خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین: مکان‌ها از دو جهت اهمیت دارند، نخست آنکه هر مکانی بُعد اجتماعی دارد و این بدان معناست که می‌توان مکان را پلی ارتباطی میان افراد و جامعه دانست. نقش مکان‌ها در تعاملات اجتماعی و فراهم آوردن محلی برای ارتباط افراد با یکدیگر است. چراکه ابعاد محیط اجتماعی بر یکدیگر تأثیر می‌گذارد و رابطه متقابل معناداری را ایجاد می‌کند. تمدن نوین اسلامی بر خلاف تمدن‌های رایج و مادی جهان رنگ و بویی از آموزه‌های وحیانی و دینی را در خود جای نداده‌اند، دارای ارکان و فاکتورهای طلایی و ممتازی است که ضامن بقا و سعادت زندگی مادی و اخروی است. مساجد، مکان‌های مقدس و بقاع متبرکه نیز در بٌعد اجتماعی از همین الگو پیروی می‌کنند.
مسجد به عنوان جایگاه عبادت مسلمانان، از مهم‌ترین نهادهای جامعه اسلامی با کارکردی چند منظوره به شمار می‌آید و همواره در طول تاریخ اسلام نقشی بنیادین و اصلی ایفا نموده است. در پیروزی انقلاب اسلامی، مسجد به عنوان پایگاه اصلی انقلاب نقش آفرینی کرد و امروز هم مسجد می‌تواند در کانون تحولات اسلامی قرار بگیرد و در کنار مساجد، سایر اماکن مذهبی نظیر بقاع متبرکه و امامزادگان هم چنین وضعیتی داشته باشند. خبرگزاری مهر درصدد است با نگاهی به تاریخچه و وضعیت این نهادهای مهم فرهنگی در گذشته و حال، بازتعریف کارکردهای نهادهای دینی و مذهبی را با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در ضمن گزارشها و گفتگوهایی بررسی نماید. آنچه در ادامه می‌خوانید بخش نخست این سلسله مطلب است:
مساجد، حسینیه‌ها و تکایا به عنوان مراکز و پایگاه‌های دینی و فرهنگی، نقش حساس و تأثیرگذاری در پیروزی انقلاب اسلامی داشته‌اند، به گونه‌ای که شبکه مساجد و جلسات مذهبی همانند حلقه واسط میان رهبران انقلاب و مردم انقلابی محسوب می‌شود. مساجد علاوه بر ایجاد حرکت و آگاه سازی مردم از ظلم و ستم رژیم ستمشاهی، توانست هسته‌های اولیه مبارزات انقلابی را نیز شکل دهی و سازماندهی کند، همچنین با بسیج امکانات و نیروهای مردمی، حرکت‌های جهادی در راستای رفع نیازها و کمک رسانی به نیازمندان و آسیب دیدگان داشت. اگر این پایگاه‌های دینی و مذهبی وجود نداشت، انقلاب اسلامی به موفقیت نمی‌رسید. یکی از مساجد فعال و اثرگذار در جریان نهضت اسلامی و نوآور در زمینه توجه به کارکردهای متنوعی که می‌توانند نهادهای مذهبی و دینی داشته باشند مسجد حضرت مهدی (عج) واقع در خیابان ستارخان و در سه راه تهران ویلا بود.
مسجد مهدی (عج) تهران‌ویلا، قدیمی‌ترین و معروف‌ترین مسجد این محله است. این مسجد در سال ۱۳۳۸، یعنی همزمان با شکل‌گیری محله تهران ویلا توسط حاج حسن زارع از سازندگان محله ساخته شده است. محله تهران‌ویلا منطقه‌ای مسکونی در دل محله ستارخان است که خاطره ساخت نخستین محله با ساختار شهرنشینی مدرن و خانه‌های ویلایی در تهران دهه ۳۰ شمسی را روایت می‌کند.
از امامان جماعت گذشته این مسجد می‌توان به آیت الله سید احمد علم الهدی نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی اشاره کرد که در دهه هفتاد شمسی امامت این مسجد را برعهده داشت.
یکی از نخستین امامان جماعت این مسجد که توانسته بود در دوران حضور خود این مسجد را به محوری برای انجام فعالیت‌های دینی و اجتماعی و فرهنگی تبدیل کند مرحوم آیت الله علی‌اصغر مروارید بود.
آیت الله علی‌اصغر مروارید در سال ۱۳۴۷ به مسجد حضرت مهدی (عج) رفته و به اقامه نماز پرداخت و یکی از سخنرانان ثابت هیئت انصارالحسین (ع) شد. وی در سال ۱۳۴۹ به خاطر سخرانی‌هایش دستگیر و به ۱۸ ماه اقامت اجباری (تبعید) در ایرانشهر محکوم شد؛ ولی این حکم در دادگاه تجدیدنظر فسخ و حکم برائت صادر شد. در همان سال دوباره دستگیر و مدت سه ماه زندانی شد. در خرداد ۱۳۵۱ نیز توسط مأموران رژیم دستگیر و به سه سال تبعید محکوم شد. مدت محکومیت وی در سال ۱۳۵۴ به اتمام رسید و به تهران بازگشت.
او درباره فعالیت‌هایش در این مسجد می‌گوید:
بعد از رفتن حضرت امام به تبعید دیگر آن شور و نشاط انقلابی در جمع وجود نداشت. بنابراین مهم‌ترین فعالیت من در این جهت بود که اشخاص نتوانند از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند. لذا در منبرهایی که می‌رفتم، در این‌باره صحبت می‌کردم و مهم‌ترین آن‌ها همان مسجد نیمه‌ی شعبان بود. در حضرت عبدالعظیم و مسجد لرزاده هم منبر می‌رفتم.
بعد از آن از من دعوت کردند که به مسجد مهدی (عج) بیایم. این مسجد را آقای حسن زارع، از زمین دارهای آن موقع در سه راه تهران ویلا درست کرده بود و از من دعوت شد به عنوان امام جماعت به آنجا بروم. من هم فکر کردم شاید در جایگاه امام جماعت، بهتر بتوانم کار کنم.
اوایل این مسجد هنوز نیمه کاره بود. ابتدا در آنجا کتابخانه‌ای تأسیس کردم. بعد یک صندوق پس‌انداز راه انداختم که خیلی به درد بچه‌های انقلابی خورد. حتی گاهی وقت‌ها زمین‌دارهای آنجا هم با آنکه خودشان سرمایه‌اش را گذاشته بودند، اما باز سعی می‌کردند یک طوری از همین صندوق اندوخته‌ی مهدی (عج) استفاده کنند. بچه‌های مسجد تهران ویلا که خدا شاهد است نمونه بودند؛ برای آن‌ها کلاس گذاشتیم؛ دکلمه می‌خواندند، سخنرانی‌های خوبی می‌کردند و به جهت توجهی که بهشان می‌شد حتی نوجوان‌هایشان مقالات بسیار خوبی می‌نوشتند. این شد که مسجد مهدی در تهران ویلا کم کم اوج گرفت.
اقدام دیگرم در این مسجد تأسیس خبرگزاری بود؛ کاری که فکر نمی‌کنم در تاریخ هیچیک از مساجد سابقه داشته باشد، اشخاص و افراد خیلی مهم، مثل مهندس جدی که الان هم در دانشگاه فعال است، به شهرستان‌ها می‌رفتند و هر خبری که بود به من تلفن یا تلگراف می‌زدند، از بیشتر مساجد تهران به مسجد ما می‌آمدند تا بعد از نماز مغرب و عشا خبرها را بشنوند. چون رادیو خبرهای انقلابی را نمی‌گفت و اگر هم می‌گفت به صورت دیگری آن‌ها را جلوه می‌داد. اما در این‌جا خبرها به طور کامل منعکس می‌شد.
از کارهای دیگری که در مسجد تهران ویلا انجام دادیم، جمع‌آوری کمک به فلسطینی‌ها بود. بعد از اینکه مقدار زیادی جمع شد آن را به آقای منتظری دادم؛ چون ایشان در آنجا نماینده داشت.
دیگر آنکه در مسجد حضرت مهدی (عج)، نمایش‌های خیمه شب بازی و تئاتر راه انداختیم. و از طریق نمایش کسانی مثل علم و وزیران را با داستان‌های قدیمی تطبیق می‌دادیم و از همه جا برای دیدنش می‌آمدند.
از این گذشته، سن درست می‌کردیم و بچه‌ها در آنجا تئاترهایی مثل سربداران و… را اجرا می‌کردند.آن هم با شرایط مقدسین و افکارشان در آن زمان. بنابراین، مسجد تهران ویلا تبدیل به الگویی برای اغلب مساجد تهران شده بود. در اواخر هم شروع به اقامه‌ی نماز جمعه کردیم و طوری شد که با تانک و توپ و مسلسل، جمعیت اطراف مسجد را محاصره می‌کردند.
در نماز جمعه هم در بیشتر صحبت‌هایم مقید به این بودم که از نظر فرهنگی صحبت بشود. یک بار هم نماز عید فطر را در یکی از زمین‌های اطراف آریاشهر، اطراف حسن آباد، اقامه کردیم که جمعیت زیادی آمده بود و حتی یادم می‌آید تیپ‌هایی امثال داریوش فروهر برای نماز آمده بودند.
منبری‌هایی که برای این مسجد دعوت می‌کردیم مثلاً آقای عبایی خراسانی بود یا نجم اعتمادزاده. اما وقتی مرا تبعید کردند گفتند دستگاه فشار می‌آورد که منبری‌های مورد نظر آن‌ها را دعوت کنند. بعد از انقلاب هم اشخاصی مانند چمران و بنی صدر و یا هر کسی را که کاندیدای ریاست جمهوری می‌شد دعوت می‌کردیم تا بیایند و در آنجا برنامه‌هایشان را بگویند.