خبرگزاری مهر، گروه استانها؛ استان سمنان به دلیل قرارگیری در کوهپایه جنوبی البرز و همچنین نوار شمالی دشت کویر دارای اقلیم کوهستانی، معتدل، انبوه پر بارش و حتی کویر برهوت است در نتیجه در این استان برنج و خرما، پنبه و خربزه و زعفران کنار هم و با فاصله اندک کاشته می‌شود که نشان از استعداد ویژه بخش کشاورزی دارد.
استان سمنان هفتمین استان پهناور ایران اما کم جمعیت ترین استان کشور است مشکل هم آنجا است که ۸۰ درصد این استان بیابان برهوت است و سکونت و کشاورزی در آن معنایی ندارد اما از همان ۲۰ درصد باقی مانده سالانه ۹۰ هزار تن انگور ناب صادراتی، ۲۸۰ هزار تن گندم مرغوب و ده‌ها محصول دیگر برداشت می‌شد اما روزهای خوش این ارقام و اعداد به اتمام رسیده‌اند و خشکسالی استان سمنان را فرا گرفته است.
استحصال بی مورد و تبخیر بالا
کارشناس کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه ابتدای دهه ۶۰ نهضت چاه کنی و حفر چاه برای استحصال آب و خودکفایی کشاورزی ترویج شد چاه‌های متعددی حفر شد و تا اواسط دهه ۷۰ حتی جشن خودکفایی گندم را هم برگزار کردیم، گفت: در همان سال‌ها تا ۲۵۰ هزار تن گندم فقط در شاهرود کشت می‌شد که امروز در کل استان سمنان یک سوم این میزان هم برداشت نمی‌شود.
محمد هادی جعفری با بیان اینکه خشکسالی خیلی زود چهره نامطلوب خود را به استان سمنان نشان داد، ابراز کرد: سه عامل اصلی یک برهم خوردن تراز چاه‌ها و منابع آبی به دلیل استحصال فراوان، تبخیر بالا و همچنین کاهش بارندگی عوامل اصلی پدید آمدن وضعیت کنونی هستند که دیگر لایروبی قنوات و چاه‌ها و… هم جواب نمی‌دهد چرا که منابع آبی بسیار کاهش یافته و عمق شأن هم به چند صد متر متجاوز شده است.
وی با بیان اینکه نگاهی به آمار تولیدات کشاورزی و بارندگی‌ها نشان می‌دهد که دیگر استان سمنان را نمی‌توان قطب کشاورزی قلمداد کرد، تاکید کرد: امروز تنها محصولی که در استان سمنان بنا بر مزیت اقتصادی و صرفه اقتصادی تولید می‌شود، پسته دامغان است که امسال چهار هزار میلیارد تومان گردش مالی داشته و در مقداری هم کشت زعفران و گیاهان دارویی سود داشته است وگرنه دیگر کشت‌های کشاورزی هیچکدام نتوانسته‌اند حتی هزینه تولید خودشان را هم در بیاورند.
ارقام وحشتناک هستند
مدیرکل هواشناسی استان سمنان در پایان سال زراعی گذشته یعنی ابتدای تابستان سال جاری به خبرنگاران اعلام کرد که «از ابتدای مهر سال گذشته ۹۸ تا بیست و چهارم خرداد ۹۹ که همان سال زراعی گذشته محسوب می‌شود میانگین بارش در استان سمنان ۷۰ میلیمتر و در بلند مدت میانگین بارش استان ۱۲۳.۳ میلیمتر بوده است و این میزان بارندگی نسبت به سال زراعی ۹۸ بیش از ۴۰ درصد بیشتر هم بوده است» که آمارها نشان می‌دهد که وضعیت در سال ۹۸ چقدر اسفناک بوده و در سال زراعی ۹۹-۱۴۰۰ قدری بهبود یافته است.
مدیرکل هواشناسی استان سمنان البته اعتقاد دارد که این موضوع فقط مختص به استان سمنان نیست و دیگر نقاط کشور را هم در بر گرفته تا جایی که نیاز سال آبی کشور بارندگی سالانه ۲۳۵.۲ میلیمتر است، اما اکنون میزان بارش‌ها ۱۲۹.۷ میلیمتر برآورد می‌شود که نصف میزان مورد نیاز است. همچنین آمارها نشان می‌دهد که میزان بارندگی در استان سمنان هنوز با میانگین کشور هم فاصله زیادی دارد و البته تغییرات اقلیم و انتشار گاز گلخانه‌ای مهمترین عامل کاهش بارندگی محسوب می‌شوند.
از ابتدای مهر تا ابتدای اسفند ماه ۹۹ یعنی نیمه اول سال زراعی گذشته میانگین بارش در استان سمنان ۳۷.۵ میلیمتر بوده است این یعنی در تمام زمستان ۹۹ حتی ۵۰ میلیمتر هم بارندگی در استان سمنان صورت نگرفته و این برای یک استان که زمانی قطب کشاورزی و صیفی کاری بوده، چیزی شبیه به یک فاجعه است.
آمارها از کاهش بارندگی خبر می‌دهند
چیزهایی که آمارها نشان می‌دهند، حاکی از بروز یک فاجعه خشکسالی در استان سمنان است میانگین بارندگی در کشور طی زمستان سال گذشته ۸۱ میلیمتر بوده حال آنکه در استان حتی به ۳۸ میلیمتر هم نرسیده است و این یعنی وضعیت بارندگی در این استان بسیار اندک است شرایطی که هرچند با بارندگی‌های زمستان ۱۴۰۰ تا کنون کمی بهبود بخشیده خواهد شد اما به عقیده برخی کارشناسان هنوز تا صحبت درباره وضعیت ایده آل راه درازی در پیش است.
یک کارشناس و مطلع درباره مسائل کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن تحلیل داده‌های آماری انتشار یافته از سوی هواشناسی و اداره آب منطقه‌ای استان سمنان می‌گوید: داده‌ها و اطلاعات بسیار زیاد هستند اما برای نمونه دو الی سه مورد را بیان می‌کنیم تا شرایط کلی در استان مد نظر قرار گیرد برای مثال طبق داده‌های استحصالی در ایستگاه بنکوه در سال گذشته ۱۶۰ میلیمتر بارش ثبت شده است در حالی که میانگین بلند مدت این منطقه ۱۴۵ میلیمتر بوده است اما عجیب اینجا است که در همین ایستگاه و در سال جاری ۳۰ میلیمتر بارندگی ثبت شده است.
رضا نیکخو بیان کرد: در ایستگاه ده صوفیان طبق داده‌های منتشر شده طی سال گذشته ۳۲۰ میلیمتر بارندگی رخ داده در حالی که میانگین بلندمدت این ایستگاه ۲۳۰ میلیمتر بوده است از سوی دیگر میزان بارش در سال ۱۴۰۰ فقط ۲۷ میلیمتر بوده است که امید است طی روزهای باقی مانده از سال این میزان افزایش داشته باشد و در دیگر بخش استان یعنی مجن و ایستگاه سه راهی ابتدایی آن در شمال شاهرود برای سال گذشته ۲۷۰ میلیمتر برای میانگین بلند مدت ۲۵۰ میلیمتر و برای سال جاری ۴۷ میلیمتر بارندگی ثبت شده است که میزان اندکی به نظر می‌رسد چرا که زمستان هم در حال به پایان رسیدن است.
نگاهی اجمالی به میزان بارش در استان سمنان
مدیرکل هواشناسی استان سمنان اما در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن اشاره به آمارهای بارندگی‌های اخیر استان، و با بیان اینکه در ایستگاه سمنان برای سال جاری ۹.۴ میلیمتر و سال گذشته زراعی ۴۴ میلیمتر ثبت شده که نشان از کاهش ۳۶ میلیمتری می‌دهد میانگین بلندمدت دوره مشابه برای این ایستگاه ۵۵.۹ میلیمتر ثبت شده و میانگین بلندمدت سال زراعی ایستگاه سمنان ۱۲۸.۷ میلیمتر ثبت شده است در حالی که میانگین بارش پنج سال اخیر در این ایستگاه ۴۵.۴ میلیمتر بوده است، بیان می‌کند: در ایستگاه گرمسار برای سال جاری ۳۴.۹ میلیمتر و سال گذشته زراعی ۶۶.۸ میلیمتر ثبت شده که نشان از کاهش ۳۱ میلیمتری می‌دهد میانگین بلندمدت دوره مشابه برای این ایستگاه ۵۴ میلیمتر ثبت شده و میانگین بلند مدت سال زراعی ایستگاه ۱۱۷.۵ میلیمتر ثبت شده است در حالی که میانگین بارش پنج سال اخیر در این ایستگاه ۵۹.۵ میلیمتر بوده است.
ایرج مصطفوی با بیان اینکه در ایستگاه شاهرود برای سال جاری ۱۶ میلیمتر و سال گذشته زراعی ۴۲.۵ میلیمتر ثبت شده که نشان از کاهش ۲۶.۵ میلیمتری می‌دهد میانگین بلندمدت دوره مشابه برای این ایستگاه ۵۶.۴ میلیمتر ثبت شده و میانگین بلند مدت سال زراعی ایستگاه شاهرود ۱۵۴.۵ میلیمتر ثبت شده است در حالی که میانگین بارش پنج سال اخیر در این ایستگاه ۴۹ میلیمتر بوده است، گفت: در ایستگاه دامغان برای سال جاری ۶.۶ میلیمتر و سال گذشته زراعی ۴۲۷ میلیمتر ثبت شده که نشان از کاهش ۲۰.۵ میلیمتری می‌دهد میانگین بلند مدت دوره مشابه برای این ایستگاه ۴۰.۴ میلیمتر ثبت شده و میانگین بلند مدت سال زراعی ایستگاه دامغان ۱۰۸.۸ میلیمتر ثبت شده است در حالی که میانگین بارش پنج سال اخیر در این ایستگاه ۳۱.۶ میلیمتر بوده است.
وی با بیان اینکه در ایستگاه مهدی شهر برای سال جاری ۲۲.۶ میلیمتر و سال گذشته زراعی ۴۵.۹ میلیمتر ثبت شده که نشان از کاهش ۲۳.۳ میلیمتری می‌دهد میانگین بلندمدت دوره مشابه برای این ایستگاه ۹۵.۱ میلیمتر ثبت شده و میانگین بلند مدت سال زراعی ایستگاه مهدی شهر ۲۴۴ میلیمتر ثبت شده است در حالی که میانگین بارش پنج سال اخیر در این ایستگاه ۵۹ میلیمتر بوده است، افزود: در ایستگاه میامی برای سال جاری ۲۲.۲ میلیمتر و سال گذشته زراعی ۲۸.۷ میلیمتر ثبت شده که نشان از کاهش ۸.۷ میلیمتری می‌دهد میانگین بلند مدت دوره مشابه برای این ایستگاه ۴۹.۷ میلیمتر ثبت شده و میانگین بلند مدت سال زراعی ایستگاه میامی ۱۳۱.۵ میلیمتر ثبت شده است در حالی که میانگین بارش پنج سال اخیر در این ایستگاه ۴۵.۴ میلیمتر بوده است.
برای تأمین آب و جبران کمبود بارش‌ها باید چه کرد؟
تعداد ایستگاه‌ها فراوان است اما همان تعداد میزان بارندگی که اشاره شد نشان می‌دهد که حتی یک شهرستان استان سمنان هم نسبت به دوره قبل، میزان بارندگی بیشتری نداشته است و همه آمارها نشان از کاهش بارندگی می‌دهد. اینکه استاندار جدید سمنان نخستین روز کاری خود را در شرکت آب استان سمنان می‌گذرد نشان می‌دهد که دولت سیزدهم عزم خود را در زمینه مقابله با خشکسالی بسیار جزم کرده و برنامه‌هایی برای این منظور دارد اما وقتی بارندگی‌ها کم است باید برای تأمین آب چه کرد؟
کارشناس امور آب و منابع آبی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه سه راهکار در تأمین آب و مقابله با آثار کاهش بارندگی در استان وجود دارد، گفت: راهکار کوتاه مدت آبرسانی موقت با تانکر، لایروبی چاه‌ها و قنوات است که با توجه به کاهش شدید سطح آب قدری دشوار به نظر می‌رسد دومین راهکار میان مدت است یعنی حفر چاه‌های جدید و مجموعه‌های آبرسانی جدید که با توجه به افت شدید منابع آبی اصلاً اقتصادی و به صرفه نیست چرا که از هر سه چاهی که در استان حفر می‌شود دو تا اصلاً به آب نمی‌رسند در حالی که میلیون‌ها تومان هزینه برای حفر آنها شده است.
محمد باقری افزود: از جمله دیگر راهکارهای مقابله با خشکسالی در بخش میان مدت استفاده از الگوهای کشت کم آب بر، صرفه‌جویی در مصرف آب شهری، سختگیری در مصرف آب، کنترل چاه‌های کشاورزی و استحصال آنها و… است سومین راهکار اما بلند مدت شامل انتقال آب بین منطقه‌ای و… است که انتقال آب خزر از سوی مسئولان استان سمنان به مثابه یک راه جایگزین پیگیری می‌شود اما به نظر نمی‌رسد به این راحتی و به زودی این کار میسر شود.
الگوهای آبیاری نیاز به تغییر دارد
استاندار سمنان با بیان اینکه ۳۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان سمنان که مجموعاً ۲۰۰ هزار هکتار هستند به آبیاری نوین مجهز است که رقمی بسیار ناچیز برای این استان بسیار خشک محسوب می‌شود، گفت: باید به تغییر الگوها و استفاده از سیستم‌های نوین برای مدیریت آب دقت نظر داشت از سوی دیگر ستاد ویژه پیگیری آب در استان سمنان ایجاد شده و کارها در زمینه آب پیگیری می‌شود.
سید محمد رضا هاشمی با بیان اینکه جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده از کشت محصولات کم آب از جمله دیگر اقداماتی است که در استان در دستور کار قرار گرفته است، گفت: احیا قنوات و همچنین مدیریت مصرف از جمله دیگر تأکیدات ما در مقابله با کم آبی و خشکسالی در گستره استان سمنان است.
ایرج حیدریان, مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان سمنان اما در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن تأیید کاهش بارندگی در استان بیان کرد: میزان بارش‌ها در این استان طبق آمارهای استحصالی متأسفانه نصف کشور است همچنین کاهش حجم عظیمی از ذخایر آبی استان به دلیل برداشت‌های بی رویه و عدم وجود تراز بین خروجی و ورودی منابع آبی از دیگر بحران‌های پیش رو در استان سمنان است برای کاهش آثار مخرب کم بارشی و خشکسالی سند سازگاری با بحران آب در سطح استان تدوین شده است همچنین استفاده از پساب‌های شهری و صنعتی به عنوان یکی از راهکارهای برون رفت از کم آبی مطرح می‌شود.
خشکسالی پابرجا است
آنطور که سایت آب منطقه‌ای استان سمنان نوشته است «احداث سد مجن و تأسیسات وابسته، آبرسانی از سیمین دشت به گرمسار، انتقال آب از سد کالپوش به شاهرود و سد مخزنی فینسک، از جمله راهکارهای برون رفت سازه‌ای است و همچنین طرح انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی نیز از دیگر راهکارهای اساسی سازه‌ای برای کاهش آثار خشکسالی محسوب می‌شود» از طرف دیگر کاهش تولید محصولات کشاورزی هم نشان می‌دهد که استان سمنان را نمی‌توان دیگر قطب کشاورزی دانست اما به دلیل طولانی شدن گزارش سعی می‌کنیم در نوشتارهای دیگر به این موضوع بپردازیم.
چندی پیش یکی از مسئولان هواشناسی کشور اعلام کرده بود که در دو دهه اخیر خشکسالی‌ها به مراتب بیشتر از بارش نرمال و دوره تَرسالی بوده، با این وجود، برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است و لذا با توجه به میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی، حتی دریافت بارش در حد نرمال در کشور نیز به معنی تأمین تمام آب مورد نیاز برای مصرف در سطح فعلی نیست و تأمین آب مورد نیاز در سطح فعلی تا حد زیادی به تخلیه پیوسته سفره‌های زیرزمینی منجر می‌شود و حجم آب برداشتی بسیار بیش از حد مجاز یا توان اکولوژیک و تجدید پذیری آبخوان‌ها است.
در نهایت اما باید گفت علیرغم بارندگی‌های اخیر در مناطق بالادست شهرستان اما بر اساس داده‌های سازمان هواشناسی استان وضعیت دامغان حتی نسبت به سال آبی گذشته که وضعیت خوب نبود نیز خیلی بدتر است هرچند که برنامه‌ریزی مسئولان ذیربط برای مدیریت منابع آبی قطعاً صورت گرفته اما پیشنهاد می‌شود تغییر الگوی کشت کشاورزی از غرق آبی به تحت فشار سریع‌تر اجرایی شود تا آثار مخرب خشکسالی کمتر جلوه کند از سوی دیگر باید واحدهای آلاینده را تحت کنترل در آورد و آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش داد همچنین می‌بایست به فکر راهکارهای تأمین آب بود تا آثار سو خشکسالی قدری کاهش یابد.