خبرگزاری مهر - گروه هنر- آروین موذن‌زاده: چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در آستانه برگزاری است و قرار است امسال نیز باز هم با تغییر زمان بندی برگزاری جشنواره نسبت به دوره قبل از ۱۴ تا ۲۶ بهمن ماه شاهد برپایی رویدادی باشیم که حالا دیگر چهل ساله شده و باید به پختگی رسیده باشد اما پختگی تنها به سن و سال نیست بلکه تجربه سالیان دراز باید تأثیری هم در ساختار و نظام‌مندی و شکل و شمایل جشنواره گذاشته باشد و حداقل با جشنواره‌ای روبرو باشیم که به قواعد و فراخوانی که خودش منتشر کرده پایند است.
بخش صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر جذاب ترین بخش این رویداد است و معمولاً بیشتر حواس‌ها و کنجکاوی‌ها در طول برگزاری جشنواره به آثاری معطوف می‌شود که در بخش رقابتی و غیررقابتی به صحنه می‌روند.
با وجودی که طبق فراخوان منتشر شده در چهلمین جشنواره تئاتر فجر، زمان اعلام اسامی آثار راه‌یافته به این دوره از جشنواره در بخش نمایش‌های صحنه‌ای شامل رقابتی و غیررقابتی ۲۵ آذر اعلام شده بود اما اسامی با بیش از یک ماه تأخیر در تاریخ ۲۸ دی ماه اعلام شد و از همان دقایق ابتدایی اعلام آثار و با نگاهی اجمالی به اسامی نمایش‌های راه یافته به بخش صحنه‌ای می‌شد فهمید که برخی از آثار اعلام شده طبق قوانین فراخوان جشنواره برای این بخش، انتخاب نشده‌اند.
همانطور که در فراخوان اعلام شده است بخش صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر در ۲ بخش رقابتی (مسابقه بزرگ تئاتر فجر) و غیررقابتی (بخش ویژه) برگزار می‌شود و آثاری که از اول آذر ۹۹ تا پایان آبان ۱۴۰۰ در یکی از تالارهای نمایشی کشور (حداقل ۱۰ اجرا در تهران و ۵ اجرا در شهرستان) اجرا شده باشند، می‌توانند متقاضی حضور در جشنواره تئاتر فجر باشند.
ظرفیت پذیرش در بخش رقابتی جشنواره حداکثر ۳۰ اثر است که از این میان حداکثر تا ۶ اثر امکان این را دارند که خارج از گاه شمار اعلام شده در بخش مهمان رقابتی حضور پیدا کنند. آثار بخش مهمان به انتخاب یا تأیید نهایی دبیر در جشنواره پذیرفته می‌شوند. در بخش رقابتی هم همین اتفاق می‌افتد و از بین ۲۵ اثری که این بخش ظرفیت پذیرش دارد حداکثر ۱۰ نمایش می‌توانند به صورت مهمان و با انتخاب دبیر در بخش غیررقابتی حضور داشته باشند.
امسال آثار بخش رقابتی و غیررقابتی جشنواره به صورت کلی اعلام شد و برخلاف ادوار گذشته مشخص نیست از میان آثار این ۲ بخش کدام نمایش‌ها به صورت مهمان و با انتخاب دبیر جشنواره و خارج از گاه شمار اعلام شده، انتخاب شده‌اند و همین امر باعث به وجود آمدن شائبه‌هایی در زمینه چگونگی انتخاب آثار شده است البته طبق تبصره‌ای که در ۹ آبان ماه رسانه‌ای شد، دبیرخانه جشنواره تئاتر فجر اعلام کرد با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده در اجرای نمایش‌ها در سال منتهی به چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر (آذر ماه ۱۳۹۹ تا آبان ماه ۱۴۰۰) به دلیل تعطیلی‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا و بازماندن گروه‌های نمایشی از اجرای عمومی آثار در سطح کشور، در پی تقاضای فعالان تئاتر و بنا به تصمیم دبیر جشنواره این امکان ایجاد شده تا گروه‌های تئاتری که فرصت اجرای نمایش آنها فراهم نبوده است، بتوانند متقاضی حضور در جشنواره باشند و این امکان صرفاً ویژه آن دسته از گروه‌هایی است که برای اجرا پیش از تعطیلی‌ها با تالارهای نمایشی توافق کرده باشند. از این رو ارائه تاییدیه تالارهای نمایشی مبنی بر توافق با گروه به منظور اجرا جز الزامات این تقاضا خواهد بود.
اما امسال آثار بخش رقابتی و غیررقابتی جشنواره به صورت کلی اعلام شد و برخلاف ادوار گذشته مشخص نیست از میان آثار این ۲ بخش کدام نمایش‌ها به صورت مهمان و با انتخاب دبیر جشنواره و خارج از گاه شمار اعلام شده، انتخاب شده‌اند و همین امر باعث به وجود آمدن شائبه‌هایی در زمینه چگونگی انتخاب آثار شده است.
در میان ۳۰ اثر اعلام شده بخش رقابتی جشنواره، ۱۲ نمایش آثار منتخب برگزیدگان جشنواره‌های تئاتر استان‌ها هستند و از میان ۱۸ نمایش دیگر این بخش در بخش رقابتی جشنواره نمایش «آلنده نازنین» به کارگردانی محمد برهمنی از تهران به صورت مشروط پذیرفته شده که تا امروز اجرای عمومی نداشته است. همچنین نمایش «ساختن» مصطفی ذره‌پرور نیز تنها در جشنواره تئاتر دانشگاهی اجرا داشته و تا امروز اجرای عمومی نرفته است در حالی که ملاک حضور آثار در جشنواره داشتن اجرای عموم است. همچنین با توجه به اطلاعاتی که از نمایش «سویینی تاد» محمد نیازی وجود دارد این نمایش در سال ۹۳ اجرای عمومی داشته و در بازه زمانی اعلام شده و حتی قبل و بعد از آن مجدداً اجرایی نداشته است. مشخص نیست که این ۳ نمایش جزو نمایش‌های بازمانده از اجرا هستند یا دبیر جشنواره مستقیماً آنها را برای حضور در بخش رقابتی انتخاب کرده است.
همچنین ۱۰ نمایش «اودو» اجرا از ۱۵ تا ۳۰ آذر، «بابا آدم» اجرا از ۲۶ آبان تا ۲۵ آذر، «احتمالات» اجرا از ۳۰ آذر تا ۱۴ بهمن، «بانوی محبوب من» اجرا از ۲۰ آبان تا ۱۴ بهمن (بدون احتساب یک هفته تعطیلی به مناسبت ایام فاطمیه)، «بک تو بلک» اجرا از ۲ دی تا ۲۳ بهمن، «تختی در اتاق ۲۳ هتل آتلانتیک» اجرا از ۲ آذر تا ۳ دی، «تصویر مصور مظفری» اجرا از ۱۰ آذر تا ۱۰ دی، «ژپتو» اجرا از ۱۰ آبان تا ۸ آذر، «سایر بازماندگان» اجرا از ۲۰ دی تا ۱۴ بهمن، «آنتیگونه آخرین سامورایی» اواخر آبان تا آذر در شهر مشهد، آثاری هستند که برخلاف اعلام فراخوان که قرار بوده پایان اجرای نمایش‌ها آخر آبان ماه باشد اجرایشان در این بازه زمانی نمی‌گنجند و برخی از آنها همچنان روی صحنه هستند.
اگر از بین این اسامی ۶ نمایش را آثار بخش مهمان به حساب بیاوریم و ۳ نمایشی را هم که اجرای عمومی نداشته‌اند جزو آثار بازمانده از اجرا بدانیم ۴ نمایش دیگر با تخلف وارد جشنواره شده‌اند.
تنها نمایش‌هایی که طبق قواعد فراخوان در چارچوب اعلام شده به صحنه رفته‌اند «بعد از افتادن»، «خاک سفید»، «داستان باغ وحش»، «سگک» و «غلامرضا لبخندی» هستند.
آمار ارائه شده تنها مربوط به بخش رقابتی جشنواره هستند و از آنجایی که مشت نمونه خروار است همین آمار را می‌توان برای بخش غیررقابتی نیز در نظر گرفت تا جایی که با نگاهی اجمالی به لیست آثار معرفی شده این بخش به جز نمایش‌های «آرش، شهر سوخته، بخش طبی ۴» به کارگردانی فردوس حاجیان، «یک ماه هزار آسمان» حمید ابراهیمی، «مدرنیته، اورست، یا چه کسی فرمانده را کشت؟» به کارگردانی آرش دادگر و «پشت دیوار کشتارگاه» به نویسندگی و کارگردانی رضا صابری که به نظر می‌رسد با دعوت مستقیم دبیر جشنواره در بخش مهمان غیررقابتی این رویداد حضور دارند می‌توان از آثاری چون «آسانسور نداره»، «اتاق»، «به هیچکس هیچی نگو»، «بی‌خوابی»، «پاستیل زرد»، «تلفات»، «خاموشان»، «لاوستوری» و… نام برد که یا تا به حال اجرای عمومی نرفته‌اند یا زمان اجرایشان در بازه زمانی اعلام شده نمی‌گنجد.
البته هرکدام از این آثار می‌توانند جزو ۱۰ نمایش مهمان بخش غیررقابتی باشند که به دعوت دبیر در این بخش حضور یافته‌اند یا آثاری در نوبت اجرایی باشند که به دلیل بحران کرونا از اجرا عقب افتادند اما چون دبیرخانه این دوره از جشنواره ترجیح داده نام آثار مهمان را در بخش صحنه‌ای اعلام نکند پیش آمدن چنین شائبه‌هایی دور از انتظار نیست.
درست است که در ۲ سال اخیر به دلیل بحران کرونا تئاتر کشور با معضلات فراوانی روبرو بوده است و تا چند ماه قبل نیز مدام با تعطیلی‌های مقطعی در تئاتر مواجه بودیم و نمایش‌ها تا می‌خواستند روی صحنه جان بگیرند و خودشان را پیدا کنند مجبور به متوقف کردن اجرایشان می‌شدند پس با توجه به شرایط پیش آمده طبیعی است که گروه‌های تئاتری در این دوره تمایل بیشتر به حضور در رویدادی داشته باشند که از آن به ویترین تئاتر کشور تعبیر می‌شود و از طرف دیگر متولیان برگزاری جشنواره نیز ترجیح می‌دهند نمایش‌های باکیفیت بیشتری را جذب این رویداد کنند اما اگر قرار باشد بعد از گذشت ۳۹ سال از برگزاری بزرگترین رویداد تئاتری کشور هنوز چارچوبی برای پایبندی خود جشنواره به فراخوانی که اعلام کرده وجود نداشته باشد دیگر نمی‌توان از بدنه تئاتر کشور انتظار داشت به قوانین پایبند باشد و یا اصلاً اعتمادی به متولیان و مدیران تئاتر کشور داشته باشند.