خبرگزاری مهر، گروه استانها محمدجواد استادی*: انبوه مطالعات معاصر نشان می‌دهد که رسانه در جهان امروز نقشی بسیار فراتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد دارد. رسانه با برخورداری از ظرفیت بی‌نظیر ارتباطی و به کار گرفتن حواس اصلی مخاطبان و توانایی بهره‌گیری از همه ابزارهای ممکن و ترکیب آن‌ها با یکدیگر، در سپهر سیاسی و در تعیین معادلات جهانی نقشی بی‌نظیر ایفا می‌کند.
دگرگونی‌های نظری معاصر و وزن گرفتن رسانه، جهان را در موقعیتی فرا واقع‌گرایانه قرار داده است، به این معنی که آنچه امروز جهانیان به‌عنوان واقعیت با آن روبرو می‌شوند تنها تصویری از واقعیت است. رسانه‌ها بر بنیاد شبکه منافع و پشتوانه‌های فکری‌شان واقعیت را از صافی خویش عبور داده و در نهایت تصویر دلخواه خود از واقعیت را برای مردم بازنمایی می‌کنند. پس آنچه انسان امروزین از واقعیت دریافت می‌کند، تصویری است که رسانه بازتاب داده است.
در چنین فضایی که انسان در معرض هجمه و بمباران اطلاعاتی محسوس و غیر محسوس پیام‌های رسانه‌ای است، برای حفظ سلامت زیست خویش و دریافت حقیقت، چاره‌ای جز واکاوی و جدا کردن سره از ناسره پیام‌های دریافتی ندارد؛ در نتیجه، دست یافتن به پاسخ چرایی رخ دادن یک پدیده یا رویداد برای مخاطب واجب و ضروری است. فرآیند پاسخ به چرایی را اصطلاحاً «تبیین» می‌نامند، از این‌روی، با توجه به این‌که جهان معاصر، جهان اطلاعات و دریافت اطلاعات است، آنچه بیش‌ازپیش اهمیت می‌یابد، توسعه آگاهی و ارتقای توان تبیین در جامعه است.
آشکار است جمهوری اسلامی ایران با گفتمان مرکزی انقلاب، بیش از هر تفکر دیگری در معرض هجمه تصویرسازی‌های نادرست و بی‌بنیاد و مغرضانه جهان غرب است، اگرچه در این میان نباید از سستی و آسیب‌های برخی جریان‌های رسانه‌ای داخلی که خودآگاهانه یا به شکل ناخودآگاه شکل می‌گیرد نیز غفلت کرد. در چنین شرایطی، توسعه قدرت تبیین به‌ویژه در حوزه رسانه و فضای مجازی یک الزام اساسی است.
این سخن افزون بر تأیید اهمیت تبیین، با به کار بردن لفظ جهاد، فضای ضرورت و لزوم کوشش همه‌جانبه را نشان می‌دهد. در میان سپهرهای رسانه‌ای نیز فضای مجازی بیش از هر حوزه دیگری در معرض آسیب قرار دارد؛ عمومیت، نداشتن ساختارهای نظارتی جدی، عدم سیاست‌گذاری دقیق، انبوه حجم پیام و بازنشر وسیع و آسان پیام و مواردی ازاین‌دست، نیاز به تبیین برای مخاطب را دوچندان کرده است.
بر این اساس و با اتکا به سخن مقام معظم رهبری و حساس بودن موقعیت زمانی، نیازمند توسعه قدرت تبیین در عامه مردم با رویکردی جهادی و پرهیز از ساختارگرایی بروکراتیک هستیم. امروز همچون سال‌های نخست انقلاب که گروه‌های جهادی، در ضعف ساختارهای رسمی به ارائه خدمات انقلابی و فوری به مردم می‌پرداختند در عرصه تبیین و آگاهی‌بخشی و پاسخ به سوالات و پرسش‌ها، نیازمند حرکتی جهادی هستیم.
«جهاد تبیین» در فضای مجازی باید مبتنی بر اصول، روشمند و بر پایه نوین‌ترین شیوه‌های ممکن باشد تا بتواند کارساز واقع شود. شاید از جمله گام‌های مهم در جهاد تبیین، رصد و پایش فضای مجازی از سوی جهادگران تبیین و ارائه سریع درون‌مایه‌های خلاف واقعیت ولی مؤثر در اذهان عمومی به مردم است. این گام به‌مرور اعتماد اشتباه مردم به فضای مجازی کنونی را محدود ساخته و توسعه آگاهی را زمینه‌سازی می‌نماید.
جهاد تبیین فضای مجازی باید به همه عرصه‌های مردمی توسعه یابد. مدارس، مساجد، اداره‌ها، محلات، دانشگاه‌ها، فضاهای تجاری و هر فضایی که با انبوه مخاطب در هر ترازی مواجه است پایگاه‌های مهم جهاد تبیین است. به اختصار برجسته‌ترین گام جهاد تبیین در فضای مجازی را باید ارتقای «سواد رسانه‌ای» دانست.
بدین معنا که بر خلاف تصور سنتی از سواد رسانه‌ای، باید در این جریان شیوه مصرف رسانه را در مخاطب اصلاح کرد و در گام مؤثرتر و بعدی به مخاطبان شیوه‌های تولید پیام را آموزش داد تا هر مخاطب به جهادگری در عرصه فضای مجازی و با هدف ارتقای آگاهی بدل شود. تبیین، زمینه و راهکار تحقق آرمان‌ها و اهداف بیان‌شده در بیانیه گام دوم انقلاب، آن‌هم به دست جوانان است.
*پژوهشگر مطالعات فرهنگی