خبرگزاری مهر – گروه استانها: سازمان جهانی یونسکو مسئولان استان یزد را ملزم کرده که برای هرگونه ساخت و ساز در بافت تاریخی ثبت جهانی، ضوابط معماری خشتی را تدوین کنند که این مهم از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد در حال پیگیری است.
احیای بادگیر در شهر بادگیرها، در حال حاضر تنها برای بناهایی که بقایایی از این سازه زیبا و منحصر به فرد معماری خشتی را در خود دارد، امکان‌پذیر است و ساخت بادگیرهای جدید، منوط به تدوین ضوابط معماری خشتی و کاربری بخشیدن به بادگیر در معماری است.
تاکید یونسکو به معماری خشتی
حفظ اصالت یکی از الزامات سازمان جهانی یونسکو برای ثبت جهانی بافت تاریخی یزد است و بر رعایت این موضوع هم در مرمت بناها و هم در ساخت بناهای جدید تاکید شده است.
اصالت بافت تاریخی معماری خشتی است. خشتی که در گذشته به عنوان کهن‌ترین مصالح ساختمانی بشر در فلات مرکزی ایران در دوره‌های مختلف تولید و مصرف می‌شد.
این جز مهم از مصالح معماری کویری با ترکیب آب و خاک و ساختن گل و ریختن آن در قالب و خشک کردن آن در مجاورت نور خورشید به صورت خشت خام ساخته می‌شود.
تولید خشت خام یکی از ساده‌ترین و کم هزینه‌ترین روش‌های تولید مصالح ساختمانی در ایران به‌ویژه شهر تاریخی یزد بوده است. یکی از محاسن این مصالح ساختمانی، پایداری و ماندگاری آن است. از دیگر محاسن خشت خام باید از عایق بودن آن در برابر حرارت نام برد.
بسیاری از عناصر معماری بافت تاریخی از جمله بادگیرها از همین خشت‌هایی که با زحمت معماران زیر آفتاب سوزان کویر، تولید شده و در ساخت بناها به کار می‌رفتند، ساخته شده و حتی پابرجا مانده‌اند از این رو خشت همچنان می‌تواند مصالحی قابل اعتماد برای ساخت و ساز باشد.
اگر کسی بخواهد برای ساختمانی بادگیر بسازد، باید در انتظار تدوین ضوابط معماری خشتی بماند چرا که اصالت بافت تاریخی مورد تاکید یونسکو است الزام سازمان جهانی یونسکو باعث شده که مسئولان استان در راستای تدوین ضوابط معماری خشتی گام بردارند و تا این ضوابط تنظیم نشود، ساخت سازه جدید در بافت تاریخی امکان‌پذیر نیست و سازه‌های قدیمی که بقایایی از عناصر تاریخی از جمله بادگیر را دارند، قابلیت مرمت و بازسازی دارند.
در بسیاری از خانه‌های قدیمی بادگیرهایی وجود دارند که به شدت نیازمند مرمت هستند و اقداماتی برای بقای آنها با همکاری دستگاه‌های مختلف در حال انجام است. در برخی نقاط نیز بقایایی از بادگیرها به جای مانده است که این موارد هم قابل احیا و مرمت است.
اما اگر کسی بخواهد برای ساختمانی بادگیر بسازد، باید در انتظار تدوین ضوابط معماری خشتی بماند چرا که اصالت بافت تاریخی مورد تاکید یونسکو است و یکی از موارد مهم در این ضوابط تعیین شده، حفظ اصالت با اجرای معماری خشتی است.
اجرای بادگیر جدید، به شرط اصالت
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره احیای بادگیرها به خبرنگار مهر گفت: شرط اصالت یکی از شرط‌های سازمان جهانی یونسکو برای ثبت جهانی بافت تاریخی است تا از این اصالت حفاظت شده و از بین نرود.
مجتبی فرهمند افزود: بسیاری از خانه‌ها در گذشته بادگیر نداشته‌اند و اگر بخواهیم امروز بادگیر را در این خانه‌ها اجرا کنیم، اصالت را زیر سوال برده‌ایم چرا که این عناصر هویت بخش بافت تاریخی هستند و همانطور که باید از عناصر معماری موجود و اصیل حفاظت کنیم باید از ایجاد عناصر جدید که در هویت بافت تاریخی نبوده است، جلوگیری کنیم.
وی با تاکید بر اینکه اندام‌های بناهای تاریخی اجازه کم و زیاد کردن ندارند، ادامه داد: البته عمده اضافاتی که این روزها انجام می‌شود، ساخت عناصری همچون بادگیر است که تنها جنبه تزئینی دارد و کارکردی ندارد در حالی که این اقدام در معماری بافت تاریخی ما اصالت محسوب نمی‌شود.
احیای نقش بادگیرها در قالب سیستم تهویه ساختمان
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره احیای کارکرد بادگیرها اظهار داشت: اصلی‌ترین کارکرد بادگیر در معماری امروزی بحث تهویه است، این جز از اجزای معماری سنتی با توجه به شرایط اقلیمی نمادین نبوده از این‌رو اگر در معماری جدید هم کارکردی از جمله استفاده از آن به عنوان سیستم تهویه به آن داده شود، کاربردی خواهد بود.
وی افزود: در این شرایط است که ساخت بادگیر هم در بافت قدیم و هم بافت جدید شهر، قابل پذیرش و قابل اجرا است اما اگر صرفاً جنبه تزئینی به خود بگیرد، قابل قبول نیست.
فرهمند گفت: به طور قطع با وجود تجهیزات مکانیکی امروزی و تسهیل دسترسی و بازدهی آنها، بادگیر نمی‌تواند نقش گذشته را داشته باشد اما با احیای آن به عنوان سیستم تهویه ساختمان، می‌توان در مدیریت مصرف انرژی از آن بهره برد.
وی بیان کرد: خنک کنندگی بادگیر با اجزای دیگر معماری امکان پذیر بوده است اما استفاده از آن به عنوان سیستم تهویه و ایجاد جریان هوا می‌تواند به سیستم‌های مکانیکی امروزی کمک کند.
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد گفت: به این ترتیب خنک کردن محیط به مراتب راحت‌تر خواهد بود و مصرف انرژی را در دستگاه‌های مکانیکی کاهش خواهد داد.
فرهمند تاکید کرد: با توجه به محدودیت‌هایی که درباره منابع انرژی وجود دارد می‌توان از بادگیرها به عنوان المان تهویه طبیعی در کنار دستگاه‌های مکانیکی استفاده کرد و به آنها کارکرد بخشید وگرنه ساخت بادگیر در پشت بام در صورتی که با ساختمان هیچ ارتباطی ندارد، بیهوده و مردود است.
ساختار عملکردی معماری سنتی
وی بیان کرد: معماری گذشته ما بر اساس ساختار عملکردی است و هر المان کارکردی داشته است و بادگیرها هم به عنوان بخشی از این ساختار، در جانمایی، ابعاد، ارتباطات فضایی و … دارای استانداردهایی بوده‌اند اما امروز ساخت بادگیرهای جدید تنها به ارتفاع توجه شده است.
فرهمند با بیان اینکه مشخصات بادگیر به ابعاد حیاط و فضاهایی که هوا را تهویه می‌کند، بستگی داشته و همه نسبت‌ها رعایت می‌شد تا این سازه کارکرد ونقش واقعی خود را ایفا کند و در معماری سنتی هم بسیار جوابگو و کاربردی بوده است.
تدوین ضوابط خشتی در آینده نزدیک
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره صدور مجوز برای ساخت بادگیرهای جدید، این را منوط به تدوین ضوابط معماری خشتی عنوان کرد و افزود: در حال حاضر در ضوابط نوسازی مقررات ملی خشتی نداریم و قرار است تا چند ماه آینده ضوابط تدوین شود تا بتوانیم مجوزهای جدید ساخت و ساز را در بافت تارخی صادر کنیم.
وی ادامه داد: از این‌رو تمرکز بر بافت تاریخی در حال حاضر به مرمت بناها و اجزای آن از جمله بادگیرها معطوف شده بنابراین در حال حاضر برای مرمت بادگیرها مشکلی وجود ندارد اما باید بقایای بادگیر در خانه وجود داشته باشد که بتوان آن را با خشت احیا و مرمت کرد.
ضرورت آموزش برای اجرای معماری خشتی
رئیس نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره تبحر و تجربه مهندسان و معماران یزدی برای ساخت سازه‌های خشتی اظهار داشت: طبیعتاً در این زمینه تجربه‌ای وجود ندارد و مهندسان نیازمند آموزش هستند اما قطعاً آئین نامه که ابلاغ شد، دوره‌های آموزشی برگزار می‌کنیم تا مهندسان بتوانند در حوزه طراحی، اجرا و نظارت مهارت کسب کنند.
بادگیرهای یزد به عنوان عنصر جدایی ناپذیر معماری خشتی و سازه خلاقانه معماران یزدی در صف احیا هستند و این امید وجود دارد که بر اساس اصولی تدوین شده و مشخص، شاهد احیای بادگیرهای اصیل اما فرسوده باشیم.