به گزارش خبرنگار مهر، بازخوانی روابط ایران و روسیه بیانگر این واقعیت است که روابط سیاسی امنیتی و دفاعی دو کشور به رغم فرازونشیب های تاریخی در چند سال اخیر رو به بهبودی بوده است به طوری که به گفته صاحب نظران این روابط نوین در تاریخ دو کشور بی سابقه است اما این رابطه از نظر اقتصادی نسبت به ظرفیت‌های موجود و کشورهای منطقه در خور انتظار نیست.
روایت آماری از روابط تجاری ایران و روسیه
بررسی آخرین وضعیت تجارت ایران و روسیه نشان می‌دهد که در ۹ ماه نخست امسال ۸۲۸ هزار و ۶۰۲ تن کالا به ارزش ۴۳۲ میلیون و ۸۸۷ و ۳۹۲ دلار صادرات داشته‌ایم و در مقابل ۲ میلیون و ۷۲۹ هزار و ۸۸۹ تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۲۴ میلیون و ۱۱۹ هزار و ۹۳۰ دلار واردات انجام شده است.
همچنین در ۹ ماهه سال گذشته، ۵۴۸ هزار و ۵۷۷ تن کالا به ارزش ۲۷۵ میلیون و ۲۹۳ هزار و ۲۸۱ دلار صادرات به روسیه داشتیم و در مقابل ۲ میلیون و ۴۶۸ هزار و ۱۵۰ تن کالا به ارزش ۸۰۱ میلیون و ۹۷۰ هزار و ۳۲۷ دلار واردات انجام شده بود.
به این ترتیب میزان صادرات به این کشور در ۹ ماه سال جاری در قیاس با مدت مشابه پارسال، رشد ۵۸ درصدی در ارزش و رشد ۵۱ درصدی در وزن، همچنین واردات از روسیه نیز رشد ۱۱ درصدی در وزن و ۵۳ درصدی در ارزش داشته است.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰، در مجموع ۶۲ درصد کالاهای صادراتی به روسیه را محصولات کشاورزی و مواد غذایی شامل شیلات و لبنیات تشکیل داده است.
روسیه دارای اولویت برتر نسبت به کشورهای هسایه است
سید جلیل جلالی فر عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در گفت و گو با خبرنگار مهر در مورد وضعیت تجارت ایران و روسیه، اظهار کرد: سفر رئیس جمهوری ایران به کشور روسیه، اولین دیدار دوجانبه رئیس دولت سیزدهم است. یکی از شعارهای انتخاباتی و راهبردهای مدیریتی دولت توسعه پیوندهای اقتصادی یا همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه اعلام شد؛ بنابراین به تناسب ظرفیت‌ها و فرصت‌های کشورهای همسایه، موقعیت ژئوپلیتیک آنها و حجم مبادلات تجاری بین دو کشور، روابط فی‌مابین اولویت بندی خواهد شد. در همین راستا باید تاکید شود که روسیه بین ۱۵ کشور همسایه ما دارای یک اولویت برتر است.
جلالی فر با بیان اینکه در تحقق استراتژی پیوندهای اقتصادی، روسیه یکی از کشورهای مهم برای ما محسوب می‌شود، افزود: امیدوارم سفر رئیس جمهوری به روسیه پرثمر باشد.
۴۵ درصد مبادلات تجاری روسیه با همسایه هاست
وی افزود: روسیه به طور میانگین سالانه ۵۳۰ تا ۵۴۰ میلیارد دلار با کشورهای جهان مبادله تجاری دارد که ۴۵ درصد از این مبادلات با کشورهای همسایه خودش است. در واقع روسیه هم اعتقاد دارد که اگر می‌خواهد اقتصاد قوی داشته باشد باید با کشورهای همسایه خود استراتژی تقویت کننده را دنبال کند. از طرف دیگر روسیه برای ایران مهم است زیرا ما هم موقعیت ژئوپلیتیک ویژه ای داریم و هم با توجه به عناصر جغرافیایی و قدرت ملی، اجتماعی و فنی که داریم می‌توانیم به قطب منطقه تبدیل شویم.
جلالی فر با بیان اینکه باید توانمندی‌های کشور سازماندهی شوند تا از این طریق زمینه توسعه اقتصادی فراهم شود، گفت: روسیه با شناختی که از موقعیت و ظرفیت‌های ایران دارد استراتژی اش این است که از قلمروی ایران یعنی همان کریدور شمال-جنوب ایران، مبادلات کالایی خود را به کشورهای آفریقای شرقی، هندوستان، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، پاکستان و برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی انجام دهد.
وی تصریح کرد: نقش دو کشور ایران و روسیه در فعال سازی این کریدور بسیار مهم است بنابراین برای راه اندازی کریدور شمال به جنوب و زیرساخت‌های مورد نیاز، لازم است که رؤسای جمهور دو کشور بحث‌های کلان را داشته باشند.
استفاده از موقعیت روسیه برای دسترسی به بازار آسیای مرکزی
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه تصریح کرد: روسیه می‌خواهد توسعه اقتصادی با ایران را به گونه‌ای افزایش دهد که به بازارهای دیگر هم دست یابد، برای این مهم نیز حاضر است حتی نسبت به برقراری تجارت آزاد اقدام کند. همچنین هم اکنون بسیاری از شرکت‌های روسی آماده سرمایه گذاری در مناطق آزاد ایران همچون منطقه آزاد انزلی و چابهار هستند. از سویی دیگر نیز یکی از شرکای اصلی این مسیر کشور هند است که حدود ۱۲ میلیارد دلار با روسیه مبادلات تجاری دارد. اگر ایران بتواند با روسیه پیوندهای اقتصادی را توسعه دهد، با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک این کشور می‌تواند علاوه بر روسیه به بازارهای کشورهای آسیای مرکزی نیز دسترسی پیدا کند.
امکان افزایش صادرات به ۱۵۰ میلیارد دلار وجود دارد
وی گفت: در واقع در آینده‌ای نزدیک ما پلی برای ارتباط کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و کشورهای آفریقای شرقی خواهیم بود. این چرخه اقتصادی اگر از قلمروی ایران انجام شود قطعاً ما در آینده پذیرای سرمایه گذاری‌های بزرگی خواهیم بود.
جلالی فر افزود: همین مساله باعث می‌شود که با افزایش توان صادراتی، حجم صادرات را به بالای ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار برسانیم. اگر این اتفاق رخ دهد، مسائل اشتغال و تولید و کسری بودجه و درآمد دولت حل و فصل می‌شود. همچنین افزایش صادرات حتی کنترل کننده نرخ ارز خواهد بود.
تراز تجاری ایران و روسیه همیشه منفی است
جلالی فر در مورد علت منفی بودن تراز تجاری ایران با روسیه، اظهار کرد: تراز تجاری ما همیشه با روسیه منفی است و با این روش فعلی هم به نظر می‌رسد که همچنان تراز منفی بماند. ما نیاز به واردات نهاده‌های دامی، گندم، روغن و … از روسیه داریم. با این حال باید توجه داشت که روسیه تنوع صادراتی ندارد که یک فرصت برای ایران محسوب می‌شود زیرا ایران می‌تواند با استفاده از این مساله در روسیه فعالیت و تراز را مثبت کند.
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه تصریح کرد: قبلاً تراز تجاری روسیه و ویتنام هم منفی بود اما وقتی ویتنام موافقت نامه تجارت آزاد اوراسیا را امضا کرد و ارتباط تجاری با روسیه را گسترش داد و مسئولان دولتی این کشور با بخش خصوصی همسو شدند، تراز تجاری ویتنام و روسیه، به نفع ویتنام مثبت شد. ما هم می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
چگونه تراز تجاری را مثبت کنیم؟
وی گفت: کل مبادلات تجاری ایران و روسیه ۲.۷ میلیارد دلار است و شاید امسال به ۳ میلیارد دلار برسد. از سویی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که کل واردات سالانه روسیه میانگین ۲۴۰ میلیارد دلار است که طی ۹ ماه ۲۰۲۱ از این میزان ۷۸ میلیارد دلار مختص ۱۰ گروه کالایی همچون پوشاک چرم، مواد غذایی و محصولات کشاورزی، مواد معدنی، محصولات آبزی، محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی و … است که ما ظرفیت‌های خوبی در این حوزه‌ها داریم.
جلالی فر افزود: به عنوان مثال روسیه ۸.۷ میلیارد دلار واردات محصولات کشاورزی داشته است اگر ایران ۱۰ درصد این رقم را به خود اختصاص دهد ۸۷۰ میلیون دلار می‌شود. در بخش محصولات چرم روسیه ۱۳ میلیارد دلار واردات داشته که اگر یک درصد این بازار را بگیریم ۱۳۵ میلیون دلار می‌شود. در محصولات شوینده ۲.۶ میلیارد دلار واردات داشته که می‌توانیم تأمین کننده مواد اولیه این محصول و البته محصول نهایی برای روسیه باشیم که اگر یک درصد بازار این کالا را در روسیه بگیریم ۲۶ میلیون دلار می‌شود. سال ۲۰۱۸ ما در این بخش کلاً ۲۶ هزار دلار صادرات به روسیه داشتیم. همچنین روسیه در بخش تجهیزات دارویی ۱۵ میلیارد دلار واردات داشته که اگر دو درصد بگیریم ۳۱۰ میلیون دلار می‌شود در حالی که می‌توان در روسیه کارخانه دارو و تجهیزات دارویی تأسیس کرد زیرا شرایط پاس کردن استانداردها سخت است.
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه تصریح کرد: همچنین از آنجا که به طور میانگین در طول یک سال ۸۳ درصد از کل صادرات ما به روسیه محصولات کشاورزی و غذایی است باید در این بخش اقدامات لازم برای توسعه صادرات انجام شود البته وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های تابعه در ارائه خدمات به تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات کشاورزی دچار واگرایی و بی‌نظمی هستند که دولت باید توجه کرده و به آن سامان دهد.
تحریم‌های داخلی اصلی ترین مانع تجارت
وی در ادامه به موانع تجاری اشاره کرد و با بیان اینکه واگرایی‌های سازمانی در داخل ایران اصلی ترین مشکل تجارت است، گفت: سازمان‌های ایرانی به هیچ وجه صادرات محور نیستند؛ همین موضوع برگشت فلفل‌های دلمه‌ای را نگاه کنید، در این مورد مقصر سازمان‌های ایرانی بودند. مکاتباتی بین سازمان غذا و دارو و قرنطینه انجام شد اما پاسخی داده نشد. نامه‌ها گم شد و در نهایت کار به جایی رسید که هیچکس پاسخگو نبود.
جلالی فر افزود: بزرگ بودن دولت و هزینه‌کردهای بی جهت در داخل کشور عامل دیگری است که مانع تجاری ایجاد کرده است.
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه تصریح کرد: کشورهای دیگر تجارت خود را در قالب زنجیره تأمین تعریف کرده‌اند اما زنجیره تأمین در ایران جا نیفتاده است. شاید از نظر علمی با این مفهوم آشنا باشیم اما از نظر عملی هیچ درکی در سازمان‌ها از این موضوع وجود ندارد.
مشکلات عمده در لجستیک
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در ادامه با اشاره به اینکه در بنادر جنوبی روسیه زیرساخت‌های لازم لجستیکی فراهم نیست، گفت: این مورد بارها و بارها در کمیسیون‌های مشترک مطرح شده که هنوز به نتیجه نرسیده، قطعاً در این دیدارها به این مورد هم توجه خواهد شد.
وی افزود: همچنین حوزه‌های پراهمیتی مانند انرژی، توسعه صنعت گردشگری، همکاری‌های صنعتی، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و همکاری‌های دانش بنیان و راه اندازی تجارت آزاد بین دو کشور و نظایر آنکه جملگی در ساختار جدید قدرت اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیک در سطح منطقه تعیین‌کننده هستند، باید مورد توجه قرار گیرند.
جلالی فر گفت: در حمل و نقل ریلی، زمینی، دریایی، ارسال کالا، آموزش به تجار و … مشکل داریم؛ به طور مثال کندی اتصال ریل به بندر کاسپین منطقه آزاد انزلی نمونه آن است. ما برنامه مشخصی را در مورد ساماندهی خطوط کشتی‌رانی نداریم، با فقدان کشتی‌های رورو یا کشتی‌های تخصصی مواجه هستیم. این موارد در حالیست که سازمان‌های متعددی برای این مسائل در کشور وجود دارد و هزینه‌های فراوانی هم در این خصوص انجام می‌شود اما هیچ نتیجه‌ای ندارد. در واقع سازمان‌هایی که در صادرات مؤثر هستند، همگرایی لازم را ندارند.
واگرایی‌های بین سازمانی باید حل شود
وی افزود: برای توسعه تجارت باید تشویق و تنبیه، جلوگیری از رانت، ساماندهی سیاست‌های پولی و مالی، دانش کاهش هزینه تمام شده کالای آماده، افزایش مراکز تجاری، افزایش مطالعات در مورد بازارهای هدف و … انجام شود.
جلالی فر یادآور شد: تا زمانی که واگرایی‌های داخل کشور حل نشود نمی‌توانیم همگرایی اقتصادی با همسایه‌ها را محقق کنیم. حالا دولت سیزدهم دنبال ایجاد این همگرایی است اما یک دست صدا ندارد و باید واگرایی‌های بین سازمانی حل شود.
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه گفت: باید سازمان‌های مرتبط با تجارت قیام همزمانی انجام دهند؛ به عنوان مثال سازمان توسعه تجارت اطلاعات بازار را جمع آوری کند و در کنار آن مسئولان سازمان ملی استاندارد با سفر به کشور هدف، اطلاعات مربوط به استانداردهای فنی را تبادل کنند و به نقطه مشترکی برسند. این همسان سازی می‌تواند دیوارهای بین دو سازمان را برای تجار و فعالان اقتصادی شفاف کند.
راه رسیدن به دستاوردهای بزرگ اقتصادی چیست؟
وی در ادامه اظهار کرد: در طول ۴۰ سال گذشته ما ظرفیت‌های زیادی داشته‌ایم اما چرا نتوانستیم در این مدت به دستاوردهای بزرگ اقتصادی دست یابیم؟ دلیل این مساله این است که تا به امروز نتوانسته‌ایم همگرایی‌های سازمانی و مدیریتی در کشور ایجاد کنیم. این مساله به ویژه در حوزه تجارت و امور اقتصادی بیشتر نمود داشته است. ما در بخش تجارت نتوانستیم با جریان‌های منحرف به درستی مبارزه کنیم و مأموریت‌ها را هم تعریف نکردیم.
جلالی فر گفت: دولت سیزدهم اگر استراتژی توسعه همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه را به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای حل مشکلات کشور انتخاب کرده باید همگرایی بین سازمانی ایجاد کند. دولت باید برای تک تک استان‌ها و سازمان‌های اقتصادی و تجاری وظیفه و هدف تعیین کند و یک سیستم قوی به عنوان ناظر و کنترل‌گر انتخاب شود. در غیر این صورت شعار توسعه پیوندهای اقتصادی با کشورهای همسایه در نقطه صفر خود خواهد ماند.
وی تاکید کرد: دولت باید بدون تعارف خطاهای گذشته و راه‌های گذشته را خاتمه دهد زیرا امروز در عصر توسعه تحول و رشد تکنولوژی هستیم و لازم است گام‌های اساسی برای استفاده از ظرفیت‌های کشور به ویژه در بخش دانش بنیان برداریم.