خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: دولت مردمی با تأکید بر «نظریه نظام انقلابی»، پیشرفت را مدار حرکت کشور قرار داده و عزم خود را برای تحول جهادی و نوآورانه جزم کرده است و در این راستا همه دولتمردان را در فضای باورمندی به گفتمان حاکم بر آن، پاسخگو می‌خواهد.
از همین رو نخستین نسخه سند تحول دولت مردمی را منتشر کرده است.
در این سند تحول جهادی و نوآورانه مبتنی بر چهار رکن ذیل است:
* عدالت محوری و فسادستیزی به مثابه جوهره تحول و مسیر اصلی برای حرکت آینده؛
* میدان‌داری مردم با پیشتازی جوانان برای اقامه قسط و عدل به مثابه الگوی راهبری تحول؛
* دانش و خیزش علمی برای تولید ثروت و اقتدارآفرینی به مثابه پیشران تحول؛
* خانواده مداری به مثابه پیکره سلولی بنیادین تحول؛
این سند برای ترمیم اساسی در ۳۷ حوزه کلان کشور، راهکارهای عملیاتی ارائه کرده و از جمله ویژگی‌های مهم آن، زمان‌مند بودن اجرای هر یک از این راهکارهاست. وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های موضوع سند باید طرح‌های تحول مربوط به حوزه مأموریت خویش را در بازه‌های زمانی ۱ تا ۴ ساله به پایان برسانند.
سند تحول دولت مردمی در دو سطح کلی طبقه‌بندی شده‌اند. یک سطح موضوعات فرابخشی که ویژگی آنها کانونی بودن نقش این بخش در توسعه زیرساخت‌ها و پشتیبانی از عرصه‌های تخصصی است و دیگری پیش‌ران‌های تحول که برای سایر بخش‌ها نقش کشنده دارند و با ظرفیت بالا، امکان توسعه برای سایر بخشهای کشور را فراهم می‌سازند.
یکی از موضوعات مهم سند حوزه علم و آموزش عالی است که در فصل ششم با عنوان آموزش درج شده است.
نشانگرهای وضعیت مطلوب
* ارتقای امید اجتماعی، مسؤولیت پذیری ملی، سلامت معنوی و اشتغال پذیری دانشجویان؛
* افزایش توسعه‌یافتگی علوم و فناوری‌های نیازمحور، مزیت محور و اولویت محور با تأکید بر علوم انسانی تحولی؛
* ارتقای توانمندی دانشگاه در شناسایی و حل مسائل راهبردی در تعامل با جامعه؛
* بهبود میزان کارآمدی نظام سیاستگذاری، مدیریت و برنامه ریزی کلان و نظارت راهبردی نهاد آموزش عالی؛
* تعمیق خوداتکایی و پاسخگویی دانشگاه‌ها؛
* مرجعیت علمی و توسعه اثربخش و الهام آفرین همکاریهای علمی در سطح منطقه‌ای و جهانی؛
چرخش‌های تحول آفرین
+ از آموزش متمرکز بر توسعه کمی، تقاضای اجتماعی، تخصص بسنده و فردمحور به تربیت متمرکز بر توسعه کیفی، ظرفیت اشتغال پذیری، تخصص گرا- اخلاق‌مدار و خانواده‌محور؛
+ از پژوهش صرفاً معطوف به ارتقای جایگاه علمی بین المللی به پژوهش نیازمحور، مزیت محور و اولویت محور؛
+ از الگوی دانشگاه محور به الگوی جامعه محور در توسعه کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دانشگاه اسلامی؛
+ از اداره دانشگاه توسط دولت و یکسان انگاری در مأموریت‌های دانشگاه‌ها به خوداتکایی دانشگاه و پذیرش تنوع در مأموریت‌های دانشگاه‌ها؛
+ از بین المللی سازی خود مشروعیت بخش به دیپلماسی علمی و فناوری هوشمند و الهام بخش؛
چالش‌ها، عوامل، راهبردها و اقدامات در جداول زیر قابل مشاهده است.
چالش اول به موضوع ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه پرداخته است.
برای رفع این چالش ۱۰ اقدام مهم شامل تفکیک وظایف، یکپارچه سازی نظام آموزش عالی، استقرار نظام جامع حکمرانی اطلاعات علم و فناوری، مأموریت‌گرایی، ارتقای جایگاه هیئت‌های امنای دانشگاه‌ها، توسعه صندوق‌های تحقیق و توسعه دانشگاهی، تنظیم ظرفیت دانشگاه‌ها، اعتبارسنجی و رتبه بندی دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی، بازنگری آئین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی، پاسخگویی به تقاضای دانشجویان ایرانی متقاضی ادامه تحصیل در خارج از کشور طراحی شده است.
| چالش شماره یک: ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه | |
| عامل ۱ | ناکارآمدی الگوی تقسیم وظایف نظام حکمرانی آموزش عالی |
| راهبرد ۱ | ایجاد شفافیت نهادی و تقویت انسجام بین‌بخشی در نظام حکمرانی آموزش عالی |
| اهم اقدامات: | ۱. تفکیک شفاف و هماهنگ وظایف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاه‌ها با رویکرد تمرکزیافتن این وزارتخانه‌ها بر نقش تنظیم‌گری و تسهیل‌گری توسعه نظام علم و آموزش عالی کشور و سپردن نقش‌های سیاستگذاری به شورای عالی انقلاب فرهنگی و تصدی‌گری به دانشگاه‌ها با پیشنهاد اصلاح قوانین لازم |
| ۲. یکپارچه سازی نظام آموزش عالی بویژه در بخشهای حوزوی، پزشکی، دفاعی، قضائی و تربیت معلم در سطوح سیاستگذاری، اعطای مجوز و نظارت راهبردی | |
| ۳. استقرار نظام جامع حکمرانی داده و اطلاعات علم و فناوری در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی و فناوری با تکمیل شاخص‌های بومی علم، فناوری و نوآوری مبتنی بر اسناد بالادستی مرتبط | |
| عامل ۲ | دولت سالاری و یکسان انگاری دانشگاه‌ها |
| راهبرد ۱ | تقویت هویت نهادی، خوداتکایی و تنوع هدفمند دانشگاه‌ها |
| اهم اقدامات: | ۱. بازتعریف قلمروهای مأموریتی و ساماندهی زیرنظام‌های آموزش عالی و تدوین و پیشنهاد طرح مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها در چارچوب کارکرد زیرنظام‌های مرتبط و آمایش آموزش عالی و حمایت از برنامه‌های راهبردی مصوب هیئت‌های امنا برای مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها |
| ۲. ارتقای جایگاه هیئت‌های امنای دانشگاه‌ها با افزایش متوازن اختیارات و مسؤولیت‌ها در تأمین منابع مالی غیردولتی و تعیین استراتژی‌های توسعه دانشگاهی | |
| ۳. متنوع سازی منابع مالی دانشگاه‌ها با توسعه صندوق‌های تأمین مالی تحقیق و توسعه دانشگاهی و توسعه منابع خیر و وقف، از طریق زمینه سازی مشارکت خیرین و واقفین در حکمرانی نظام آموزش عالی و تسهیل سرمایه گذاری ضابطه‌مند و شفاف دانشگاه‌ها و تغییر نظام بودجه‌ریزی متناسب با عملکرد دانشگاه‌ها در متنوع سازی منابع مالی مذکور | |
| عامل ۳ | عدم ارتباط هم‌افزا و همگرای فرآیندهای اصلی نظام آموزش عالی |
| راهبرد ۱ | ارتقای هوشمندی و هم‌پیوندی بین فرایندهای اصلی توسعه آموزش عالی |
| اهم اقدامات: | ۱. ساماندهی و هدفمندسازی گسترش و تنظیم ظرفیت دانشگاه‌های کشور، بویژه در بخشهای حوزوی، پزشکی، دفاعی، قضائی و تربیت معلم، در چارچوب سند آمایش آموزش عالی بر مبنای نیازها، مزیت‌ها و اولویت‌های کشور در سطوح منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی |
| ۲. استقرار نظام اعتبارسنجی و رتبه بندی دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی، با تأکید بر جنبه‌های متنوع آموزشی، تربیتی، پژوهشی، فناوری و اجتماعی عملکرد و بهره‌وری، به‌منظور افزایش کیفیت و مقابله با کمی گرایی صرف در توسعه آموزش عالی و همچنین ایجاد هم‌پیوندی تدریجی این نظام با نظام بودجه‌ریزی دانشگاه‌ها | |
| ۳. بازنگری و تنوع‌بخشی به آئین نامه ارتقای رتبه اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها متناسب با مأموریت‌های زیرنظام‌ها و دانشگاه‌ها و ایجاد هم‌پیوندی آئین نامه ارتقا با دو نظام اعتبارسنجی و رتبه‌بندی و نظام تأمین مالی دانشگاه‌ها، با توجه به تنوع دانشگاه‌ها | |
| ۴. ساماندهی عرضه آموزش دانشگاهی، به منظور پاسخگویی به تقاضای دانشجویان ایرانی متقاضی ادامه تحصیل در خارج از کشور و نیز اصلاح و ارتقای سطح استانداردهای کیفی قابل قبول در نظام اعتباربخشی نظام دانشگاهی کشور در امور مربوط به مدارک صادره از دانشگاه‌های خارج از کشور | |
چالش دوم به موضوع پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه پرداخته است.
برای رفع این چالش ۱۰ اقدام مهم شامل استقرار نظام آماری اشتغال دانش آموختگان، به کارگیری تجربیات دوره کرونا و پساکرونا، بازنگری برنامه‌های آموزشی، بازتعریف سیاستهای توسعه علمی، ساماندهی ساختارهای مالی آموزش عالی، اصلاح نظام پذیرش دانشجوی تحصیلات تکمیلی، تکمیل سامانه‌های پایان نامه‌ها، نقش سپاری نظام مند به دانشگاه‌ها در سیاست پژوهی چالش‌های پیشِ روی دولت و بخش خصوصی، توسعه الگوی مشارکت در طرح‌های کلان توسعه پژوهش فناورانه مدنظر قرار گرفته است.
| چالش شماره دو: پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه | |
| عامل ۱ | نظام آموزشی عرضه محور و کم توجه به بخش تقاضا |
| راهبرد ۱ | افزایش آگاهی عموم به خصوص داوطلبان و دانشجویان از وضعیت شغلی رشته‌ها |
| اهم اقدامات: | ۱. استقرار نظام گردآوری و پایش آمار و اطلاعات وضعیت اشتغال دانش آموختگان در رشته‌های مختلف و انتشار منظم و عمومی آن، به منظور فرهنگ‌سازی در میان دانشجویان برای تحصیل در رشته‌ها و مقاطع مورد نیاز کشور و ایجاد نظام تخصصی رتبه‌بندی دانشگاه‌ها برمبنای شاخص اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان و تخصیص مشوق‌های مربوطه بویژه جوایز ملی اشتغال‌پذیری و کمک‌های مالی عملکرد محور |
| ۲. به‌کارگیری رویکردهای نوین فناورانه و بهره‌گیری از تجربیات به دست آمده در دوره کرونا و پساکرونا، به منظور تحقق آموزش پژوهش محور و پژوهش آموزش محور | |
| ۳. بازنگری در برنامه‌های آموزشی و سازوکارهای تدوین، تأیید و به‌روزرسانی آن با دیدگاه عدالت آموزشی، کارآفرینی و پاسخگویی اجتماعی | |
| عامل ۲ | ضعف در مأموریت‌گرایی و مسئله‌محوری نظام پژوهش و فناوری |
| راهبرد ۱ | استقرار نظام کارآمد شناسایی مسائل و تعریف و تأمین مالی پژوهش‌های دانشگاهی بر اساس نیازها، مزیت‌ها و اولویت‌های کشور |
| اهم اقدامات: | ۱. بازتعریف سیاستهای توسعه علمی و نظام اولویت‌های پژوهشی کشور بر اساس اولویت‌های توسعه صنعتی، اجتماعی و فرهنگی کشور در چارچوب اسناد بالادستی با رویکرد عدالت محوری و آمایش آموزش عالی |
| ۲. ساماندهی صندوق‌ها و ساختارهای مالی حوزه علم و آموزش عالی به‌منظور تخصیص متمرکز، رقابتی و شفاف منابع مالی تحقیقات دانشگاهی در چارچوب سیاستهای توسعه علمی و نظام اولویت‌های پژوهشی مصوب و ضوابط اقتصادی حاکم بر اداره این صندوق‌ها | |
| ۳. اصلاح نظام پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی بویژه مقطع دکتری، با رویکرد استادمحور و براساس نظام اعطای گرنت در چارچوب برنامه‌های ملی از طریق افزایش سهم تأمین مالی پایان‌نامه ها و رساله‌های دانشگاهی از صندوق‌های حوزه علم و آموزش عالی، کارفرمایان خارج از دانشگاه و درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها | |
| ۴. تکمیل و به‌روزرسانی سامانه‌های اطلاعاتی پایش و تبادل اطلاعات وضعیت عرضه و تقاضای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی در کشور با اولویت ساماندهی نظام پیشنهادهای نیازها و اولویت‌های تحقیقاتی و تسهیل گردش این اطلاعات بین طرفین عرضه و تقاضا | |
| ۵. تسهیل شرایط همکاری پژوهشگران مستقل با دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی از طریق تدوین ضوابط و نظامات رتبه‌بندی و مالی با تأکید بر پرهیز از شرایط محدودکننده برای همکاریهای فیمابین | |
| عامل ۳ | تعاملات محدود دولت و بخش خصوصی با دانشگاه‌ها در حل مسائل کشور |
| راهبرد ۱ | توسعه نظام‌مند تعاملات بخش دانشگاهی و دولت برای حل مسائل جامعه |
| اهم اقدامات: | ۱. نقش سپاری نظام‌مند به دانشگاه‌ها در مطالعه و سیاست‌پژوهی مسائل و چالش‌های پیشِ روی دولت و بخش خصوصی با توجه به مأموریت‌های هر یک از دانشگاه‌ها |
| ۲. توسعه الگوهای مشارکت عمومی- خصوصی در طرح‌های کلان توسعه پژوهش فناورانه مشترک بین بخش خصوصی و دانشگاه‌ها، با بهره‌گیری از تجارب آموزنده کشور | |
چالش سوم به موضوع توسعه نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها اشاره کرده است.
برای رفع این چالش ۹ اقدام مهم شامل توسعه رشته‌های مرتبط با خانواده، توسعه دانشگاه دوستدار خانواده، توسعه خوابگاه‌های متأهلی، اولویت پرداخت کمک هزینه به دانشجویان متأهل، حمایت از واحد خانواده در پژوهش و فناوری، گردآوری آمار وضعیت فرهنگی دانشگاه‌ها و سلامت اجتماعی و رفتاری دانشجویان، فعالیت دانشگاه‌ها در انجام مسؤولیت های اجتماعی، ترویج الگوهای خدمت داوطلبانه دانشگاهیان طراحی شده است.
| چالش شماره سه: توسعه‌نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها | |
| عامل ۱ | غلبه رویکرد دانشگاه‌محور در توسعه کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دانشگاه |
| راهبرد ۱ | توسعه رویکرد خانواده‌گرایی و تقویت حمایت‌های هدفمند خانواده‌گرا در نظام دانشگاهی |
| اهم اقدامات: | ۱. توسعه رشته‌های تخصصی، نظیر حقوق خانواده و اقتصاد خانواده، افزایش سهم مفاد آموزشی مرتبط با خانواده در آموزش‌های عمومی مقطع کارشناسی و توسعه قلمرو مشورتی مراکز مشاوره دانشگاه‌ها در عرصه‌های مختلف، از جمله ازدواج، خانواده و اشتغال |
| ۲. متناسب سازی سیاستهای آموزشی، پژوهشی، تسهیلاتی، اداری و استخدامی دانشگاه با نیازها و ظرفیت‌های خانواده، به منظور توسعه دانشگاه دوستدار خانواده | |
| ۳. حمایت از ایجاد و توسعه خوابگاه‌های متأهلی با استفاده از منابع صندوق رفاه دانشجویان، تسهیلات ساخت مسکن، واگذاری اراضی دولتی، ظرفیت اراضی وقفی و اراضی دستگاه‌های عمومی غیردولتی | |
| ۴. اولویت دهی در پرداخت کمک هزینه‌های تأمین مسکن و وام دانشجویی برای دانشجویان متأهل دارای دو فرزند به بالا و افزایش آن به ازای داشتن هر فرزند | |
| ۵. حمایت از واحد خانواده در پژوهش و فناوری به منظور شکل‌گیری خانواده‌های پژوهشگر یا فناور با طراحی مشوق‌هایی نظیر اعطای امتیاز مثبت در تصویب طرح‌ها، تأمین مالی، نظام جذب و ارتقا | |
| راهبرد ۲ | توسعه سامانه‌های اطلاعاتی پایش وضعیت فرهنگی و حمایت‌های هدفمند فرهنگی |
| اهم اقدامات: | ۱. تمهید نظام گردآوری و پایش آمار و اطلاعات وضعیت فرهنگی دانشگاه‌ها و سلامت اجتماعی و رفتاری دانشجویان با بهره‌گیری از داده‌های متنوع، از جمله داده‌های ثبتی و پیمایشی مرتبط با سنجش نگرش و سبک زندگی دانشجویان در بدو ورود و هنگام خروج از دانشگاه و انتشار منظم و عمومی آن در چارچوب رتبه‌بندی فرهنگی دانشگاه‌ها |
| راهبرد ۳ | نهادینه سازی مسؤولیت پذیری اجتماعی و فرهنگ خدمات داوطلبانه در نظام دانشگاهی |
| اهم اقدامات: | ۱. برجسته سازی فعالیت‌های خلاقانه دانشگاه‌ها در انجام مسؤولیت های اجتماعی در تعامل با دستگاه‌های مختلف در قالب اصلاح نظام‌های رتبه‌بندی و تشویقی، به ویژه جایزه مسؤولیت پذیری اجتماعی دانشگاه‌ها |
| ۲. تسهیل، تشویق و ترویج الگوهای خدمت داوطلبانه دانشجویان، دانش آموختگان، اعضای هیئت علمی، تشکل‌ها و گروه‌های سازندگی دانشگاه‌ها در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، فناوری و کارآفرینی، با رویکرد مبارزه با بی عدالتی‌ها و محرومیت‌ها و افزایش دسترسی محرومان به فرصتها و امکانات رشد و شکوفایی، با همکاری سازمان بسیج سازندگی، کمیته امداد امام خمینی (ره) و سایر نهادهای حمایتی | |
چالش چهارم به موضوع ضعف همکاریهای علمی و فناوری بین المللی پرداخته است.
برای رفع این چالش ۳ اقدام مهم شامل توسعه همکاریهای علمی بین المللی، تقویت و توسعه نظام ارجاع دهی و استنادات علمی و فناوری کشور و گسترش زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌های علمی برتر جهان مدنظر قرار گرفته است.
| چالش شماره چهار: ضعف همکاریهای علمی و فناوری بین‌المللی | |
| عامل ۱ | عدم تناسب برنامه‌ها و زیرساخت‌های دیپلماسی علمی و فناوری با الزامات توسعه همکاریهای بین‌المللی |
| راهبرد ۱ | تسهیل و توسعه هدفمند و برنامه محور همکاریهای علمی و فناوری بین‌المللی |
| اهم اقدامات: | ۱. توسعه همکاریهای علمی بین‌المللی، از قبیل دوره‌های آموزشی، پروژه‌ها، مراکز تحقیقاتی، مجلات علمی و سرمایه گذاری مشترک و شعب برون مرزی دانشگاه‌های کشور، با اولویت کشورهای همسو و همسایه و محوریت مسائل، مزیت‌ها و اولویت‌های ملی، از طریق سازوکارهای حمایتی و رتبه‌بندی |
| ۲. تقویت و توسعه نظام ارجاع دهی و استنادات علمی و فناوری کشور و توسعه نشریات نمایه شده در پایگاه‌های بین‌المللی، با اولویت تقویت پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، در راستای مرجعیت علمی جهان اسلام | |
| ۳. گسترش زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌های علمی برتر جهان، با تقویت همکاریهای علمی بین‌المللی با کشورهای فارسی زبان، نمایه سازی مجلات فارسی زبان در پایگاه‌های بین‌المللی و حمایت از تأسیس رشته زبان فارسی در دانشگاه‌های جهان | |
زمان بندی و متولیان هر یک از اقدامات به طور کامل در سند ذکر شده است.