دارد اما خانم‌ها وارد این عرصه نمی‌شوند و کتاب خوب از خانم‌ها نداریم.
جاهایی مثل مجمع شاعران اهل بیت می‌تواند حمایتگر قوی در این زمینه باشد. حلقه طوبی مختص شعر زنان است و می‌تواند حمایتگر برای خانم‌ها باشد و در آنجا شاعران خانم خوبی و قوی در این جلسات هستند و حیف است که این شعرها گردآوری نشود. تمام این‌ها اگر کنار هم جمع شوند می‌توان یک میراث ماندگار از شعر زنان آئینی داشت که ان‌شاءالله سال‌های بعد این شعرها را بخوانند و ببینند در زمان ما و در این دوره چه‌قدر به شعر آیینی و مفاهیمش توجه می‌شده است؛ همانطور که ما شعر شاعران گذشته خود را می‌خوانیم و به آنها افتخار می‌کنیم.
نکته‌ای که وجود دارد این است که ما خانم‌های شاعر آئینی و خانم‌های شاعر زیاد داریم اما به جز تعداد محدودی از خانم‌ها، شاعری در دوره صدساله ثبت نشده است. شاعر خانمی که ثبت و ماندگار شده‌اند، تعداد محدودی دارند. پیش از انقلاب حمایتی از جایگاه زن به آن صورت که باید در فضاهای فرهنگی و فاخر و جایگاه و ارزش زن حفظ و دیده بشود، نمی‌شد. البته گاهی اوقات هم مساله فقط مربوط به حمایت نیست. بلکه مربوط به جنگیدن است. زندگی جنگ است و تلاش و مقاومت. توانایی و انرژی زیادی باید گذاشته شود تا نتیجه به دست بیاید. شاید عده ای از بانوان این کار را نکردند. با وجود اینکه می‌دانیم بعد از انقلاب به شعر زنان اهمیت داده شد و به طور مثال زنان در جلسات بیت رهبری حضور داشتند، با تمام این حرف‌ها می‌بینیم که خانم‌ها در برخی از عرصه های شعر هنوز حضور پررنگی ندارند.
ما نمی‌توانیم بگوییم ۲۰ سال پیش جلساتی برگزار می‌شد که خروجی‌اش خانم‌هایی هستند که مثلاً الان ۴۰ ساله هستند. در ۶۰ سالگی کمتر می‌شوند و در ۷۰ سالگی نیستند و ابداً حضوری ندارند. پس کجای کار خانم‌ها و ما ایراد دارد؟ یک سری خانم‌های شاخص بعد از انقلاب مثل سپیده کاشانی و سیمین دخت وحیدی و طاهره صفارزاده بودند که به طور مثال خانم دکتر سیمین دخت وحید تا قبل از کرونا هم با خانم های شاعر ارتباط داشتند و راهنمایی‌شان می‌کردند. بعد از کرونا، به علت کهولت سن و رعایت مسائل بهداشتی فاصله ایشان با بانوان شاعر کم شد .
در مجموع شاید اصل مساله را باید این‌طور طرح کنیم که خانم‌ها علاوه بر علایق خودشان، به ادبیات هم اهمیت بدهند.شعر آیینی یک‌پیام‌رسان است/محدودیتهایی که بانوان شاعر آیینی دارند. متأسفانه یک آقا محدودیت‌های بانوان، را ندارد و می تواند به آسانی در جلساتی که دوست دارد، شرکت کند و به فعالیت‌های خودش بپردازد درحالی‌که خانم‌ها کمی در این مسئله شاید دست و پایشان بسته تر باشد.
* چه چیزی باعث شد شما جسارت حضور در جلسات شعر آیینی را پیدا کنید و مسئولیت این را که زیر ذره‌بین هستید و توجه‌ها و حساسیت‌ها نسبت به شما بیشتر می‌شود، قبول کنید؟
به نظر من، شعر آیینی شعر متعهدی است که اگر بخواهید وارد آن شوید باید به خودتان این نهیب را بزنید که من باید ارادت و تعهد خودم را نسبت به دین خود حفظ کنم. خداوند این لطف را نسبت به من داشته و من این استعداد را دارم که بتوانم ارادت قلبی خود را به ائمه اطهار و دین اسلام که پذیرفته‌ام، با کلماتم ادا کنم. بنابراین چرا این کار را نکنم؟ باید به خودتان این نهیب را بزنید که من باید ارادت و تعهد خودم را نسبت به شعر آیینی نشان بدهم و برای اهدافش تمام توانم را به کار بگیرم .
باید حتماً در این راه ادب حفظ شود و نمی‌توان این مسائل را به سادگی کنار هم گذاشت و به اسم شعر آیینی منتشر کرد و گفت که به طور مثال من این شعر را برای حضرت زهرا (س) نوشته‌ام. چون آنقدر ساحت حضرت زهرا (س) مقدس است که دست و پای همه شاعران می‌لرزد که بخواهند هر کلمه‌ای را استفاده کنند و نمی‌توان در اینجا هر خیالی را راه داد.
* قبول دارید یکی از سخت‌ترین ساحت‌ها برای شعر گفتن، حضرت زهرا (س) و حضرت علی (ع) است؟
بله. سخت است ولی وقتی به نتیجه می‌رسد، شیرین و لذت‌بخش خواهد بود. به نظر می‌رسد تا زمانی که آنها نخواهند، نمی‌توان کاری انجام داد؛ این لطفشان است و به جز این هم نمی‌توان چیز دیگری گفت. الحمدالله لطف این بزرگواران شامل حال همه است ولی به هر کسی با یک نحوی لطف خودشان را نشان می‌دهند. ممکن است کسی مثل استاد حسن روح‌الامین و استاد محمود فرشچیان با نقاشیشان ، یک نفر با ساختن فیلمی مانند استاد داوود میرباقری یا یک نفر با شعر، کلمات و داستانش لطف خودش را نشان دهد. به طور مثال استاد سید مهدی شجاعی نویسنده کتاب است و با واژه های خودش این ارادت و لطف خودش را با توجه به استعداد هر کسی نشان می‌دهد و به نظر می‌رسد این مسائل نمی‌تواند باعث این شود که از این فضا دور شویم.
اگر ما وارد این فضا نشویم و پیام را نرسانیم، پس چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟ به نظر من شعر آیینی یک پیام‌رسان است. وقتی در روز عید غدیر پیامبر رسالتش را با بیان ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام ابلاغ کرد. حسان بن ثابت شاعری بود که در آنجا حضور داشت و برای حضرت علی (ع) شعری سرود که تأثیرگذاری آن، نشان‌دهنده عظمت این شعر است. شاید شعری که وی در وصف امیرالمؤمنین (ع) برای روز غدیر خواند، باعث هیجان بیشتر مردم شد وباعث شد تا آنها به وجد بیایند و برای بیعت با امیرالمومنین از یکدیگر سبقت بگیرند. کلمات زیبایی که کنار هم می‌نشینند، قلب را به تسخیر خودش درمی‌آورد. در چنین شرایطی شعر ماندگارتر خواهد بود چرا که شعر یک اثر هنری است و ثابت شده که ماندگار است. به نظر من نباید از آن دور شد ولی باید با علم و طهارت به سمتش رفت؛ نه اینکه بگوییم چون من این استعداد را دارم پس می‌توانم بنویسم درحالی‌که باید علم آن را هم یاد بگیریم و شاگردی و از محضر اساتید استفاده کنیم و بدانیم چه‌طور باید ابراز ارادت داشته باشیم.
* آیا شعر آیینی مردان تفاوتی با شعر آیینی زنان دارد؟
به نظر من در جاهایی از نظر لطافت مادرانه و زنانه، دقت بیشتر در جزئیات و عاطفه سرشارشعر آیینی بانوان با شعر آیینی مردان تفاوت دارد. شاید نگاه یک زن به طور مثال به واقعه عاشورا خیلی احساسات زیبایی داشته باشد. نمی‌گویم زیبایی شعر آیینی کمتر است ولی در سرودن برای مصائب حضرت رباب (س)؛ خانمی شاعری که خودش مادر است و شاعری که حس مادرانه را با تمام وجودش درک کرده مطمئناً نگاهی متفاوت‌تر با یک آقای شاعر دارد. وقتی یک خانم می‌خواهد از زبان حال حضرت رباب و حضرت زینب (س) هنگام صحبت با امام حسین (ع) یا برای حضرت زینب (س) بنویسد، زاویه دیدش فرق خواهد داشت. اگر یک خانم بخواهد از زبان حال حضرت رقیه (س) با امام حسین (ع) با دید دخترانه بنویسد، قطعاً متفاوت‌تر است. به نظر من شاید خداوند آن احساس و خیال را بیشتر در خانم‌ها به ودیعه گذاشته ولی باید از آن استفاده و آن را شکوفا کنند.
*به جز ویژگی احساسات که شاید ظرافت‌های احساسی زنانه در آن وجود داشته باشد، شعر زنان باید چه ویژگی داشته باشد؟
می‌خواهیم یکسری مجموعه ویژگی داشته باشیم نه اینکه فقط بخواهیم به شعر آیینی نگاه کنیم بلکه در هر زمینه‌ای، گاهی تأثیر عاطفه زنانه بیشتر و غلیظ‌تر است ولی به یکسری ویژگی‌ها از جمله ویژگی‌های شعر زنانه آیینی نیاز داریم. اگر عاطفه زنانه حذف شود، ویژگی دیگری در شعر زنانه وجود دارد اما این لطافت را شاید بتوان وجه تمایز آشکار شعر زنان با شعر مردان دانست .
* چه محدودیتهایی بانوان شاعر آیینی دارند؟
ببینید، ممکن است برای یک صحنه از عاشورا روایت‌های مختلفی وجود داشته باشد. شما باید بدانید چه روایتی موثق‌تر است. باید به آن رجوع کنید و از همان در شعرتان استفاده کنید؛ به‌ویژه در نقل‌قول‌هایی که داریم از زبان حضرات معصومین حرف می‌زنیم. باید مطالعه کنیم و حساسیت‌مان را روی کلمات بالا ببریم. چه خوب است که قبلش به منابعی مانند کتاب نفس المهموم یا لهوف و کتابهای استاد سید مهدی شجاعی یا کتابهایی از دکتر محمدرضا سنگری در این زمینه رجوع کنیم . به طور مثال بنده برای سرودن شعرهای فاطمی برای مطالعه قبل از سرایش شعر از منابعی مانند کتاب «منتهی‌الامال» اثر شیخ عباس قمی که این کتاب، کتاب موثقی است و می‌توانید روی کلمه به کلمه‌اش با اطمینان تکیه کنید یا کتاب دیگر، «فاطمیه ماثور» اثر حجت الاسلام محسن حنیفی است که کتاب واقعاً زیبایی است وکتاب «نامه‌های فضه» که از آنها استفاده کرده‌ام. این کتاب از زبان فضه خادمه حضرت زهرا (س) ست.
* به‌نظرتان نقش زنان در رفع این آسیب‌ها چه‌طور است؟
قطعا خانم‌ها می‌توانند در این زمینه دوشادوش آقایان قدم بردارند و نباید به صورت جنسیتی به این عرصه نگاه کرد و تلاش در این وادی را به زن یا مرد تفکیک کنیم.
* یعنی می‌گویید جنسیتی نیست؟ نباید آسیب‌زدایی را توسط بانوان و آقایان جدا کنیم؟
بله. اگر بحث‌مان ساحت شعر آیینی باشد، نمی‌توانیم جدا کنیم و بگوییم فلان‌کار فقط مختص آقایان است یا بانوان. به‌نظرم نباید ساحت شعر را جنسیتی دید.
مثلاً خانم مرضیه عاطفی می‌گفت هر هفته از سمنان با قطار به تهران می‌آمده تا در جلسات استاد حسینی شرکت کند. علاقه‌ای که داری و تلاشی که می‌کنی، باعث پیشرفت شعرت می‌شود و خیلی تاثیرگذار است. بالاخره آدم باید به خودش سختی بدهد و خدا هم او را کمک می‌کند. شاعر باید در جلسات مختلف شرکت کند و استادان مختلف ببیند * پس اگر نخواهیم نگاه جنسیتی داشته باشیم، چرا ابتدای صحبت گفتید زنان نتوانسته‌اند همپای مردان در شعر آیینی حضور داشته باشند؟
شاید به دلیل کم‌کاری هایی ست که از جانب خودشان هم بوده است .
* بله. این بحث کم‌کاری هم جالب است.
البته نمونه‌هایی هم داریم که خوب کار و تلاش کرده‌اند. مثلاً خانم مرضیه عاطفی می‌گفت هر هفته از سمنان با قطار به تهران می‌آمده تا در جلسات استاد حسینی شرکت کند. اگر دو عنصر علاقه و تلاش ترا توامان داشته باشی، باعث پیشرفت شعرت می‌شوند و خیلی تاثیرگذار هستند. بالاخره آدم باید به خودش سختی بدهد و خدا هم او را کمک می‌کند. شاعر باید در جلسات مختلف شرکت کند و استادان مختلف ببیند. اما خب، خانم‌ها به‌دلایل مختلفی مثل همسر، بچه، خانه و زندگی و … کم‌کاری می‌کنند. باید این موارد را مدیریت کرد.
* خانم نجمی آیا برای حضرت زهرا (س) شعر گفته‌اید؟
بله توفیق این را داشتم که برای حضرت زهرا (س) چند شعر بگویم که در کتابم موجود است. یک ترکیب‌بند برای شهادت حضرت زهرا (س) داشتم.
* به‌نظرتان در روزگار خودمان، چه خانم شاعری هست که کارش نمونه است؟
به نظر من، خانم مستشار نظامی، ترکیب‌بندهایی می‌نویسند که قابل توجه و خوب‌اند. واقعاً این ترکیب‌بندها همانطور که رهبر انقلاب فرمودند به جان و دل آدم می‌نشیند و وقتی به طور مثال کتاب قطره که مجموعه از ترکیب بندهای زینبی ایشان است را به دست می‌گیرید، پا به پای واژه های سوگوارش برای مصائب آل الله اشک می ریزید.
* دیگر چه‌کسانی؟
فریبا یوسفی و پانته‌آ صفایی، اعظم سعادتمند و خانم مریم کرباسی که شعرهای آیینی زیبایی دارند؛ به‌خصوص شعرهایی که درباره حضرت زهرا (س) سروده‌اند.
* دوست دارید به مسیر کدام‌یک از این شاعران بروید؟
خانم مستشارنظامی. ایشان بانویی فوق‌العاده و پرانرژی است. خلاقیت ایشان و پشتکار و تلاش شان مثال زدنی ست. ایشان همینطور سعه صدر و آرامش زیادی هم دارد.
* یک‌سوال! شما بعد از شعری که برای حضرت زهرا (س) سرودید، عنایت و تاثیر ایشان را در زندگی‌تان دیدید؟
قطعاً خیلی زیاد. لطف و نگاه مادرانه ایشان شامل همه شاعران اهل بیت هست و می توان گفت شاعری که در این وادی قلم می زند تحت سرپرستی و حمایت نگاه مادرانه ایشان است . هر وقت که شاید خستگی و ناامیدی به سراغم می آمد با نشانه ای متوجه می شدم که هنوز هم لطف ایشان شامل حاملم هست و باید بهتر و بیشتر در این راه تلاش کنم. به امید اینکه از ما بپذیرند. انشاالله.