خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: بیشتر کتاب دوستان و کتاب خوانان نادر ابراهیمی، نویسنده معاصر را با عاشقانه‌هایش می‌شناسند و اگر بخواهیم از آنها کتابی را نام ببرند می‌گویند «یک عاشقانه آرام» اما اگر از آنها بپرسید نادر ابراهیمی چه آثار دیگری دارد شاید به سراغ نام بردن از سایر آثار او بروند و شاید کمتر پیش آید که بگویند نادر ابراهیمی؛ کتاب‌های کودک و نوجوان هم در کارنامه خود دارد.
نادر ابراهیمی قاجار کرمانی، نویسنده، مترجم، ویراستار، پایه‌گذار سازمان همگام و کارشناس ادبیات کودکان بوده است. نخستین اثر او برای کودکان با نام «دور از خانه» در سال ۱۳۴۷ منتشر شد که در آن تلاش کرده شیوه نوشتار را با موضوع هماهنگ کند. ابراهیمی از واژه‌های کوتاه و تک‌بخشی برای رسیدن به این هدف بهره گرفته و زبانی تازه ابداع کرد. این‌نویسنده نزدیک به ۵۰ اثر برای کودکان و نوجوانان نوشته که «قصه گل‌های قالی»، «پهلوان پهلوانان پوریای ولی»، «باران، آفتاب و قصه کاشی»، «بزی که گم شد» از جمله آثار او در این‌زمینه هستند.
«مقدمه‌ای بر فارسی‌نویسی برای کودکان»، «مقدمه‌ای بر مراحل خلق و تولید ادبیات کودکان»، «مقدمه‌ای بر مصورسازی کتاب کودکان»، «مقدمه‌ای بر آرایش و پیرایش کتاب‌های کودکان» (۱۳۶۸) و ده‌ها مقاله و سخنرانی، از جمله آثار ابراهیمی درباره ادبیات کودکان هستند. بین این‌آثار، در حوزه کودک و نوجوان این نکته مهم است که چرا این کتاب‌ها به اندازه‌ای که شایسته آن است دیده نشده است؟ آیا ایرادی به این قلم وارد است و یا قلم کودک و نوجوان نادر ابراهیمی از قلم عاشقانه‌هایش ضعیف‌تر بوده است و آیا منتقدی وجود دارد که بگوید این قلم محتوایی دارد که نمی‌توان به آن پرداخت؟
در این زمینه و همزمان با ایام دهه فجر، میزگردی تحت عنوان «بررسی آثار انقلابی و کودک و نوجوان نادر ابراهیمی» با مدیریت نفیسه سادات موسوی و حضور محمدرضا رهبر پور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و محبوبه صولتی، روانشناس در خبرگزاری مهر برگزار شد که هردو مهمان آن بر آثار نادر ابراهیمی تحقیق و پژوهش بسیار زیادی داشته‌اند.
قسمت اول گزارش این‌میزگرد در ادامه می‌آید:
* به نظر شما آنچه که سبب نادیده گرفته شدن کتاب‌های نادر ابراهیمی در حوزه کودک و نوجوان شده، چیست؟ آیا این مشکل مربوط به قلم نادر در حوزه کودک و نوجوان می‌شود؟
رهبرپور: نادر ابراهیمی یک نویسنده توانمند بوده که در عرصه‌های مختلف و در حوزه‌های متنوعی کار کرده است و علاوه بر نویسندگی در حوزه‌های غیر از نویسندگی هم تلاش کرده است و در آنها هم آثار فراوانی را خلق کرده است؛ برای مثال علاوه بر نویسندگی و ادبیات در تصویرگری کتاب هم زبان زد است و مهمترین جایزه‌ای که دریافت کرده است در این حوزه است همچنین در حوزه فیلمسازی و فیلمنامه نویسی نیز آثار متنوع بسیاری دارد اما در مورد آثار نوشتاری او بیشتر به عاشقانه‌ها شناخته شده است و بعد از فوتش این اقبال را نسبت به کتاب‌های او شاهد هستیم به شکلی که می‌بینیم هرچه از فوت نادر می‌گذرد این وجهه بر سایر ابعاد شخصیتی وی بیشتر دیده می‌شود؛ البته پذیرش جامعه هم به این مسئله دامن می‌زند اما باید حوزه‌های دیگر آثار وی را ترویج کنیم.
نادر ابراهیمی یک نویسنده توانمند بوده که در عرصه‌های مختلف و در حوزه‌های متنوعی کار کرده است و علاوه بر نویسندگی در حوزه‌های غیر از نویسندگی هم تلاش کرده است و در آنها هم آثار فراوانی را خلق کرده است نادر ابراهیمی یک نویسنده توانمند بود که در عرصه‌های مختلف و در حوزه‌های متنوعی کار کردهو علاوه بر نویسندگی در حوزه‌های غیر از نویسندگی هم تلاش کرده است و در آنها هم آثار فراوانی را خلق کرده است یکی از این حوزه‌ها آثار حوزه کودک و نوجوان است؛ برای مثال یکی از آثاری که نادر ابراهیمی در این حوزه خلق کرده است مثل «آتش بدون دود» از حیث تعداد و شمارش آثار تألیفی و کار شده بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است همچنین نادر ابراهیمی قبل از انقلاب ترجمه و تالیفاتی داشته و علاوه بر نوشتن کارهای زیادی انجام داده آنچنان که می‌بینیم مؤسسه همگام با کودک و نوجوانان را راه اندازی کرده است بنابراین کاملاً مشهود است که نادر ابراهیمی دغدغه‌مند بوده است که برای کودک و نوجوان بنویسد و اصول اخلاقی و تربیتی را به نسل بعدی منتقل کند.
صولتی: به نظر من نادر ابراهیمی، فردی دغدغه‌مند است و در هرجایی و هر حرفه‌ای به دلیل وجود خلاء های موجود احساس مسئولیت کرده است، اگر ما کارنامه نادر ابراهیمی را نگاه کنیم کمتر می‌بینیم که کار ترجمه انجام داده باشد و اگر سیر آثار او را نگاه کنیم از تألیف، شنیداری و دیداری و هر آنچه که مربوط به نادر است می‌بینیم که او خود را در قبال جامعه مسئولیت پذیر دانسته.
اگر به بازه زمانی که نادر در آن زندگی کرده است توجه کنیم می‌بینیم که جامعه پیوسته در حال دگرگونی بوده است و این فرد بلاخره باید نسبت خود را با جریان‌های اندیشه‌ای و سیاسی روشن کند به همین سبب نادر نیز از ۱۵ سالگی جذب جریان‌های سیاسی می‌شود.
اندیشه ورزی، یکی از ویژگی‌های نادر است که در آن پیوسته در تلاش است؛ و به دلیل همان خلاءهای موجود به ادبیات کودک و نوجوان و تصویرگری در این زمینه روی آورده است.
نادر ابراهیمی به شدت به زبان اهمیت می‌دهد و از آنجا که شاهرگ ادبیات زبان است، سیر رشد زبانی نیز در آثار او کاملاً مشهود است و در نگاه نادر به درست نویسی ساده نویسی توجه شده است و کاملاً در این آثار مخالفت شدید با نصر شکسته و محاوره‌ای از طرف او وجود دارد و حتی برای اینکه به این هدف برسد سازمانی را تشکیل داده است.
اندیشه ورزی، یکی از ویژگی‌های نادر است که در آن پیوسته در تلاش است؛ و به دلیل همان خلاءهای موجود به ادبیات کودک و نوجوان و تصویرگری در این زمینه روی آورده است نادر ابراهیمی همه کار انجام داده است و جالب این است که تا جایی پیش رفته است که احساس مفید بودن کرده؛ در حوزه داستان کودک و نوجوان می‌توان ۳۰ عنوان از نادر ابراهیمی نام برد و حتی حوزه نوجوان که همچنان مشکل موجود ادبیات ماست توسط نادر بسیار خوب درک شده است چراکه کتاب‌های کودک نادر ابراهیمی واقعاً برای کودکان است و کتاب‌های نوجوان برای نوجوانان طراحی شده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های نادر، بخش تئوریک کتاب‌های اوست که زحمت بسیار زیادی برای آن کشیده است و هرجایی که خلاء وجود داشته است کار را پیش برده است و حتی تصویرگری کتاب‌ها را خودش انجام داده است و پس از آن این تصویرگری را تئوریزه کرده است.
نادر ابراهیمی وارد عرصه تجربه شده است؛ به شدت عقل گراست و مخاطب را می‌شناسد و به دلیل اینکه مخاطب خود را بشناسد با آنها در ارتباط بوده است و در حال تلاش بوده تا بتواند مخاطب را اقناء کند و پاسخ سوالاتش را بدهد و زمانی که قصد تئوریزه کردن ادبیات را داشته است واقعاً تلاش کرده است که برای افکارش در حال صحت سنجی باشد.
متأسفانه در حال حاضر مفهوم نوجوانی با مشکل هویتی مواجهه است و اگر کسی بخواهد کار نوجوان کند باید مانند او پویا باشد باید بازی‌های آنها را بلد باشد و دنیای آنها را بفهمد.
*یکی از ویژگی‌های مجموعه آثار نادر ابراهیمی به نام «قصه های انقلاب» که برای کودک و نوجوان است؛ صداقت و دوری از داستان‌های تخیلی است؛ حجم کم این کتاب‌ها نیز مزیت خوبی برای اقبال کودک و نوجوان به این کتاب‌هاست و در عین سادگی و دوری از پیچیدگی یک فضای حماسی در این کتاب‌ها مشهود است، به نظر شما چه چیزی سبب شده که قلم نادر ابراهیمی از عاشقانه تبدیل به قلمی باب میل کودک و نوجوان شده است و فضاسازی‌هایی دارد که در ذهن کودکان و نوجوانان به خوبی قابل ترسیم است.
رهبر: نکته‌ای که در خصوص نادر ابراهیمی برجسته است این است که او به شدت وطن‌پرست بود و این مقوله در همه آثار اعم از نوشته‌های عاشقانه‌اش کاملاً مشهود است. ایران دوستی، اتحاد، یکپارچگی، ظلم ستیزی و به دنبال مبارزه با هر چیزی که رنگ و بوی ظلم دارد، تاکید بر هویت ایرانی و دفاع از کشور را در آثار کودک و نوجوان نادر ابراهیمی هم مشخص است و در غالب داستان‌ها آورده شده است آنچنان که می‌بینیم در همه آثار نادر ابراهیمی قهرمان محوری و الگوسازی و بر این مفهوم که جامعه و ملت نیاز به قهرمان ملی، دینی و آئینی دارد و نیاز نسل جوان به این الگو سازی توجه شده است.
نادر ابراهیمی عمری را در حوزه کودک و نوجوان صرف کرده و همه کاری را در این زمینه انجام داده است. کتاب «آتش بدون دود» جز شاهکارهای نادر است و به نظر من نادر زیر سایه خودش و کارهای بسیار زیادی که داشته نادیده گرفته شده استصولتی: وقتی می‌خواهیم یک خلق ادبی داشته باشیم درست است که جرقه‌ای وجود داشته باشد. نادر ابراهیمی هم به این مورد توجه دارد اما در ادامه به این مسئله اعتقاد دارد که بعد از این جرقه کار به شکل کارگاهی باید دنبال شود یعنی برای بقیه مسیر باید تلاش و کوشش وجود داشته باشد و نباید به صرف یک جرقه ذهنی کار را انجام داد.
نادر ابراهیمی معتقد است که زمانی که می‌خواهیم برای کودک و نوجوان کار کنیم باید نقشه راه داشته باشیم و حتماً با بچه بده و بستان دارد تا ارتباط برقرار شود و می‌خواهد عقل گرا باشد؛ در همین کتاب‌های او به علاوه در کتاب‌های دیگر یک نگاه فلسفی وجود دارد و به نظر من نادر کسی است که پیوسته در حال خروش بوده و کار بدون اندیشه انجام نمی داده است و بارها نوشته است که فکر کن! فکر کن! یعنی مخاطب را پیوسته به فکر کردن تشویق کرده است؛ متأسفانه افرادی در اروپا هستند که می‌خواهند نادر را برای خودشان مصادره کنند و کارهای منصفانه و وطن پرستانه او بسیار مورد توجه است، نادر به شدت دغدغه ادبیات و زبان فارسی داشته است و توصیه‌های بسیار زیاد و کتاب‌های زیادی در این خصوص دارد که در این روزگار با گسترش فضای مجازی و شکسته نویسی بسیار کارآمد است.
نادر ابراهیمی عمری را در حوزه کودک و نوجوان صرف کرده و همه کاری را در این زمینه انجام داده است. کتاب «آتش بدون دود» جز شاهکارهای نادر است و به نظر من نادر زیر سایه خودش و کارهای بسیار زیادی که داشته نادیده گرفته شده است.
درست است او تلاش زیادی کرده است اما اگر تمام تلاش و اهتمامش در یک‌حیطه مشخص‌تر می‌بود و در یک حوزه اثرگذار بود بهتر دیده می‌شد؛ مثلاً وقتی کتابی مانند «مردی در تبعید ابدی» را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که در یکی از مصاحبه‌ها نادر ابراهیمی گفته بود که معتقد است فلسفه باید بر سر میز صبحانه مردم باشد کسی که این‌همه دغدغه دارد و در حوزه‌های مختلف تولید محتوا دارد جغرافیا و تاریخ کشور را معرفی کرده است و حتی می‌توان گفت علمی نویسی داشته چرا باید نادیده گرفته شود؟
نادر ابراهیمی معتقد است که زمانی که می‌خواهیم برای کودک و نوجوان کار کنیم باید نقشه راه داشته باشیم و حتماً با بچه بده و بستان دارد تا ارتباط برقرار شود و می‌خواهد عقل گرا باشد یکی دیگر از ویژگی‌های نادر ابراهیمی این است که او برای مخاطب کودک و نوجوان با هدف اعتلای جایگاه کودک و نوجوان پیش می‌رود و به صرف نوشتن و برخورداری آثاری در این حوزه کار نکرده است و همه مطالب را با مطالعه نوشته است و خودش را رشد داده است.
رهبر: در خصوص آثار نادر ابراهیمی باید گفت ابتدا به این اندازه اقبال نسبت به آثارش وجود نداشته است و من برداشتم این است که مشکلاتی در روابط نادر ابراهیمی با سایر گروه‌ها وجود داشته است و او برای مستقل بودن در تلاش بوده است و اقبال نسبت به او در یکی، دو دهه اخیر و جوانان کنونی است که دین جامعه ایرانی را به نادر ابراهیمی می‌پردازند و بسیاری از تجدید چاپ‌های آثارش برای سال‌های بعد از فوت اوست.
* قهرمانان و نقش‌های اصلی این کتاب‌ها خود کودکان و نوجوانان هستند و اتفاقات در بستری شکل می‌گیرد که بچه‌ها تأثیر گذار و جریان ساز هستند و فضایی در ذهن بچه‌ها شکل می‌گیرد که بدانند می‌توانند کارهای بزرگ انجام دهند و گویی نادر ابراهیمی کودکان و نوجوانان را تشویق به فکر کردن می‌کند شما در این خصوص چه دیدگاهی دارید؟
صولتی: از نظر من، این مسئله به دلیل شناخت نادر ابراهیمی از مخاطب نوجوان خودش است. اگر بعضی از کتاب‌های عاشقانه نادر ابراهیمی را هم نگاه کنید می‌بینید که اگر اعراب گذاری که خود نادر انجام داده است نباشد حتی بزرگسالان هم نمی‌توانند از پس درست خوانی متن‌ها برآیند ولی اینکه چطور این قلم به یک قلم ساده برای کودکان و نوجوان تبدیل شده است، ناشی از شناخت نادر ابراهیمی از مخاطبش است که توانسته با لحظه پردازی‌های متناسب با سن نوجوان دغدغه‌های کودکان و نوجوانان را باور پذیر کند.
یکی از ویژگی‌های کتاب‌های نادر ابراهیمی این است که ظلم به نسبت مخاطب تعریف شده است. مثلاً در داستان، این شخصیت اصلی است که احساس می‌کند مورد ظلم واقع شده است و ناراحت است و هرکدام از شخصیت‌ها احساس ظلم می‌کنند و بعد می‌بینند که پدر و مادرشان مورد ظلم واقع شده است و بعد مردم محل مورد ظلم واقع شده است و دیگر نویسنده اشاره نمی‌کند که کل کشور مورد ظلم واقع شده و این‌مخاطب است که این فضا را درک می‌کند و ما هم که چندین بار این چنین داستان‌ها را شنیده‌ایم از خواندن آنها خسته نمی‌شویم بنابراین در سیر کتاب‌ها می‌بینیم که داستان مانند یک نخ تسبیح به یکدیگر وصل است.
رهبرپور: نادر ابراهیمی نسبت به گونه نوجوان شناخت داشته و می‌دانسته که نوجوانان به چه چیزی گرایش دارند؛ شخصیت‌ها و قهرمان‌های اصلی داستان که هدف داستان است توسط نوجوانان صورت می‌گیرد و این را به مخاطب کودک و نوجوان القا می‌کند که می‌تواند ارزشمند باشد.
صولتی: انتخاب راوی هم بسیار تأثیر گذار است و برعکس دیگر آثار نادر ابراهیمی که راوی سوم شخص است در حوزه کودک و نوجوان راوی اول شخص است.
ادامه دارد...