خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- محمدمهدی ابراهیمی نصر، سمانه نوری زاده قصری: عتبات عالیات عراق در طول یک قرن گذشته نه تنها مطابق زمان توسعه نیافته، بلکه بر اثر سیاست‌های سو در حال تخریب بودند. رژیم دیکتاتوری عراق در دوران صدام و پیش از آن از هر اقدام مثبتی برای بازسازی کاملاً جلوگیری می‌کردند. حتی هنگامی که در انتفاضه شعبانیه حرم های مطهر را گلوله باران کردند، اقدام ترمیمی انجام نداده و تا سال‌ها در و دیوار حرم های مطهر عتبات عالیات نشان از گلوله‌های رژیم بعث عراق داشت.
با سقوط رژیم بعث و امکان حضور عاشقان و مشتاقان زیارت اهل بیت (ع) به همت جمعی از دوست داران اهل بیت (ع) متخصصین، معتمدین و خیرین با استفاده از رهنمودهای مقام معظم رهبری، ستاد بازسازی عتبات عالیات و کمیته پشتیبانی عراق در سال ۱۳۸۲ تشکیل شد.
عشق به اهل بیت عصمت و طهارت باعث شد تا فرمانده دلاور نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حاج قاسم سلیمانی متولی هدایت و حمایت از بازسازی عتبات عالیات در عراق و سوریه شود. یاران و هم‌رزمان حاج قاسم در دوران دفاع مقدس و پس از آن، این بار نیز دست یاری به او دادند و سردار دل‌ها را در تحقق این مهم، همراهی کردند. به همین مناسبت در میزگردی که در خبرگزاری مهر برگزار شد، میزبان مجید نامجو جانشین رئیس ستاد بازسازی عتبات عالیات، غلامرضا کرمی رئیس مرکز آثار و نشر ستاد بازسازی عتبات عالیات و یوسف افضلی معاون فرهنگی ستاد بازسازی عتبات بودیم و به نقش حاج قاسم در این ستاد پرداختیم. پیشتر و در اینجا بخش اول میزگرد منتشر شده بود.در ادامه قسمت دوم از این میزگرد تقدیم نگاه شما خواهد شد:
*ایده اولیه ستاد بازسازی از کجا آمد و چرا حاج قاسم سلیمانی محور بازسازی عتبات عالیات در عراق شد؟
افضلی: جواب این سوال را به نقل از خود شهید سلیمانی می‌گویم: «سال ۱۳۸۲ به جهت مأموریتی در عراق و نجف برای دفاع از مردم مظلوم عراق حاضر شدم. به محض اینکه هماهنگ کردیم برای رفتن به حرم دیدم درب‌ها بسته است و هماهنگ کردم با تولیت و خادمی که در آنجا بود درب را باز کردند. در حالی که درب شکسته و صحن بسیار کثیف بود. مقدار بسیار زیادی خاک در ضریح نشسته بود و همانجا غربت امام علی (ع) را متوجه شدم و تصمیم گرفتم افرادی را دور هم جمع کنم تا بتوانند به این امور بپردازند.» حاج قاسم بنیانگذار ستاد بازسازی بود و مأموریت اصلی اش در ایران جمع‌آوری نذورات و در عراق خرج نذورات مردم بر اساس اهداف اعتاب مقدسه بود. در سه مرحله دستور برنامه‌ها صادر شد و در کوتاه مدت نظافت حرمها در شش ماه انجام شد و در میان مدت ۱۵۰ پروژه بازسازی انجام شده است. و در بلند مدت نیز طرح توسعه شبستان حضرت زهرا با بیش از ۲۲۰ هزار متر مربع بزرگترین سازه جهان اسلام است که در بزودی تکمیل و تحویل داده می‌شود. در کربلا صحن و شبستان حضرت زینب (س) در بهترین نقطه کره زمین است که با بیش از ۱۳۵ هزار متر زمین قرار گرفته شده است. صحن حضرت زینب (س) سازه اش تمام شده و امیدواریم به زودی به بهره برداری برسانیم. در سامرا که یکی از آرزوهای شهید سلیمانی این بود که روزی مثل کربلا و نجف باشد و این قضیه از بدو تشکیل ستاد بازسازی مورد توجه قرار داشت.
*وضعیت رسیدگی کدام یک از حرمها بهتر بود؟
افضلی: خیلی فرقی نمی‌کرد، تا سقوط صدام همه مثل هم بودند و خودشان می‌گفتند که در آن زمان در شلوغ‌ترین ساعت چیزی حدود ۲۰ نفر برای زیارت امیرالمومنین (ع) می‌آمدند.
*برنامه ستاد از ابتدا مشخص بود چه نقطه‌ای را هدف گرفته است یا نه مرحله به مرحله این افق‌ها اضافه شد؟
کرمی: در ابتدای کار مسائل مربوط به بازسازی به یک نگاه طولانی مدت برنمی‌گردد. اوایلی که ورود کردیم به خاطر نابسامانی وضعیت اولیه بود و به مرور مراجعات و علاقه مردم به زیارت اعتاب مقدسه و محدودیت مکان‌هایی که ایجاد شده بود، باعث شد ستاد بازسازی عتبات در ادامه روندی که آغاز کرده بود برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلند مدتی را با همکاری مسئولین عتبه ها جلو ببرد و روند این کار در طی هجده سال گذشته شکل گرفته است. ستاد بازسازی عتبات که متولی این امورات بود در ادامه شکل گرفت.
*با توجه به وضعیت عراق داعش نتوانست به اعتاب مقدسه عراق صدمه بزند ولی وضعیت حرم های سوریه و مناطق دیگر مقدس که وجود دارد در اثر جنگ‌های اخیر، خوب نیست. حاج قاسم فکری برای بازسازی این حرمها داشت؟
نامجو: در آخرین ملاقاتی که با سردار قبل از شهادتشان داشتیم از ایشان سوال کردیم که آینده ستاد بازسازی را چگونه باید رقم بزنیم و ایشان فرمودند: «یک برنامه بیست ساله را برنامه‌ریزی کنید» ما چون فرصتمان کم بود نرسیدیم ابعاد حرف ایشان را دقیق‌تر از ایشان بشنویم. یعنی باید جلساتی را تشکیل می‌دادیم که این برنامه بیست ساله را تدوین کنیم. قطعاً آنچه که برداشت خودمان است این است که چنین موضوعاتی هم مدنظرشان بود با توجه به دید وسیع و عمق نفوذی که دیدگاه ایشان در جوامع اسلامی داشت نگاهی که ستاد بازسازی تا ۲۰ سال کار خواهد داشت را در فکر داشتند. با این پروژه‌هایی که ما اکنون در دست خواهیم داشت خیلی طول نخواهد کشید که این پروژه‌ها تمام شود و ایشان قطعاً منظورش این بود که راجع به پروژه‌های دیگر در کشورهای دیگر برویم و ستاد عتبات تمام تلاش را در این موضوع متمرکز کرد و سعی کرد برنامه ۲۰ ساله را تنظیم کند. یکی از موضوعات مهم بحث سامرا بود مثل نجف و کربلا؛ سامرا را نتوانسته بودیم ثمر دهیم و به تازگی به کمک دوستان در عراق اتفاقات خوبی در سامرا رقم می‌خورد و موافقت عتبه گرفته شده است که مقاوم سازی گنبد خانه امامین عسکریین انجام شود و ما نیز در حال برنامه‌ریزی آن هستیم.
*کار به لحاظ امنیتی در سامرا سخت‌تر است یا شرایط مردمی سامرا سخت‌تر از کربلا و نجف بوده است که این اتفاق نیفتاده است و یا اینکه یا مسائل دیگری در میان است؟
نامجو: چندین مساله در سامرا مطرح است چند جنبه‌اش مساله امنیتی است که در سامرا مطرح است. فاصله زیادی که اعتاب مقدسه با سامرا دارند و مرز منظریه که نزدیک به سامرا است در مناطقی است که دوستان عراقی نمی‌توانند امنیت آن را برای زائرین، کارگران، مهندسین و متخصصین ما تأمین کنند. یک مسائل پیچیده از زمان گذشته وجود دارد تا این موضوعات بین دو کشور حل شود و خود عراق بتواند سازمانش را مرتب کند و تصمیم بگیرد زمان بر خواهد بود که با شرایط جدیدی که در سامرا طراحی کنیم امیدواریم موضوع سامرا مثل عتبه حسینی و علوی کارش به خوبی پیش رود.
*آیا سردار سلیمانی به دنبال این بودند که حرم های مقدس در عراق تبدیل به قطب فرهنگی و اجتماعی شود از کارهای فرهنگی گرفته تا اشتغال زایی و کارهایی دیگر؟
کرمی: برداشتم این است با توجه به نگاهی که در افق پیش روی سردار بوده است اعتقادشان این بود سالانه چند میلیون عراقی به ایران و چند میلیون ایرانی به عراق برای زیارت بروند به واسطه علایقی که بین مردم ایران و عراق برای زیارت ائمه وجود دارد و به همین دلیل نگاهی را از ایشان برداشت می‌کنیم، این است که در توسعه اعتاب مقدسه به طور طبیعی برای پذیرایی از این جمعیت، ظرفیت حرمها چنین گنجایشی را نداشت. شما نمی‌توانید مهمان دعوت کنید و جایی برایشان پیش بینی نکرده باشید. چند میلیون زائر نه فقط عراقی و ایرانی نیست برای شیعیان جهان هستند از آفریقا و اروپا گرفته تا آسیا به زیارت می‌آیند. با وضعیتی که عتبات داشتند با وضعیت موجود جمعیت‌ها قابل بهره برداری نبود نگاه عمده ایشان این بود که فضاها بتواند آمادگی پذیرایی در طول سال را داشته باشد. این فضاها برای استفاده زائرین که استفاده مذهبی است و عتبات محور هستند و جمهوری اسلامی تنها برای اینکه به این فضا کمک کند ورود پیدا کرده است. من تصور خودم این است که این نگاه که نگاه حضور شیعیان علاقه مند به اعتاب که در راسش ایرانیان هستند و هم در علایقی که در طول تاریخ داشتند برای توسعه حرمها بیش از هر چیزی می‌تواند مطرح باشد. بازسازی‌ها می‌تواند زمینه جذب جمعیت‌های زیاد داشته باشد و برای آنها باید مکان زیارتی فراهم باشد و فضاهای جنبی فراهم باشد تا جمعیت زائر با عزت حضور پیدا کنند و این نگاه، ستاد را در این حوزه‌ها کشانده است.
توصیه حاج قاسم این بود که: «هر کار در حرمها به شما پیشنهاد می‌شود حتماً بپذیرید.» وقتی چنین شاخصی را می‌گذاشتند برای ما که متکی به برنامه‌ریزی و بودجه سالانه هستیم! شاخص مهمی را برای ما گذاشت که در خود اعتاب مقدس در حرمها هر کاری گفته شد بپذیرید و وظیفه شماست که انجامش دهید
*ستاد در کشوری دارد بازسازی می‌کند که مدیریت خاص و مستقل خودش را دارد سردار چه توصیه‌هایی نسبت به همکاری نیروهای ایرانی و عراقی داشتند؟
نامجو: سردار نگاهش این بود که ستاد بازسازی باید کار خودش را انجام دهد این مسئولیت را بر عهده ستاد گذاشته بود و خوب هیچ منعی هم ایجاد نکرده بود که محدودیتی در جهت ارتباطی با عتبه حسینی یا عباسی و علوی و سایر اعتاب داشته باشیم. توصیه ایشان این بود که: «هر کار در حرمها به شما پیشنهاد می‌شود حتماً بپذیرید.» وقتی چنین شاخصی را می‌گذاشتند برای ما که متکی به برنامه‌ریزی و بودجه سالانه هستیم! شاخص مهمی را برای ما گذاشت که در خود اعتاب مقدس در حرمها هر کاری گفته شد بپذیرید و وظیفه شماست که انجامش دهید و ما هیچ محدودیتی در این زمینه نداریم و آنچه که مهم است ما برای اینکه این کار را بتوانیم انجام دهیم به همکاری مستمر و مداوم دوستان عراقی نیاز داشتیم و آنها این را متوجه بودند این باعث شد پروژه‌هایی شکل بگیرد اگر به عهده نمی‌گرفتند امکان اجرای پروژه نداشت. پس پروژه‌ای شد که مشارکت عراقی‌ها می‌طلبید و اگر هرکدام از اینها می‌لنگید هیچ پروژه‌ای شکل نمی‌گرفت. از قبیل کارهایی که عراقی‌ها بر عهده گرفتند تملک بود وقتی جایی که محدود بوده و اطرافش کوچه‌ها و مغازه‌ها شکل گرفته آزاد سازی آنها با قیمت گران اصلاً کار ما نبود و حتماً باید عراقی‌ها پای کار می‌آمدند و آن را انجام می‌دادند.
بحث دیگر موضوع سوخت بود در کشور عراق موضوع تهیه سوخت برای ما کار آسانی نبود ولی آنها این کار را انجام داده و در اختیار ما قرار می‌دادند. مسائلی مثل شن و ماسه در عراق بسیار تهیه اش سخت است. مثلاً اگر بگویید ماسه می‌خواهم شما را به سامرا می‌فرستند و ماسه را تا نجف و کربلا رساندن کار آسانی نبود که این کارها توسط خود طرف عراقی انجام می‌شد. اسکان نیز یکی دیگر از مواردی بود که به عهده عتبه بود از نظر مالی ۵۰ _۵۰ هزینه‌ها بین ما و کشور عراقی تقسیم می‌شد ما صنایع و کارگران و صنایع و ایرانی را به استخدام در می‌آوردیم تا این طرح‌های بزرگ را آنجا انجام دهند و این همکاری موجب شد که اعتمادی بین آنها به وجود آمد که کارهای بزرگی را به ما واگذار می‌کنند.
* مثلاً چه کارهایی؟
نامجو: کاری مثل صحن امام حسن مجتبی (ع) در سمت شرق خیابان قبله وجود دارد که تازگی‌ها به ما ابلاغ شده است. آن صحن هم حدوداً نصف صحن عقیله است که اجرا می‌شود و تازگی‌ها در حال تجهیز کارگاه هستیم که در سوم بهمن ماه در حضور مسئولین عراقی و عتبه امام حسین (ع) کلنگ زنی طرح جدید را در کنار صحن حضرت زینب (س) شروع کنیم و جشن کوچکی هم برای اتمام ۱۳۵ هزار متر مربع صحن حضرت زهرا (س) و اسکلت بتونی که به اتمام رسیده و حالا به تأسیسات برقی و نازک کاری و تزئینی شویم.
*وضعیت عراق آینده‌اش معلوم نیست و از نظر امکانات زیر ساختی مانند برق وضع ناپایداری دارد ستاد به فکر این بود که اگر برق کل عراق قطع شد شرایطی فراهم کند که حرمها از آن ظرفیت ویژه ایجاد شده استفاده کنند؟
نامجو: از چندین و چند سال گذشته این ایده مطرح بود که وزارت نیروی ایران به تولید برق عراق کمک کند چون تولید برق عراق دچار مشکل است و از این لحاظ نیروگاهی بین نجف و کربلا به نام نیروگاه حیدریه تعریف شد که این نیروگاه یک واحد ۱۶۲ مگاواتی توسط مپنا احداث شد. این کاری بود که ایرانی‌ها برای تولید برق انجام دادند تا بتوانند به برق مورد نیاز اعتاب مقدسه در نجف و کربلا که کمک کنند و جدیداً پیگیری‌هایی داریم انجام می‌دهیم تا این نیروگاه را تبدیل کنیم به سیکل ترکیبی یعنی واحد گازی و واحد بخاری در آن اضافه کنیم و این امر حدود ۵۰ مگاوات ظرفیت ایجاد خواهد کرد که کاملاً می‌تواند تأمین کند نیاز اعتاب مقدسه را و این پیگیری‌ها در حال انجام است.
*یعنی الان اجرا شده است؟
نامجو: واحد اولش اجرا شده و واحد دوم و سوم در حال مذاکره هستیم.
*برای سامرا و کاظمین چطور؟
نامجو: عراق هم مانند ایران دارای شبکه برق است و اگر ما برقی را در یک جایی تولید کنیم از طریق شبکه می‌توانیم به صورت جایگزینی پیش ببرد. از آنجایی که می‌دانم روابطی عراقی‌ها با دوستان وزارت نیرو برقرار کردند و اعتاب مقدسه جز اولویت‌هایشان است و تأمین برق آنجا توسط دولت عراق تقریباً تضمین شده است و به ندرت پیش می‌آید در حرمها مشکل برق داشته باشیم و تا کنون تأمین شده است.
* خاطره و توصیه‌ای خاص از حاج قاسم در مورد حرمها در خاطر دارید؟
افضلی: با شهید حدود ۲۵ روز الی ۳۰ روز قبل از شهادتش در جلسه‌ای بودیم موقعی که بحث اعتراضات مردمی عراق بود از ایشان سوال کردم که: «داستان این اتفاقات عراق به چه نحو است؟» که حاج قاسم گفتند: «آقای افضلی این اتفاقات مهم نیست و همیشه در عراق این موارد بوده است» بعد من از ایشان سوال کردم وضعیت اعتاب مقدسه برای حرمها چطور می‌شود که گفتند: «من به آقای مهندس جلال مآب رئیس ستاد بازسازی عتبات گفته‌ام و تاکید کردم که به هیچ وجه فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات عالیات در عراق در حرمها تعطیل نشود چون بزرگترین و ماندگارترین کار جمهوری اسلامی در عراق بازسازی حرم هاست چرا که فضا باید برای زوار آقا امام حسین (ع) آماده شود تا بتوانند آداب خوب زیارت را انجام دهند.». یکی از موارد در بحث اربعین بود از آنجا که آن را آغاز تمدن اسلامی می‌دانستند. توصیه‌های دیگری نیز داشت و آن شفاف سازی و ضبط و سند اسناد کمک‌ها و نذورات مردم بود. مثلاً در دور افتاده‌ترین اگر خانمی یک النگو هدیه می‌دهد برای حرمها باید شما ثبت کنید و در حرمها هزینه کنید و اطلاع به شخص بدهید و خیلی مواظب باشید که مردم به ستاد بازسازی اعتماد دارند و اگر این اعتماد خدشه دار شود باید در این دنیا جواب مردم را بدهید و در آن دنیا به اهل بیت پاسخگو باشید.
*توصیه‌هایی داشتند مبنی بر اینکه نذورات شیعیان دیگر کشورها مثل هند یا کویت و… را جذب کنید و به سمت مراوده و همکاری با آنها بروید؟
افضلی: زمانی که مهندس جلال مآب به ریاست ستاد بازسازی عتبات منصوب شدند از حاج قاسم سوال پرسیده بود که آیا توصیه خاصی دارید در خصوص جذب و استفاده از نذورات؟ که حاج قاسم گفتند: «زیر پرچم اباعبدالله (ع) همه باید بیایند. کسانی هستند که از اهل سنت ده برابر شیعیان کمک کنند. همه افراد جهان از هر قشر و عقیده‌ای را باید زیر پرچم امام حسین (ع) بیاورید و استفاده کنید و مشکلی نیست.»