خبرگزاری مهر – گروه استانها: شهر یزد با بادگیرهای برافراشته به آسمان که خنکای نسیم را از آسمان آبی به زمین تفتیده و سوزان می‌رسانند، شهر بادگیرها نامیده شده اما این زیبایی‌ها با اینکه از گذشته‌ها بجا مانده‌اند و بخشی از بافت ثبت شده جهانی به شمار می‌روند، امروز دستخوش خطراتی هستند که ممکن است آنها را به ورطه نابودی و فراموشی بسپارد.
شهر بادگیرها با همه زیبایی‌هایش تنها چند بادگیر چشمگیر و مرمت شده زیبا و شاخص دارد و بقیه بادگیرها که در بسیاری از خانه‌های شاخص بافت تاریخی یزد وجود دارند یا مرمت نشده‌اند، یا مرمت‌ها اصولی نبوده و یا در حال تخریب هستند.
به طور قطع بودجه‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد کفاف مرمت این همه بنای تاریخی از جمله بادگیرها که از اجزای مهم بافت تاریخی یزد محسوب می‌شوند را ندارد و عدم حمایت مالی از مالکان بناهای دارای بادگیر و کارهای غیراصولی کارایی این زیبایی کویر را زیر سوال برده و عمر آن را کوتاه خواهد کرد.
کویر است و معماری خشت و گلی، کویر است و کوچه پس کوچه‌های آشتی کنان، کویر است و دیوارهای بلند سر به آسمان کشیده، کویر است و ساباط سایه انداز، کویر است و بادگیرهای قد به فلک کشیده.....
آمار مشخصی از بادگیرهای یزد در دست نیست
معماری کویری مجموعه‌ای منسجم از سازه‌های متمایز با کاربری‌های مرتبط و کاربردی است که همه آنها از اهمیت زیادی برخوردار است اما شاخصه معماری کویر با توجه به شرایط اقلیمی، فناوری بادگیر است که معماران سنتی آن را اجرا کرده و روزهای داغ و آتشین کویرنشینان را خنک کرده‌اند.
بادگیرها باید بیش از این مورد توجه قرار گیرند، اینکه آمار مشخصی از تعداد بادگیرهای استان و حتی بافت تاریخی یزد در دست نیست و هیچ‌یک از آنها هنوز شناسنامه‌دار نشده‌اند در حالی که این بافت در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است، اتفاق ناخوشایندی است.
هر آن ممکن است بادگیری بنا به دلایل طبیعی یا غیرطبیعی، با عوامل جوی یا انسانی، تخریب شده و از آسمان یزد حذف شود اما چون تاریخچه و مستندی از آن در دسترس نیست، کسی متوجه نخواهد شد و زمانی که عکس‌های هوایی سال‌های بعد مشاهده می‌شود، مانند امروز حسرت می‌خوریم که چرا تعداد بادگیرها سال به سال کاهش یافته و این کاهش، در عکس‌های هوایی محسوس و محسوس‌تر می‌شود.
مرمت غیراصولی بلای جان بادگیرهای یزد
شناسایی و شناسنامه‌دار کردن بادگیرها یک بحث است، اما رویکرد درست و استاندارد برای نگهداری و مرمت آنها یک بحث دیگر؛ متأسفانه بادگیرهای ما یا به درستی شناسایی نشده و به فراموشی سپرده شده اند یا درگیر مرمت‌های غیراصولی شده‌اند که سازه را پایدار نمی‌کند و تنها خشت و گلی است که بر بدنه بادگیر مالیده می‌شود تا رنگ معماری سنتی به خود بگیرد.
خشت و گل، مصالح کاربردی و اصلی معماری تاریخی یزد محسوب می‌شود و استفاده از این مصالح با توجه به اقلیم و شرایط کویری، بهترین تصمیم بوده اما امروز خشت و گل جنبه زینتی به خود گرفته و دیوارهای آجری در بافت تاریخی با رویه‌ای از این مصالح کاربردی، رنگ می‌گیرند اما جان ندارند.
بادگیرها هم در این مورد استثنا نیستند و شاهد مرمت‌های غیراصولی این سازه‌های زیبای معماری کویر هستیم که این زیبایی بصری و ظاهری باعث می‌شود به بدنه و ساختار بادگیر توجه نشود و بادگیر از درون تخریب شده و فرو بریزد.
خداحافظی با بادگیرهای غیر اصیل، بدلی و تزئینی
رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلام اینکه در محدوده میراث جهانی شهر تاریخی یزد حدود ۹۰۰ بادگیر در سال ۱۳۳۵ یعنی ۶۵ سال پیش، وجود داشته است، گفت: بادگیرها از عناصر مهم خط آسمان، سیمای بام و منظر سرزمینی شهر تاریخی یزد هستند.
محسن عباسی هرفته، حفاظت بادگیرها را از مهمترین وجوه حفظ شهر میراث جهانی یزد دانست و گفت: امروز سوداگری اقتصادی، کمی دانش کافی در بین برخی سرمایه گذاران و حتی بعضی از مشاوران، طراحان و مجریان و در نهایت عدم نظارت کافی از سمت نهادهایی مثل اداره میراث فرهنگی، بزرگترین آسیب‌ها را به این عنصر ارزشمند وارد آورده و باعث شده بادگیرهای غیر اصیل، بدلی، تزئینی و دکوری جایگزین بادگیرهای اصیل بافت شوند. امروز سوداگری اقتصادی، نبود دانش کافی در بین برخی سرمایه گذاران و حتی مشاوران، طراحان و مجریان و نبود نظارت کافی از سوی میراث فرهنگی، بزرگترین آسیب‌ها را به این عنصر ارزشمند وارد آورده و باعث شده بادگیرهای غیر اصیل، بدلی، تزئینی و دکوری جایگزین بادگیرهای اصیل شوند
وی تاکید کرد: یکی از نکات مهمی که در شهر میراث جهانی یزد مهم است، خط آسمان است و یکی از مهمترین شاخص‌های خط آسمان یزد بادگیرها هستند که امیدواریم با مرمت و بازسازی بادگیرهای اصیل به نحوی درست، این خط آسمان تاریخی را دوباره احیا کنیم و برگردیم.
عباسی هرفته اظهار داشت: ما دنبال جنگلی از بادگیرها نیستیم بلکه همان تراکم و نسبتی که در خط آسمان یزد بوده و معقول هم بوده است، اعاده شود.
وی، مهمترین اقدامات به منظور حفاظت بادگیرهای یزد را آگاهی بخشی، مستندسازی و شناسنامه‌دار کردن بادگیرها، پایش مستمر بادگیرهای موجود، نظارت بر مرمت و احداث بادگیرها و انجام پژوهش‌هایی در راستای شناخت و روزآمدی بادگیرهای اصیل یزد دانست.
رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد با ابراز خرسندی از اینکه ظرف چهار سال گذشته نزدیک به ۹۰ بادگیر در شهر تاریخی یزد بازسازی و مرمت اصولی شده است، اظهار داشت: این تعداد تنها ۱۰ درصد بادگیرهای اصیل شهر یزد است و امیدوارم با تقویت این روند، این بخش مهمی از معماری و شهر تاریخی یزد، تقویت شده و غنا پیدا کند.
تلاش برای غنای بادگیرهای یزد
عباسی هرفته اضافه کرد: صرفاً بادگیرهایی مجوز بازسازی خواهند داشت که در گذشته وجود داشته‌اند چرا که بر اساس کدهای حفاظت، امکان ساخت بادگیرهای جدید بر روی بناهای تاریخی وجود ندارد.
وی تاکید کرد: ما متولی حفظ اصالت بافت تاریخی هستیم که در همه اجزا و ابعاد بافت تاریخی از جمله بادگیرها موضوعیت دارد، بادگیرها علاوه بر اینکه ساخت و شکل آنها باید اصالت داشته باشد یعنی از مصالح، تکنیک‌های ساخت، شکل‌های اصیل ساخته شود واگر با تکنیک‌های نامناسب و فرم‌های نامناسب مثلاً شبیه سایر استان‌های کشور خلاف است.
ضوابط ساخت بادگیرهای جدید
رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد بیان داشت: اگر خانه‌ای تاریخی بادگیر نداشته است، امکان ساخت بادگیر در آن نیست چون این خانه تاریخی باید به همان شکل و سیاق و سبک خودش ساخته شود.
به گفته وی، به خانه‌هایی اجازه ساخت بادگیر داده می‌شود که شواهدی از وجود بادگیر از جمله بازمانده‌هایی از آن یا تصاویری از گذشته در آن باشد چرا که به دنبال بادگیر دکوری و بدلی نیستیم و معتقدیم بادگیر بخشی از سازمان فضای خانه است همانطور که خانه بدون تالار، اجازه ساخت تالار ندارد. به خانه‌هایی اجازه ساخت بادگیر داده می‌شود که شواهدی از وجود بادگیر از جمله بازمانده‌هایی از آن یا تصاویری از گذشته در آن باشد چرا که به دنبال بادگیر دکوری و بدلی نیستیم و معتقدیم بادگیر بخشی از سازمان فضای خانه است همانطور که خانه بدون تالار، اجازه ساخت تالار ندارد
عباسی گفت: خانه‌ای که بادگیر نداشته باشد، اجزای مرتبط با بادگیر را هم ندارد و به لحاظ عملکردی بادگیر یک عنصر تنها نیست بلکه با اجزا و فضاهایی در طبقه همکف و زیرزمین کار می‌کند. برای اینکه اصالت بنا و خط آسمان را حفظ کنیم، بازسازی بادگیرهای تخریب شده و مرمت بادگیرهای در حال تخریب را با جدیت دنبال می‌کنیم.
امکان ساخت بادگیر در خانه‌های جدید با معماری سنتی
رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد درباره تمایل به ساخت بادگیرها در ساخت و سازهای جدید در بافت تاریخی یزد اظهار داشت: البته که در ساخت و سازهای جدیدی که در بافت تاریخی انجام می‌شود، اگر کسی در زمین‌هایی که ساخت و ساز نشده، بخواهد خانه خشتی جدید بسازد می‌تواند طراحی بادگیر را در سازمان فضایی بنا لحاظ و با طرح مصوب اجرا کند.
عباسی اضافه کرد: به این ترتیب اساساً خانه جدیدی با مصالح و با ضوابط بافت تاریخی ساخته شود، امکان ساخت بادگیر جدید وجود دارد.
زندگی در خانه‌هایی با حیاط مرکزی که حوض فیروزه‌ای را در میان گرفته نوستالوژی همه ماست، خانه‌ای که تابستان را در تالار آن زیر باد خنک بادگیر و زمستان را در اتاق‌های چند دری بگذرانیم و با خاطرات خوش ایام قدیم، خاطره بازی کنیم اما خانه‌ای بدون این اجزا، با شکل ظاهری از بادگیر، نمی‌تواند اصیل باشد زیرا بادگیر در چنین فضاهایی سازهای بیش نیست و هیچ کاربردی ندارد پس مرمت بادگیرها وقتی ارزشمند خواهد بود که کاربری بادگیر را به آنها بازگردانیم و از جنبه تزئینی آن بکاهیم.