خبرگزاری مهر، گروه سیاست- زینب رجایی: رئیس دولت سیزدهم روز چهارشنبه (۲۸ دی ماه) تهران را به مقصد مسکو به منظور سفری دو روزه ترک کرد؛ هفتم دی ماه بود که سفر «سید ابراهیم رئیسی» به مسکو به صورت رسمی توسط سخنگوی دولت اعلام شد. «علی بهادری جهرمی» به خبرنگاران گفت: این سفر به درخواست رئیس‌جمهور روسیه اتفاق خواهد افتاد و قرار است همکاری‌های دو جانبه در دستورکار دو رئیس دولت قرار بگیرد.
مخالفان گسترش روابط با روسیه چه کسانی هستند؟
در این مدت ۲۱ روزه یعنی از هفتم دی ماه -اعلام رسمی این سفر- تا همین لحظه، موجی از انتقادات علیه گسترش روابط ایران و روسیه توسط فعالان سیاسی و رسانه‌های اصلاح‌طلب به راه افتاد. حامیان و ناصحان ارتباط گسترده با دنیا، همکاری با کشور روسیه را نهی و نقد می‌کردند و ابراز نگرانی آنها هم هرروز شدت می‌گرفت.
«روزنامه شرق»، فردای همان روز [۸ دی ماه] که بهادری جهرمی، دیدار «رئیسی» و «پوتین» را رسانه‌ای کرد، خیلی زود برای احیای موج انتقادات علیه روابط ایران و روسیه دست به کار شد و گفتگویی منتشر کرد که در آن تلاش داشت آینده همکاری دو کشور را غیرقابل اعتماد تلقی کند!
«شرق» برای این گفتگو آن هم زمانی که به تازگی ایران پیشنهادات خود را به ۱+۴ ارائه کرده بود، تیتر می‌زند: «مذاکرات برجام برای روسیه دو سر برد است» و با این عنوان، مسکو را در مذاکرات، بی‌طرف جلوه می‌دهد.
محمود شوری، در این گفتگو برگ دیگری از دستاوردهای برجام را شکوفا می‌کند و درباره اهمیت احیای برجام در توسعه روابط با شرق می‌گوید: «تحریم‌ها تا امروز تأثیر منفی بر گسترش روابط اقتصادی و همکاری‌های تجاری ایران و روسیه داشته است. به همین دلیل اگر روند تحریم ادامه پیدا کند، این اثر منفی نیز ادامه خواهد داشت».
زیگزاگ اطلاح‌طلبان مقابل آمریکا!
چند روز بعد روزنامه شرق در تیتر دیگری نوشت: «میدان‌داری مشکوک روسیه در مذاکرات وین». غلامرضا نظربلند تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب در این یادداشت، هرگونه نیاز برای وصف و شرح دلدادگی خود و جریان متبوعش به آمریکا را از بین برد و نوشت: «نمی‌توان با کشوری که در قد و قواره بزرگترین است، قهر کرد یا از در خصومت با آن درآمد. وقتی چنین کشوری را از سبد کشورهایی که با آنها مراوده داریم خارج می‌کنیم، گویی سر کوپن را سوزانده‌ایم و ناچاریم با کوپن‌های باقی‌مانده که هیچکدام در تراز آن نیستند، حوائج خود را رفع کنیم.»
او از خروج یک طرفه آمریکا از برجام شکایتی ندارد، بلکه کشور مزبور را کوپن رفع احوائج ایران می‌داند! و از طرف دیگر ۱+۴، به ویژه روسیه را نسبت به خروج آمریکا از توافق صورت گرفته مسئول می‌داند و گلایه می‌کند: «چرا وقتی ترامپ آن تصمیم عهدشکنانه را گرفت، کشورهای امضاکننده توافق‌نامه و مشخصاً روسیه اقدامی در جهت سر پا نگه‌داشتن آن صورت ندادند و با این بی‌عملی به واقع از آن تصمیم تبعیت کردند!؟»
این تحلیل گر اطلاح‌طلب در این یادداشت، خود و همفکرانش را از غرب‌زدگی منزه می‌کند و تعامل با غرب را به دور از عزت نمی‌داند؛ اما معتقد است: «نه حکمت و نه مصلحت و نه عزت به ما اجازه نمی‌دهد روابط خارجی خود را سوی روسیه و چین سوق دهیم و خود را از برقراری روابط با بقیه جهان که حداقل از جهت توسعه‌یافتگی وزن بیشتری دارند، محروم کنیم!»
این سوال، ذهن را درگیر می‌کند که بر چه اساس این منتقدان، ۱+۴ را غیرقابل اعتماد می‌دانند، اما نه تنها به آمریکایی‌ها چنین نگاهی ندارند، بلکه اصرار هم می‌کنند ایران باز پای میز مذاکره با آنها بنشیند که با عهدشکنی خود خسارات بسیاری به ملت ایران زده‌اند؟!
اگرچه رسانه‌های اصلاح‌طلب و فعالان سیاسی بعد از قطعی شدن سفر رئیس جمهور کشورمان به مسکو، تلاش خود را برای دامن زدن به بی‌اعتماد کردن جامعه به روابط دو کشور مضاعف کردند؛ اما این تلاش ماه‌ها پیش و از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم آغاز شده بود.
حسین مسعودنیا، تحلیلگر و پژوهشگر مسائل سیاسی در یادداشتی که هفتم مهر ماه با عنوان «ریشه‌های بی‌اعتمادی به سیاست شرق‌گرایی» منتشر شد، نوشت: «از نگاه منتقدان، روسیه از نظر تکنولوژیک و صنعتی در سطحی نیست که بتواند تقاضاهای ایران را تأمین کند و این کشور خود در این حوزه به غرب وابسته است»
وی در این یادداشت، ریشه‌های بی‌اعتمادی منتقدان به «نزدیکی به شرق» را در ۴ محور بررسی می‌کند و با اشاره به ۶ موضوع، ادعا می‌کند که روسیه به ایران نگاه ابزاری دارد و می‌گوید: «روسیه، جمهوری اسلامی ایران را رقیب خود در همه حوزه‌ها می‌بیند.»
سکوت منتقدان در گذشته!
به اعتقاد کارشناسان سیاسی، نگاه به تاریخ و دقت در آن می‌تواند مانع از تکرار اشتباهات گذشته شود؛ اما آیا این منتقدان زمان انعقاد برجام نیز چنین رویکرد و نگاه ریزبینانه‌ای داشتند؟ آیا در تاریخ مناسبات دو کشور کنکاش کردند تا مواردی را که آمریکایی‌ها با تکیه بر منافع خودشان، حقوق ایرانیان را زیر پای گذاشتند، بازگو کنند؟
پاسخ این سوال با ورق زدن جراید هشت سال گذشته حاصل می‌شود. رسانه‌های اصلاح‌طلب که به تبعیت از حسن روحانی پیش از انعقاد برجام، منتقدان این توافق را سرکوب می‌کردند؛ ذوق‌زده شدند، از برجام به عنوان «بزرگترین توافق قرن» یاد کردند. آنها از رفتن تحریم‌هایی خوشحال شدند که همانطور که منتقدان هشدار داده بودند هیچگاه برطرف نشد و همچنان مذاکرات برای لغو تحریم‌ها در وین ادامه دارد.
منتقدان گسترش روابط با شرق فاقد ارائه راهکار هستند
ابراهیم کارخانه‌ای نماینده ادوار مجلس درباره گروهی که در دولت گذشته حامی برجام بودند و امروز با گسترش روابط منطقه‌ای ایران مخالفت می‌کنند، گفت: «تیترهایی که این افراد در روزنامه‌ها منتشر می‌کردند هرگز از خاطر ملت ایران نمی‌رود؛ آنها همان کسانی هستند که تیتر زدند صبح بدون تحریم، دیوار تحریم فرو ریخت و از برجام که توافقی سراسر خسارت برای ایران بود به عنوان بزرگترین توافق قرن یاد کردند»
او تاکید کرد: «نادرست بودن سیاست‌های این گروه، برای همه ملت و اهالی رسانه شفاف و روشن است؛ این افراد امروز نمی‌توانند راهکار و راهبرد به سیاستمداران نشان بدهند و برای مثال عنوان کنند که نباید به بلوک شرق خوش‌بین باشیم.»
علیرغم همه فشارها، هجمه‌ها و انتقاداتی که مطرح شده و همچنان نیز ادامه دارد؛ دولت سیزدهم تاکید کرده است که این سفر نیز در چارچوب تقویت تعاملات بین‌المللی با کشورهای جهان و به ویژه کشورهای منطقه انجام می‌شود. شمار زیادی از کارشناسان و سیاستمداران نیز درباره نتایج این سفر اظهار امیدواری کرده‌اند و معتقدند توسعه صادرات به روسیه و همچنین تقویت ارتباطات تجاری و اقتصادی می‌تواند از دستاوردهای همکاری‌های آینده دو کشور باشد.
وابستگان به غرب تمایلی به ارتباط ایران با شرق ندارند
حجت الاسلام سید رضا تقوی با بیان اینکه غربگرایان داخلی با شعار علیه کشورهای شرق می‌خواهند دامن آلوده آمریکا را پاک کنند، می‌گوید: وابستگان به آمریکا و غرب نمی‌خواهند ایران با کشورهای شرق در ارتباط باشد، این در حالی است که آمریکا و بسیاری از کشورهای غربی هشت سال جنگ را بر ما تحمیل کردند، تحریم‌ها را به وجود آوردند و نه تنها به ایران دارو ندادند، بلکه بسیاری از اقلام ضروری صنعتی و معیشتی ما را هم تحریم کردند.
همچنین ابراهیم رضایی رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و روسیه، با بیان اینکه سفر رئیس جمهور به روسیه قطعاً تأمین کننده منافع ملی ما خواهد بود، به خبرنگار مهر، گفت: اما غربگرایان و شیفتگان آمریکا در داخل کشور با هرگونه تعامل با کشورهای شرق مخالف هستند چرا که این کشورها را در مقابل آمریکا تعریف می‌کنند.
حسین سبحانی نیا نماینده ادوار مجلس هم پیرامون تلاش برخی در داخل برای مخالفت با گسترش روابط ایران با روسیه و بلوک شرق، می‌گوید: «این عده جریانی هستند که از گذشته در کشور به ارتباط با غرب اصرار داشته‌اند. آنها فکر می‌کنند اگر با روسیه و شرق در ارتباط باشیم موجب تضعیف و تهدید روابط با غرب خواهد شد و از آنجا که خودشان به غرب امید دارند، موضوع همکاری و روابط با روسیه را زیر سوال می‌برند.»
رئیسی که از ابتدای روی کار آمدن خود نگاه ویژه‌ای به احیا و توسعه روابط منطقه‌ای داشت، پیش از آغاز سفر خود به مسکو با اشاره به عدم رضایت کافی از همکاری‌های موجود میان ایران و روسیه، بیان کرد: «این همکاری‌ها و میزان کار تجاری و اقتصادی تا کنون برای هیچکدام از دو کشور رضایت‌بخش نبوده است و حتماً می‌تواند به یک سطح بسیار بالاتری ارتقا پیدا کند.»
به هرحال، منتقدان گسترش روابط ایران با شرق می‌خواهند به نام «برجام» و به کام «مذاکره با آمریکا» اهداف و برنامه‌های سفر رئیس دولت سیزدهم به مسکو را نادیده و کم اهمیت تلقی کنند تا بدین وسیله پروژه اصلی خود که همان نزدیکی و گفتگو با آمریکا است دنبال و پیگری کنند تا به خیال آنها برگی جدیدی از «برجام» ورق بخورد!
آنچه مشخص است، دولت سیزدهم بر روند گسترش روابط با شرق به ویژه چین و روسیه تاکید دارد و به نظر می‌رسد در تلاش است از این طریق، فشار تحریم‌ها را از دوش ملت ایران بردارد تا از دیگر سوی، دست بالاتری در ادامه مذاکرات وین داشته باشد. مسیری که دولت قبل از ابتدای کار آن را نادیده گرفت و امروز راهی نرفته است که شواهد حاکی از امیدوارکننده بودن آن است.