خبرگزاری مهر، گروه سیاست- اگر این روزها اخبار مذاکرات وین و کشورهای عضو ۱+۴ را دنبال کنید، متوجه می‌شوید که همه‌ی طرف‌ها از جمله مقامات کشورمان و کشورهای غربی، تاکید دارند که توافق در مذاکرات وین به شرط اتخاذ تصمیمات سیاسی از طرف مقابل، قابل دسترس است.
موضوعات اندک اما بسیار مهمی در وین باقی مانده است
علی باقری رئیس هیئت مذاکره کننده کشورمان نیز در این خصوص گفت: هر قدر هم که به خط پایان نزدیک باشیم، الزاماً تضمینی برای عبور از آن وجود ندارد.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در آخرین اظهار نظر خود در جریان دیدار با وزیر امور خارجه عمان هم تاکید کرد: موضوعات اندک اما بسیار مهمی در وین باقی مانده است.
حال این «موضوعات اندک اما بسیار مهم» دقیقاً دارای چه اهمیتی است؟
یکی از این موضوعات مهم، تضامینی هستند که باید طرف عهدشکن برجام، یعنی ایالات متحده، آن را به ایران ارائه کند.
تضامین ذاتی از همه‌ی انواع تضامین مهمتر هستند
تضامینی که بخش بزرگی از آن باید توسط آمریکا به ایران ارائه شود در ۴ حوزه از جمله: سیاسی، اقتصادی، حقوقی و از همه مهمتر «ذاتی» است.
وزیر امور خارجه کشورمان اخیراً در گفتگو با یکی از رسانه‌های غربی، صراحتاً به لزوم این تضامین اشاره کرد و گفت: تضمین یکی از بحث‌ها و چالش‌های جدی ما در میز مذاکره است. ما معتقد هستیم که طرف‌های مقابل باید چند تضمین را به ما بدهند. این تضمین‌ها را باید طرف آمریکایی و سه کشور اروپایی به صورت قوی در مقابل جمهوری اسلامی ایران به نمایش بگذارند.
وی تاکید کرد: سطح اول تضمین‌ها تضمین سیاسی است. به ما گفته می‌شود که اظهاراتی که «جو بایدن» در اجلاس اخیر G۷ داشته و تعهد خود را در آنجا اعلام کرده است، می‌تواند یک تضمین سیاسی قوی باشد. اساساً در افکار عمومی ملت ایران به دلیل خروج آمریکایی‌ها از برجام و بدقولی طرف‌های غربی سخن رئیس یک کشور آن همه ایالات متحده آمریکا به عنوان تضمین، پذیرفتنی نیست.
من هفته گذشته در پارلمان حدود دو ساعت و نیم راجع به مذاکرات وین در مقابل نمایندگان مردم باید پاسخ می‌دادم. در آنجا نمایندگان مردم به من می‌گفتند که اصلاً تعهد آقای جو بایدن که همچنان روش‌های نادرست ترامپ را درخصوص اعمال تحریم‌ها علیه ملت ایران دنبال می‌کند، نمی‌تواند یک تعهد قوی باشد اما به هرحال تضمین سیاسی یک سطح از تضمینی است که طرف آمریکایی باید بدهد.
امیرعبداللهیان همچنین در این مصاحبه به تضمین‌های حقوقی اشاره کرد و گفت: تضمین حقوقی و قانونی نیز برای ما مهم است. طرف آمریکایی تاکید می‌کند که به هیچ وجه قادر نیست این توافق را در کنگره به تصویب برساند. برای ما تضمین قانونی طرف آمریکایی و طرف غربی هم مهم است. من حتی به همکارم آقای «علی باقری» گفتم در مذاکرات می‌توانند به طرف‌های غربی بگویند اگر نمی‌توانید به صورت قانون در مجلس خود این توافق را به تصویب برسانید، حداقل پارلمان کشورتان یا رئیس پارلمان‌های کشورهایی که طرف مذاکرات برجامی ما هستند می‌توانند در یک بیانیه سیاسی پایبندی خود را به این توافق و به بازگشت به اجرای توافق برجام اعلام کنند.
وی تضمین‌های اقتصادی و تجاری را هم مورد مطالبه قرار می‌دهد و می‌گوید: در خصوص تضمین اقتصادی هم آنها می‌گویند اگر دولت بعدی روی کار بیاید ما تضمینی را در این رابطه نداریم؛ امیدوار هستیم که واقع بینانه برخورد کنند، چراکه ما به سطح جدی از تضمین‌ها نیاز داریم.
فواد ایزدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز در واکنش به این مصاحبه‌ی امیرعبداللهیان گفت: تصویب بیانیه سیاسی با عنوان resolution یکی از فعالیت‌های معمول در کنگره آمریکا است. از ابتدای شروع به کار دور جدید کنگره (ژانویه ۲۰۲۱) تاکنون ۹۲۹ بیانیه سیاسی در مجلس نمایندگان و ۵۱۷ بیانیه سیاسی در سنا ارائه شده است.
براساس قانون اساسی آمریکا، قوه مقننه نهادی قدرتمندتر نسبت به قوه مجریه است. بنابراین، در صورت بروز اختلاف نظر بین این دو قوه، قوه مقننه دست برتر را دارد. در توافق قبلی نیز ترامپ براساس قانون مصوب سال ۲۰۱۵ کنگره (قانون اینارا) از برجام خارج شد.
مجلس قانونی برای تثبیت تضامین تصویب کند
از آنجایی که بر اساس بند هفتم «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» در صورت حصول توافق در مذاکرات وین، مجلس شورای اسلامی موظف به بررسی ابعاد این موضوع است، نمایندگان می‌توانند موضوع تضمین‌های ذاتی را با ارائه‌ی طرحی، بازگشت‌پذیری سریع کشورمان به توان هسته‌ای سابق، در صورت نقض عهد از سوی کشورهای غربی را به یک قانون الزام‌آور فوری تبدیل کنند.
اما در خصوص تضامین ذاتی که همان حفظ دستاوردهای مهم اخیر صنعت هسته‌ای کشورمان نیز بوده است، سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در پاسخ به دغدغه‌ی نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای حفظ این دستاوردها گفت: یکی از مهمترین تضامینی که در مذاکرات اعلام کردیم و به صورت جدی پیگیری کردیم تضامینی است که به صورت ذاتی برای جمهوری اسلامی ایران قائل هستیم و آن برگشت پذیری سریع برنامه‌های ایران است.
با توجه به اظهارات اخیر مقامات کشورمان به نظر می‌رسد، علی رغم پیشرفت مذاکرات، در عرصه‌ی ارائه‌ی تضامین از سمت غرب به کشورمان، مذاکرات سختی بین نمایندگان ایران و کشورهای غربی در جریان است و آمریکا از ارائه این نوع تضامین مقاومت می‌کند.
غرب برای ارائه تضامین مقاومت می‌کند
بنابر اطلاع خبرنگار مهر، کشورهای غربی در ادوار اخیر مذاکرات همواره بر تخریب دستاوردهای هسته‌ای کشورمان تاکید داشتند که با مخالفت جدی مذاکره‌کنندگان کشورمان روبه‌رو شده است. موضوعی تحت عنوان «تضمین ذاتی» یا تضمین عملیاتی باید در هر توافق احتمالی در وین وجود داشته باشد. اساساً در روابط بین‌الملل، مهمترین و اثرگذارترین تضمین، داشتن توان پاسخگویی مناسب از طریق ایجاد و حفظ اهرم‌های لازم داخلی جهت هزینه‌زا کردن نقض عهد طرف مقابل است.
تجربه طرف مقابل از توان جمهوری اسلامی ایران برای احیای ظرفیت هسته‌ای خود در زمانی کوتاه و تلاش و پافشاری هیئت مذاکره‌کننده برای حفظ و صیانت از دستاوردهای جدید هسته‌ای (بعضاً در حوزه‌هایی که طبق برجام دستیابی به آنها به سال‌ها بعد موکول شده بود) به تعهدات ایران، ویژگی «بازگشت‌پذیری سریع» بخشیده است. زیرا تضامین ذاتی و حفظ دستاوردهای هسته‌ای کشورمان، همانند گلوگاه‌های تجاری بین‌المللی در اختیار غرب نیست که با اختیار خود بتواند ایران را تحت فشار قرار دهد.
همچنین طرف مقابل اکنون به خوبی آگاه است که اجرای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران، «اجرای مشروط» خواهد بود و تا زمانی ادامه خواهد داشت که طرف مقابل بر اساس معیارهای راستی‌آزمایی مد نظر ایران به تعهدات خود پایبند باشد و در صورت نقض عهد از سوی طرف مقابل، توان هسته‌ای ایران به سرعت قابل احیا خواهد بود.
اخیراً نشریه «وال‌استریت‌ژورنال» در گزارشی به نقل از مقام‌های آمریکایی اذعان کرده است: دیگر امکان دستیابی به آنچه واشنگتن «زمان گریز ۱۲ ماهه» می‌خواند وجود ندارد و پیشرفت‌های ایران و پافشاری هیأت ایرانی بر حفظ دستاوردهای هسته‌ای دستیابی به چنین زمان گریزی را ناممکن کرده است. این اعتراف متوجه این است که هر توافقی که در وین به دست آید، موجب تحکیم و تقویت تضمین ذاتی خواهد بود و چنین توافقی در قیاس با توافق برجام در سال ۲۰۱۵ در ابعاد مختلف، از جمله در موضوع هسته‌ای، حائز ویژگی‌های ارتقا یافته‌تری است.
بر این اساس لازم است در صورت عدم انتفاع اقتصادی ایران از هرگونه توافق احتمالی، از دستاوردهای مهم اخیر صنعت هسته‌ای کشورمان به جد صیانت کرد.
بر اساس معاهدات بین‌المللی، ایران با دولت آمریکا مذاکره می‌کند، نه نمایندگان جو بایدن!
معاهده بین‌المللی وین در خصوص حقوق معاهدات (۱۹۶۹) به عنوان اصلی‌ترین معیار اعتبار و سنجش حقوقی معاهدات بین‌المللی، به صراحت ابزار بهانه‌جویی‌های آمریکا برای اعتبارزدایی پیشاپیش از توافق احتمالی وین در دولت بعدی آمریکا را باطل می‌داند؛ زیرا بر اساس (ماده ۲ بند ب) معاهده وین در خصوص حقوق معاهدات ۱۹۶۹: «تنفیذ»، «قبول»، «تصویب» و «الحاق» به معنای آن اقدام بین المللی است که به حسب موارد واجد یکی از عناوین مزبور بوده و به وسیلة آن، کشوری در عرصه‌ی بین المللی رضایت خود را به التزام در قبال یک معاهده ابراز می‌کند.
همچنین بر اساس (ماده ۲۷) همین معاهده‌ی بین‌المللی، یک طرف معاهده نمی‌تواند به حقوق داخلی خود به عنوان توجیهی برای قصور خود در اجرای معاهده استناد کند. این قاعده تأثیری بر ماده ۴۶ نخواهد داشت.
لذا می‌توان اینگونه نتیجه‌گیری کرد تا زمانی که دولت ایالات متحده به عنوان مجری اصلی توافقنامه و معاهدات بین‌المللی، تضامین لازم را برای عدم تکرار رفتارهای سابق در برهم‌زدن یکجانبه توافقات بین‌المللی را ارائه نکند، حصول هر توافقی، امضای یادگاری روی یک تکه یخ در تابستان است.
*محمد صرفی