خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه_ فاطمه ترکاشوند: سالی که گذشت هرچند با دست حوادث تلخ و ویروس کرونا، جمعی از همکاران ارزشمند رسانه را از ما گرفت و مشکلات اقتصادی پرفشاری را به رسانه‌ها تحویل و برخی از آنان را ناگزیر از تعدیل نیرو کرد اما دستاوردهایی را هم در حوزه رسانه برایمان به ارمغان آورد.
تحول و تکاپوی درونی رسانه‌های داخلی برای حضور مؤثر در خلق و انتشار روایت ایرانی از حوادث منطقه، و تصحیح مبنای حمایت‌های دولتی از مطبوعات در زمینه توزیع آگهی‌ها، از جمله این دستاوردها بود.
در گزارش پیش رو به مرور اهم اتفاقات سال گذشته در حوزه رسانه می‌پردازیم.
درگذشتگان اصحاب رسانه
غم‌انگیزترین حادثه در رسانه بدون تردید در عصر روز دوم تیرماه سال ۱۴۰۰ به وقوع پیوست. واژگونی اتوبوس حامل خبرنگاران محیط زیست که برای تهیه گزارش درباره خشک شدن دریاچه ارومیه به این منطقه سفر کرده بودند، منجر به مصدومیت ۲۱ نفر و جان باختن دو تن از آن‌ها شد.
فوت مهشاد کریمی خبرنگار حوزه محیط زیست ایسنا و ریحانه یاسینی خبرنگار ایرنا، قلب جامعه رسانه‌ای را به درد آورد و واکنش‌های همدلانه و مطالبه‌گرانه بسیاری را در بدنه اهالی فرهنگ برانگیخت به این امید که حوادثی از این دست با تدابیری پیشگیرانه‌تر، هرگز تکرار نشوند.
حسین فلاحتی، خبرنگار ایرنا و مدیر این خبرگزاری در خراسان شمالی به دلیل ابتلاء به کرونا در روز یازدهم شهریورماه و در آخرین روزهای ۴۹ سالگی‌اش درگذشت.
علی حیدر شاه‌حسینی متولد از روزنامه‌نگاران باسابقه کشور بود که ریاست خبرگزاری ایرنا در استان‌های خراسان، مرکزی و همدان و استان قزوین از سال ۹۶ تا ۹۸ را در کارنامه حرفه‌ای خود داشت. او در سن ۵۶ سالگی بر اثر ابتلاء به کرونا در روز بیستم فروردین‌ماه ۱۴۰۰ درگذشت.
ملک‌ناز نجفی، خبرنگار زنجانی که حدود ۱۶ سال در عرصه خبر فعالیت داشت و در مدت فعالیت خود در جشنواره‌های متعددی حائز رتبه شده و جزو خبرنگاران فعال و برتر در حوزه ایثار و شهادت شده بود، پس از دو هفته اغما، در روز ۳۰ بهمن دار فانی را وداع گفت تا با رضایت خانواده‌اش مبنی بر اهدای عضو، اسوه عملی ایثار باشد. یادش گرامی.
مایا شرفی، از همکاران قدیمی خبرگزاری صبا و خبرنگار و منتقد سینمایی، ششم شهریورماه بر اثر ابتلاء به ویروس کرونا و در سن ۳۹ سالگی درگذشت.
۲۸ بهمن ماه، خبر تلخ فوت عباس امیریان، خبرنگار خوش‌سابقه و بازنشسته خبرگزاری جمهوری اسلامی در مشهد در پی دو هفته مبارزه با ویروس کرونا در سن ۶۸ سالگی منتشر شد. به دنبال انتشار این خبر نهادها و شخصیت‌های مختلف نظیر معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرعامل ایرنا و خانه مطبوعات استان خراسان رضوی، با صدور پیام‌هایی با خانواده آن مرحوم ابراز همدردی کردند.
امیرحسین اکبری خبرنگار خبرگزاری ایرنا در مرکز اصفهان، روز ۳۰ آبان بر اثر ایست قلبی دار فانی را وداع گفت.
جواد صادقی، خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در دهه ۸۰ با وجود اینکه چندین سال به دلیل بیماری توان راه‌رفتن نداشت و با ویلچر جابجا می‌شد، اما همچنان برای انعکاس مشکلات مردم چابهار و ظرفیت‌های سواحل مکُران از هیچ کوششی دریغ نمی‌کرد. او در روز ۲۳ بهمن به دیدار حق شتافت.
در سالی که گذشت، مهدی صانعی مدیر سابق خبرگزاری مهر در استان خراسان رضوی نیز بر اثر کرونا درگذشت. صانعی خبرنگار با سابقه مشهدی که سابقه مدیریت فضای مجازی مؤسسه شهرآرا، سردبیری قرارگاه فضای مجازی بسیج خراسان رضوی و مدیریت گروه رسانه‌ای آتی (آتی نیوز) را در کارنامه دارد، ۱۲ مهر در شب رحلت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) دار فانی را وداع گفت.
پوشش خبری اتفاقات جهانی توسط خبرنگاران داخلی
تابستان امسال تحولات جدیدی، نگاه‌های جهانی را به خاک افغانستان دوخت. ایجاد گروه‌های مقاومت مردمی خصوصاً به فرماندهی پس احمدشاه مسعود فقید به دنبال نوزایی طالبان و تلاشش برای تسلط کامل بر این کشور، افغانستان را به مقصدی پرالتهاب و خبرخیز برای رسانه‌های جهان تبدیل کرد.
اهمیت تحولات این همسایه برای کشور ما و بازتاب این وقایع در فضای افکار عمومی ایران، رسانه‌های ایرانی را بر آن داشت تا وارد گود شوند و از نزدیک و بی‌واسطه به مخابره مشاهدات و گزارش وضعیت بپردازند.
هرچند که برخی رسانه‌های اصلی کشور مثل صداوسیما، ۴ دهه سابقه اعزام خبرنگاران به کشورهای خارجی چه به صورت ثابت و چه به شکل موقت در کارنامه دارند اما این اتفاق، در رسانه‌های ایرانی در نوع خود، منحصربه‌فرد و قابل تأمل جلوه کرد.
برخی خبرنگاران آزاد شناخته‌شده که پیش از این هم در داخل و خارج از کشور به ارسال گزارش پرداخته بودند، جریان را آغاز کردند تا به دنبال‌شان، بعضی خبرنگاران رسمی برخی روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها نیز خود را به افغانستان و خصوصاً دره پنجشیر برسانند.
حامد هادیان، یکی از این خبرنگاران بود که گزارش‌های خود را در رسانه‌های شخصی‌اش در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌های رسمی از جمله صداوسیما، مهر، ایسنا و همشهری منتشر می‌کرد.
پس از آن اما صادق امامی خبرنگار روزنامه فرهیختگان به پنجشیر سفر و تلاش کرد با گزارش‌های مستقیم خود خوانندگان روزنامه فرهیختگان را در جریان وضعیت افغانستان قرار دهد.
سپس خبرنگاران دیگری چون محمدعلی سافلی از خبرگزاری تسنیم و زهرا مشتاق از روزنامه اعتماد هم خود را به افغانستان رساندند.
این اقدامات از سوی فعالان رسانه‌ای ایرانی، نقطه عطفی در شکل حضور رسانه‌ای ایران در منطقه تلقی شد و به نظر می‌رسد که با توجه به سرعت بالای تحولات منطقه و ضرورت انتشار و تفوق روایت ایرانی از این تحولات در فضای افکار عمومی داخل و خارج، ضرورت حمایت و پیگیری این رویه بیش از پیش از سوی مدیران رسانه و دولت جدی گرفته شود.
حمایت از مطبوعات
یارانه
۱۴ بهمن سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اعلام کرد که در سال جاری ۷۳۰ میلیارد تومان به حساب وزارت ارشاد برای حمایت از نشر کتاب و مطبوعات واریز شده است. جداول مربوط به میزان یارانه دریافتی مطبوعات به تفکیک روزنامه‌ها، نشریات و پایگاه‌های خبری در سه دوره واریز یارانه در سال در پایگاه معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد در اینجا قابل دانلود است.
طبق این جداول منتشره روزنامه «دنیای اقتصاد» با دریافت بالاترین ارقام با اختلاف در صدر گیرندگان یارانه قرار دارد. این روزنامه در نوبت اول سال ۱۴۰۰، ۵ میلیارد و ۱۸۲ میلیون ریال، در نوبت دوم، ۵ میلیارد و ۸۳۷ میلیون ریال و در نوبت سوم، ۶ میلیارد و ۴۴۵ میلیون ریال دریافت کرده که مجموع آن به ۱۷ میلیارد و ۴۶۴ میلیون ریال می‌رسد. پس از آن، روزنامه «خبر جنوب» با دریافت مجموع یارانه ۱۱ میلیارد و ۳۳ میلیون ریال در رده دوم قرار دارد.
آگهی
اما شیوه‌های حمایتی دولت از مطبوعات، منحصر در پرداخت یارانه نیست. بخش اعظم هزینه‌های مطبوعات از طریق دریافت آگهی‌ها تأمین می‌شود که شیوه توزیع این آگهی‌ها همواره برای روزنامه‌ها و مطبوعات، پرحاشیه و مسئله‌ساز بوده است.
چهارم اسفندماه، بخشنامه ابلاغی معاون اول رئیس‌جمهوری، تمامی دستگاه‌های اجرایی را موظف کرد آگهی‌های مورد نظر خود را برای درج در رسانه‌ها، از طریق سامانه جامع رسانه‌های کشور به اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی در تهران و ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در استان‌ها ارسال نمایند.
معنای این ابلاغیه متمرکز شدن توزیع آگهی‌ها از طریق معاونت مطبوعاتی است که پیش از آن نیز بر اساس درجه‌بندی روزنامه‌ها اتفاق می‌افتاد. این اقدام معاونت مطبوعاتی، از سوی رئیس هیأت مدیره انجمن مدیران پایگاه‌های خبری استان تهران، اقدامی مؤثر در جهت برخورد عادلانه با مطبوعات قلمداد شد و مورد تقدیر قرار گرفت.
بر این اساس ۱۷ اسفندماه، نتایج نهایی آخرین دور رتبه‌بندی مطبوعات بر اساس بازه یک ساله فعالیت آنان از نیمه دوم ۹۸ و نیمه اول ۹۹ اعلام شد و ایمان شمسایی، مدیرکل مطبوعات داخلی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر برخی انتقادات به این شیوه رتبه‌بندی را تأیید و ابراز امیدواری کرد که از سال بعد، مبنای این رتبه‌بندی به نحوی مؤثرتر و عادلانه‌تر تغییر یابد.
انتصابات و تغییرات و تحولات مدیریتی در رسانه
به دنبال تغییر دولت و روی کار آمدن دولت سیزدهم، تغییرات مدیران دولتی در وزارت ارشاد و رسانه‌های تابعه آن در سال ۱۴۰۰ آغاز شد.
فرشاد مهدی‌پور از ۱۱ مهر با حکم وزیر ارشاد، سکان معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ را به دست گرفت. او تا پیش از آن، تأسیس و سردبیری روزنامه صبح‌نو، عضویت در هیأت مدیره خبرگزاری مهر و روزنامه‌های جام‌جم، صبح‌نو و تهران‌تایمز و سایت خبری فردا، مدیریت خبرگزاری‌های خانه ملت و شانا، سردبیری هفته‌نامه‌های پنجره، سروش‌هفتگی و آینده‌سازان، دبیری روزنامه‌های همشهری و خبر، خبرنگاری در روزنامه‌های قدس و جام‌جم و خبرگزاری فارس را در کارنامه خود به ثبت رسانده بود.
یک ماه پس از این انتصاب در ۹ آبان‌ماه، وزیر ارشاد در حکمی ایمان شمسایی را به عنوان مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی منصوب کرد. از جمله سوابق اجرایی شمسایی می‌توان به مدیرعاملی مؤسسه فرهنگی قدس و مدیرمسئولی روزنامه قدس، قائم مقامی و سردبیری خبرگزاری مهر و عضویت هیأت مدیره مؤسسه مطبوعاتی ایران اشاره کرد.
در ۱۹ مهرماه، وزیر فرهنگ و ارشاد، در حکمی علی نادری را به عنوان مدیرعامل سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) منصوب کرد. عضویت در هیأت تحریریه روزنامه ایران، عضویت در هیأت مؤسس و سردبیری سایت خبری روزنامه ایران (ایران آنلاین)، سرپرستی دفتر روزنامه ایران در استان اصفهان، عضویت در شورای سیاستگذاری و سردبیری سایت خبری رجانیوز از جمله سوابق رسانه‌ای نادری است.
به دنبال انتصاب حجت الاسلام والمسلمین سیدکمیل باقرزاده، فرشاد مهدی پور، میثم نیلی، فواد ایزدی و سپهر خلجی را به عنوان اعضای جدید شورای عالی سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، سپهر خلجی از انتصاب عبدالله گنجی و محمدجواد اخوان در مجموعه همشهری و روزنامه جوان خبر داد.
پیش از آن در ۲۸ مهرماه ۱۴۰۰، محسن مهدیان از سوی با حکم علیرضا زاکانی شهردار تهران به عنوان مدیرعامل مؤسسه همشهری منصوب شده بود. او معاونت خبر و سردبیری ارشد خبرگزاری فارس، سردبیری نشریات ۲۲ گانه همشهری محله و سردبیری خبرگزاری مهر را در کارنامه داشت.
بر این اساس تغییرات در رسانه‌های زیرشاخه شهرداری آغاز شد. هفتم مهرماه خبر انتصاب دانیال معمار در سمت سردبیری روزنامه همشهری منتشر شد و پس از آن، در ۱۶ آذرماه، عبدالله گنجی با دکترای علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر مسئولی روزنامه جوان به مدیرمسئولی روزنامه همشهری عزیمت کرد.
همزمان با او، محمدجواد اخوان با دکتری علوم سیاسی دانشگاه امام حسین (ع) بوده و سابقه مدیریت اندیشکده برهان در جایگاه مدیرمسئولی جدید روزنامه جوان قرار گرفت.
۱۸ آبان‌ماه، محمدحسن روزی‌طلب با حکم وزیر ارشاد به‌عنوان مدیرعامل مؤسسه ایران منصوب شد. روزی‌طلب از روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای جبهه انقلاب، پیش از آن به‌عنوان عضو شورای سردبیری و دبیر سیاسی روزنامه ایران، عضو شورای سیاستگذاری و سردبیر رجانیوز و همچنین سردبیر مجله رمز عبور فعالیت کرده بود.
به دنبال این انتصاب در مؤسسه فرهنگی-مطبوعاتی ایران در ۱۸ آبان ۱۴۰۰ کمیل نقی‌پور به عنوان سردبیر جدید روزنامه ایران معرفی شد. او با مدرک دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران، دبیری سیاسی روزنامه وطن امروز و دبیری سیاسی پایگاه اطلاع رسانی رجانیوز و دبیری سیاسی نشریه رمز عبور را در کارنامه خود به ثبت رسانده بود.
به دنبال تغییر مدیریت سازمان صداوسیما، روزنامه جام‌جم وابسته به این سازمان هم تغییرات در سطوح مدیریتی را تجربه کرد و در ۲۳ دی‌ماه، مراد عنادی از سردبیران و مجریان تلویزیون، با سابقه مدیریت گروه تحقیق و تفسیر خبر سیما، سردبیری برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه ۲، تهیه‌کنندگی، اجرا و کارشناسی مسائل سیاسی، به مدیرعاملی این روزنامه منصوب شد.
لغو و اعطای امتیاز مطبوعات
۱۱ دی ۱۴۰۰ خبر بازگشت روزنامه «آرمان امروز» با تأیید حکم ابطال رأی هیئت نظارت بر مطبوعات توسط شعبه ۵۶ دادگاه تجدید نظر استان تهران، منتشر شد. این روزنامه به صاحب امتیازی هوشمند سفیدی و مدیرمسئولی و سردبیری، حسین عبداللهی در پی بروز اختلافات حقوقی میان سردبیر و مدیر مسئول در مردادماه ۱۳۹۸ لغو امتیاز شده بود و گفته می‌شد که «آرمان ملی» در این فاصله به عنوان جایگزین آن به چاپ می‌رسید.
۱۷ آبان ۱۴۰۰ اعضای هیأت نظارت بر اساس قانون مطبوعات کشور به لغو امتیاز «روزنامه کلید» رأی دادند. این روزنامه از اول اردیبهشت ۱۳۹۴ به مدیر مسئولی عطاالله حکیمی‌پور به خانواده مطبوعات کشور پیوست و سردبیر پیشین این نشریه منصور بیطرف بود.
فشار اقتصادی بر روزنامه‌ها
۲۱ آبان، غلامحسین کرباسچی دبیرکل برکنارشده حزب کارگزاران سازندگی از توقف انتشار روزنامه سازندگی خبر داد. این فعال سیاسی در صفحه شخصی مجازی خود دلایل این اتفاق را استعفای سردبیر، عدم همراهی و احیاناً مخالفت ارکان حزب با انتشار روزنامه، عدم وجود کاغذ و بدهی سنگین برشمرد اما ۱۵ دی‌ماه امیر اقتناعی، معاون اجرایی و هماهنگی دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی ایران و مدیر گروه رسانه‌ای سازندگی از انتشار مجدد روزنامه سازندگی پس از وقفه چند ماهه خبر داد. بدین ترتیب این روزنامه از ۱۸ دی‌ماه به کیوسک‌ها بازگشت.
در اسفندماه ۱۴۰۰ اخباری مبتنی بر اخراج بخش زیادی از تحریریه روزنامه شرق در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. به دنبال پیگیری‌های خبرنگار مهر، مهدی رحمانیان، مدیرمسئول و صاحب امتیاز این روزنامه توضیح داد که در سال آینده به علت شرایط اقتصادی وخیم برای رسانه‌های خصوصی، ناگزیر از اخراج سه‌چهارم تحریریه خود خواهد بود.
۲۲ تیرماه، سه خبرنگار حوزه سیاسی روزنامه اعتماد اخراج شدند. الیاس حضرتی، صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه اعتماد، در نامه‌ای به انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تصریح کرد که «ادامه تعدیل نیرو نه یک انتخاب، بلکه یک الزام برای باقی ماندن حداقل تعداد ممکن از همکاران است». او گفت برای حل مشکلات مالی، تعداد صفحات روزنامه را کاهش داده و قصد دارد «با کاهش نیروها تا حد رسیدن به نقطه سربه‌سری»، این روزنامه را حفظ کند.