خبرگزاری مهر، گروه سیاست: راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها یکی از واژه‌هایی است که بارها از سوی مقامات کشورمان مطرح شده است و آنان تاکید کرده‌اند که توافق بدون تضمین و راستی‌آزمایی را نمی‌پذیرند. علت تاکید مسئولان ما بر ضرورت انجام راستی‌آزمایی آن است که جمهوری اسلامی ایران به همه تعهدات خود در برجام عمل کرد و زمانی که تعهداتمان را در چارچوب برجام اجرا می‌کنیم، نماینده آژانس بر این کار نظارت دارد. در واقع، نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشخص می‌کنند که تعهدات ایران انجام شده یا انجام نشده است.
البته سابقه ایران کاملاً روشن است و ما نشان دادیم زمانی که موضوعی را قبول می‌کنیم، به تعهداتمان هم عمل می‌کنیم. در مقابل، کشورهای غربی عضو برجام و آمریکا اینگونه عمل نکردند و تعهدات خود را زیر پا گذاشتند. بنابراین جمهوری اسلامی ایران برای تحقق موضوع لغو کامل تحریم‌ها باید راستی‌آزمایی را در دستور کار خود قرار دهد.
امضای غربی‌ها کافی نیست
برای مثال، اگر آمریکایی‌ها بگویند ما تحریم نفت یا پتروشیمی ایران را برداشتیم، ما نمی‌توانیم فقط به امضای یک نامه یا اعلام موضع آنان رضایت دهیم. اگر امضا همراه با فرآیندی برای راستی‌آزمایی اقدامات نباشد، معنایی ندارد. به بیان دقیق‌تر، اعلام لغو تحریم نفتی ایران کفایت نمی‌کند و باید در کنارش تضمین‌هایی هم وجود داشته باشد که مشکلی برای فروش نفت ما پیش نیاید.
یک نکته بسیار مهم دیگر در زمینه راستی‌آزمایی، بحث بانکی است. برای مثال، شرکتی که از ایران نفت خریداری می‌کند، باید بتواند از طریق سیستم بانکی جهانی پولش را به راحتی به ایران منتقل کند و نباید در نقل و انتقالات بانکی بین ایران و کشورهای دیگر هیچ خللی وجود داشته باشد. پس ما رفع تحریم را موقعی می‌پذیریم که مراحل آن به خوبی انجام شود و در صورتی که این موضوع محقق شود، ما هم آماده و حاضریم که به تعهدات خود بازگردیم.
زمان راستی آزمایی!
حداقل زمان برای مساله راستی آزمایی سه تا شش ماه عنوان شده است. چرا که صرفاً حدود ۳ ماه طول می‌کشد که خریدار نفت ایران، پول این معامله را به حساب کشورمان واریز نماید و ایران امکان استفاده از این درآمدها را پیدا کند، اما رئیس دولت «تدبیر و امید» در این باره نظر دیگری داشت.
او ۲۵ فروردین ۱۴۰۰ در جلسه هیئت دولت پیرامون فرایند راستی آزمایی گفت: «راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها زمان زیادی نمی‌برد؛ برخی بلد نیستند می‌گویند راستی‌آزمایی زمان می‌برد! با وزرا برنامه‌ریزی کردیم که هروقت تأیید کردند نفت را راحت می‌فروشد، بانک مرکزی به منابعش دسترسی پیدا کرد و راحت جابجا کرد و … دسترسی راحت شده است.»
البته صحبت‌های رئیس جمهور سابق درباره راستی آزمایی بی پاسخ نماند، درست یک ماه پس از اظهارات او موسی شهبازی‌غیاثی معاون مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه راستی‌آزمایی واقعی رفع تحریم ۶ ماه زمان نیاز دارد، گفت: باید همچنان بر رفع حقوقی تحریم‌ها به عنوان شرط لازم تأکید کنیم اما این کافی نیست و باید مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد زیرا رفع تحریم نهادهای بزرگی مثل بانک مرکزی، شرکت‌های بیمه‌ای و کشتیرانی در این راستا بسیار اهمیت دارد. اگر شخصی در شرکت کشتیرانی تحریم شده و رفع تحریم شود خوب است اما برای کشور آورده‌ای ندارد.
راستی آزمایی؛ خط قرمز ایران
نکته دیگر که در این گذار می‌توان به آن پرداخت خط قرمز ایران در «راستی آزمایی» است؛ رهبر معظم انقلاب در ۱۹ بهمن ۹۹ در این باره فرموده بودند: «آن طرفی که حق دارد برای ادامه‌ی کار برجام شرط معیّن کند ایران است. علّت هم این است که ایران از اوّل به تمام تعهّدات برجامی خودش عمل کرد، جمهوری اسلامی به تمامی تعهّدات برجامی عمل کرد؛ آنها نقض کردند. ما حق داریم برای ادامه‌ی برجام شرط بگذاریم و این شرط را هم گذاشتیم و گفتیم و هیچکس هم از آن عدول نخواهد کرد؛ و آن این است که اگر می‌خواهند ایران به تعهّدات برجامی -که چند تعهّد آن را لغو کرده- برگردد، باید آمریکا تحریم‌ها را کلّاً لغو بکند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، بایستی در عمل تحریم‌ها را لغو کنند و ما راستی‌آزمایی کنیم و احساس کنیم که درست تحریم‌ها لغو شده، آن وقت ما هم به این تعهّدات برجامی برمی‌گردیم؛ این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتّفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست بر نخواهیم گشت.»
چرا آمریکا حاضر نیست زیربار راستی ازمایی واقعی برود؟
حال این پرسش نیز مطرح می‌شود که «چرا آمریکا حاضر نیست زیربار راستی ازمایی واقعی برود؟» برای پاسخ به این سوال باید به آرایش جمهوریخواهان و دموکراتها در کنگره و کاخ سفید و بدعهدی آنها اشاره کرد
عبدالرضا فرجی راد کارشناس مسائل بین الملل ضمن بیان این مطلب، می‌گوید: واقعیتش این است که یک تجربه تلخ وجود دارد و این تجربه دو صدمه به دو طرف زده که بیشترش را ایران تجربه کرده است. یکی اینکه طبیعتاً فردی که از برجام خارج شده صدها میلیارد خسارت به ایران وارد کرده است و بعید نیست که همان فرد بیاید و همان کارها را تکرار کند.
وی با بیان اینکه این استی ازمایی که ایران درخواست کرده چیزی منطقی است، گفت: ما آنها را هم البته درک می‌کنیم که سنایی که دست جمهوری خواهان است زیر بار نمی‌رود و کنگره هم که در دست دموکرات هاست موافق نیستند. زمان اوباما هم همینطور بود و در دو مجلس رأی نیاورد. اما راهی باید برای آن پیدا کنند که ایران اطمینان بیشتری پیدا کند.
جدیت ایران برای توافق
حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان هم بارها درباره موضع جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات گفته است: «جمهوری اسلامی در فرآیند مذاکرات، اراده و جدیت خود را برای حصول توافق اثبات کرده است و هر تلاشی از طرف مقابل، در این رابطه باید شامل لغو تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و ضمانت معتبر باشد».
طبق گفته کارشناسان، راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها حداقل باید دارای سه ویژگی باشد و لازم است مسئولان به ویژه تیم مذاکره‌کننده کشورمان در جریان انجام مذاکرات این موارد را مورد توجه قرار دهند. گذری به متن برجام نشان می‌دهد، که در آنجا اقداماتی که ایران باید در حوزه هسته‌ای انجام دهد، به صورت دقیق آمده بود و علاوه بر این، ما تعهد هم داده بودیم که اقدامات کشورمان راستی‌آزمایی شود.
تعهدات ایران راستی‌آزمایی شد
به بیان دقیق‌تر، در برجام راستی‌آزمایی وجود داشت، اما نه برای تعهدات مربوط به رفع تحریم‌ها بلکه برای تعهدات جمهوری اسلامی ایران. در واقع، طرف مقابل در برجام، تعهدات هسته‌ای ایران را کاملاً دقیق و قابل احصا کرده بود. برای مثال، در متن برجام آمده است که در ابتدا باید تمام منافذ رآکتور آب سنگین اراک توسط سیمان پر شود و در ادامه هم این مطلب مورد تاکید قرار گرفته که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم باید این اقدامات را راستی‌آزمایی کند تا مشخص شود که دیگر رآکتور آب سنگین اراک قابل استفاده نیست. این مسئله فقط درباره رآکتور آب سنگین اراک نبود، بلکه غربی‌ها برای سایر تعهدات هسته‌ای ایران هم این پیش شرط یعنی ضرورت تأیید مسئله و راستی‌آزمایی آن از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در متن برجام قید کردند.
پس ما باید در وهله اول از تجربه برجام و اقدامی که غربی‌ها در مقابل ما انجام دادند، درس بگیریم و از طرف غربی تعهد و تضمین بگیریم که اقدامات آنان برای رفع تحریم‌ها راستی‌آزمایی شود. بر این اساس، یک مسئله مهم در راستی‌آزمایی آن است که طرف مقابل متعهد شود که باید اقداماتش راستی‌آزمایی شود. راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها به این معناست که طرف غربی به ویژه آمریکایی‌ها باید متعهد به وقوع نتیجه شوند و بدون تعهد آنان به وقوع نتیجه‌ای که ما می‌خواهیم، راستی‌آزمایی معنا و مفهومی ندارد.
ضمانت اجرایی راستی‌آزمایی
نکته مهم بعدی آن است که راستی‌آزمایی در قراردادها یک مرحله مقدماتی محسوب می‌شود و اگر از این مرحله عبور نشود، مرحله بعدی نباید اتفاق بیفتد. این مرحله به معنای ضمانت اجرایی راستی‌آزمایی است و تا زمانی که راستی‌آزمایی اتفاق نیفتد و اقدامات طرف مقابل تأیید نشود، مرحله بعدی باید متوقف شود.
متوقف بودن مرحله بعدی به این معناست که تعهدات جمهوری اسلامی ایران باید بعد از راستی‌آزمایی اقدامات طرف مقابل اتفاق بیفتد. رهبر معظم انقلاب نیز چندی پیش در این باره فرمودند: «آمریکایی‌ها باید تمام تحریم‌ها را لغو کنند، بعد از این ما راستی‌آزمایی خواهیم کرد و سپس به برجام برمی‌گردیم و این یک سیاست قطعی است».
نکته سوم که ضرورت دارد در راستی‌آزمایی مورد توجه ویژه قرار گیرد، آن است که باید در راستی‌آزمایی مسائل اقتصادی را هم لحاظ کرد. علت این مسئله آن است که اگر به فرض، همین فردا اعلام شود که تحریم‌های جمهوری اسلامی ایران برداشته شد، سرمایه‌گذاران که همین فردا با ما کار نمی‌کنند و با احتیاط و تأمل سرمایه‌گذاری می‌کنند.
بنابراین همان لحظه‌ای که توافق انجام می‌شود، باید اتفاقات واقعی در زمینه اقتصادی رخ دهد تا سرمایه‌گذاران با خیال راحت سرمایه‌گذاری کنند و این ترس را نداشته باشند که مبادا باز هم طرف غربی در عمل، به تعهداتش پایبند نباشد و زیر وعده‌هایش بزند.
پذیرش راستی‌آزمایی
علی باقری، رئیس هیئت مذاکره کننده ایران اخیراً درباره روند مذاکرات وین، گفت: جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است در صورتی که توافق حاصل شود، ابتدا باید طرفی که ناقض توافق است، یعنی آمریکا تحریم‌ها را بردارد و ایران برداشته شدن آنها را راستی‌آزمایی کند و سپس اقدامات هسته‌ای را در چارچوب برجام انجام دهد. اساس و مبنای راستی‌آزمایی توسط طرف مقابل پذیرفته شده است، اما درباره چارچوب‌ها و شاخص‌های این کار، گفتگوها ادامه دارد.
مذاکره کننده ارشد کشورمان اظهار داشت: اینکه طرف مقابل اراده عملی و آمادگی جدی برای لغو تحریم‌ها داشته باشد، تضمین‌های مناسب را برای عدم تکرار خروج از توافق دهد و چارچوب اطمینان بخشی برای راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها در اختیار ایران قرار دهد، نشانه مهم و جدی است که طرف مقابل برای دستیابی به توافق آماده است.
با همه این تفاسیر باید منتظر ماند و دید که کشورهای غربی در عمل چه می‌کنند و آیا همه تحریم‌های ایران با لحاظ کردن پروسه «راستی‌آزمایی» لغو می‌شود یا آنکه باز هم آنان در عمل به تعهدات خود خلف وعده می‌کنند. به هرحال «راستی آزمایی»؛ خط قرمزی است که نباید نمایشی باشد.
*محمد صرفی