خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه_ فاطمه میرزاجعفری: سال ۱۴۰۰ با همه فراز و نشیب‌هایش به پایان خود نزدیک شده اما یکی از کارهای سخت و طاقت فرسا برای ما خبرنگاران رسم هر ساله ارائه آمار و گزارش‌هایی تلخ از درگذشت اهالی فرهنگ و اندیشه است؛ گزارشی که متأسفانه راه گریزی از آن نیست و ما به عنوان خبرنگار باید رسالت کاری خود را به جای آورده و به عنوان آماری این اخبار تلخ را در کنار یکدیگر جمع آوری کرده و در غالب یک گزارش ارائه کنیم.
متأسفانه یک سال دیگر کرونایی گذشت که با وجود تزریق سه دوز واکسن این ویروس منحوس هر روز در حال یک جهش تازه است و قصد رفتن هم ندارد و همین ویروس مهلک جان بسیاری از اهالی کتاب و ادبیات را گرفت، نویسندگان و شاعران بسیار بزرگی که شاید بتوان گفت نمونه دیگری ندارند و آثار بسیار ارزشمندی را در این حوزه از خود به یادگار گذاشتند.
این گزارش برای پاس داشت یاد و خاطر این عزیزان به نگارش درآمده است و امیدواریم سایر اهالی کتاب و ادبیات در صحت و سلامت باشند و ما نیز کمتر شاهد اخبار تلخ و ناگوار باشیم.
یکم فروردین ماه ۱۴۰۰
سید حمید سجادی منش، پژوهشگر و نویسنده کتاب «هدایت سوم» شامل خاطرات سردار محمد جعفر اسدی درگذشت، سجادی منش همزمان با دفاع مقدس نوشتن را آغاز کرده و برای همین کتاب نامزد جایزه آل احمد شده بود.
۲۱ فروردین؛ درگذشت رمان نویس گرجی
گورام دوچاناشویلی، پدر داستان نویسی مدرن گرجستان پس از یک دوره بیماری طولانی در سن ۸۲ سالگی درگذشت.
این رمان نویس برجسته گرجی یکی از محبوب ترین نویسندگان گرجستانی بوده است و مشهور ترین آثار ادبی او شامل «جامه نخست»، «مردی که ادبیات را بسیار دوست داشت»، «واتر (پو) لو یا کارهای بازسازی» می‌شود.
گورام دوچاناشویلی جایزه ادبی صبا را برای سهم برجسته خود در توسعه ادبیات و همچنین «جایزه واژا پاشولا» را برای رمان «در مورد نابینایان» دریافت کرده بود.
۳۰ فروردین، عبدالناصر ناظم بکایی درگذشت
عبدالناصر ناظم بکایی، رئیس کمیسیون شکایات و حقوقی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران پس از مدتی مبارزه با بیماری سرطان درگذشت.
بکایی همچنین بازرس قانونی تعاونی ناشران و کتابفروشان تهران و مدیر انتشارات کبوتر نیز بود.
۱۶ اردیبهشت، یار صمیمی آیت الله طالقانی در گذشت
سید محمدحسین میر ابوالقاسمی، نویسنده و طالقان پژوه نامدار در ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ در سن ۸۷ سالگی در شهر کرج درگذشت.
آثار مکتوب و بر جای مانده از مرحوم میرابوالقاسمی کتاب دو جلدی «طالقانی فریادی در سکوت»، «طالقانی و دگرگونی تاریخ»، «طالقانی عمری در جهاد و روشنگری» بوده است.
او از یاران و همراهان وفادارشادروان آیت الله سید محمود طالقانی بود و در دهه هفتاد و هشتاد سلسله همایش‌های «طالقان شناسی» برگزار کرده است.
۱۹ اردیبهشت، منصور اوجی
منصور اوجی، شاعر پیشکسوت شیرازی، شامگاه شنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ در منزل خود در شیراز درگذشت.
«از وطن: ۱۶۲ شعردر ستایش شیراز»، «باغ و جهان مردگان»، «جیرانی»، «حرفی برای گفتن»، «دفتر گمشده»، «باغ شب»، «خواب درخت و تنهایی زمین»، «شهر خسته»، «این سوسن است که می خواند»، «مرغ سحر»، «صدای همیشه»، «شعرهایی به کوتاهی عمر»، «حالی است مرا»، «دفتر میوه ها»، «کتاب کلمات»، «دفترشاعری» و «کوتاه مثل آه» از جمله مجموعه اشعار منتشر شده اوجی است.
۲۲ اردیبهشت، زبان شناس و مترجم سرشناس کشور درگذشت
محمدرضا باطنی، زبان شناس و مترجم سرشناس کشور در سن ۸۷ سالگی در گذشت.
«اصطلاحات پویا انگلیسی- فارسی»، «فرهنگ معاصر: انگلیسی- فارسی کوچک»، «پیرامون زبان و زبان شناسی: مجموعه مقالات»، «توصیف دستوری زبان فارسی بر بنیاد یک نظریه عمومی زبان»، «چهار گفتار درباره زبان»، «نگاهی تازه به دتسور زبان»، «مسائل زبان شناسی نوین» از جمله تالیفات این زبان شناس بوده است.
۱۹ خرداد، ایران شناس مشهور و مترجم رباعیات خیام به زبان گرجی درگذشت
الکساندر الرداشویلی، ایرانشناس، شاعر، ادیب و مترجم رباعیات خیام و اشعار مولوی به زبان گرجی بوده است که از سال ۲۰۱۷ عضو انجمن نویسندگان گرجستان بوده و دارنده جایزه ادبی به نام اوانه ماچابلی در همین سال است.
او با هیئت ترجمه انجمن نویسندگان همکاری نزدیکی داشته است؛ همچنین بخشی از مجموعه شعرهایی از شاعران ایرانی مانند رودکی، فردوسی، خیام، مولوی و شاعران دیگر را ترجمه کرده است.
۱۶ تیر، صادق سمیعی مدیر انتشارات کتاب سرا درگذشت
سمیعی کار نشر را در دهه شصت با انتشار کتاب نبحران» روایتی از گروگانگیری در سفارت آمریکا آغاز کرد که در زمان خود تیراژ و فروش قابل توجهی داشت «اطلس جهان» نیز یکی دیگر از کتاب‌های برجسته انتشارات کتابسرا بود.
۲۳ تیر، درگذشت برگزیده جایزه قلم زرین
حمید علی دوستی شهرکی که تنها یک هفته قبل از فوت خود برگزیده جایزه قلم زرین شده بود بر اثر سکته قلبی در گذشت.
وی در سابقه خود انتشار رمان «برشکن» و کتاب «وضعیت های نمایشی در شاهنامه فردوسی» را توسط سوره مهر دارد.
۱۶ تیر، راوی خاطرات «حجره شماره دو»
حجت السلام ابوالقاسم اقبالیان، مسئول بسیج قم در دوران دفاع مقدس و راوی خاطرات کتاب «حجره شماره دو» از جانبازان دوران دفاع مقدس بوده که پس از تحمل یک دوره بیماری در بیمارستان درگذشت.
کتاب «حجره شماره دو» اثری در حوزه تاریخ شفاهی انقلاب و دفاع مقدس استان قم است که اقبالیان یکی از شاهدان عینی آن واقعه است که در بسیاری از مقاطع حساس تاریخ انقلاب و دفاع مقدس حضور داشته و نقش آفرینی کرده است.
۷ مرداد، محمد سرور رجایی
محمد سرور رجایی، شاعر و نویسنده برجسته فارسی زبان معاصر است که براثر ابتلاء به کرونا در بیمارستان میلاد تهران دار فانی را وداع گفت.
این شاعر برجسته متولد کابل بوده و از سال ۷۳ به ایران مهاجرت کرده و مدیریت خانه ادبیات افغانستان و مدیریت دفتر شعر و داستان افغانستان در حوزه هنری را برعهده گرفته است.
«در آغوش قلب‌ها: اشعار و خاطرات مردم افغانستان درباره امام خمینی»، «ماموریت خدا: هفت روایت از احمدرضا سعیدی، شهید ایرانی جهاد اسلامی افغانستان»، «گرگ های مهربان کوه تخت: داستانی از افغانستان» و «سفیدتر از آفتاب: گزیده شعرهای حیدری وجودی» از جمله آثار سرور رجایی است.
۱۱ مرداد، چهره پیشکسوت زبان و ادبیات آذری درگذشت
محمود دست پیش، شاعر و چهره پیشکسوت زبان و ادبیات آذری و فارسی در سن ۸۷ سالگی از دنیا رفت؛ او از شاعران ترک زبان ایران بود که آثاری از جمله «از فضولی تا شهریار»، «ائل سوغاتی»، «داغا دونموشم»، «برگردان نمایشنامه مشدی عباد»، «ترکی سوزلوک» تدوین و تألیف کرده است و همچنین شعر «سیزه سلام گتیر میشم» با آهنگسازی علی سلیمی از مشهورترین سروده‌های این شاعر است.
دوم مهرماه، وداع با سراینده کلیله و دمنه سیستانی
غلامعلی رئیس الذاکرین، شاعر پیشکسوت و نخستین سراینده شعر به گویش سیستانی دوم مهر ماه پس از یک دوره بیماری درگذشت.
به باور منتقدان بسیار غلامعلی رئیس الذاکرین دهبانی برترین بومی سرای ایرانی بود. «پنج ارغن» یا افسانه‌های منظوم سیستانی اثری است که باعث شد شعر به گویش سیستانی جایگاه خود را در ادبیات معاصر کشور باز کند، این کتاب که از زبان حیوانات روایت می‌شود عنوان «کلیله و دمنه سیستان» را به خود اختصاص داد.
«کندو»، «زاد سروان سیستان»، «غزلیات عبرت سیستان»، «خال کجک»، «آسوکه»، «اشعار مقبولی»، «فرهنگ منظوم دهبانی»، «صد پند صد حبه قند»، «اسناد تاریخی سیستان»، «کاکلک»، «هفت خوان یعقوب»، «زیر بادگیر بلور»، «یک شهر در آتش سه بار»، «گج واگج»، «نغمه آرچنگ»، از دیگر آثار اوست.
۱۵ مهر ماه، آذرتاش آذرنوش
آذرتاش آذرنوش، مدرس، پژوهشگر، فرهنگ نویس و مترجم برجسته ادبیات عرب بود که در سن ۸۴ سالگی چشم از جهان فروبست.
آذرنوش، نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات عرب چهره ماندگار ایران در زبان عربی، ایران شناس و استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران بود، همچنین عضو شورای عالی و مشاور عالی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی بوده است.
آثار این نویسنده و پژوهشگر سهم بزرگی در زبان وادبیات عرب و فرهنگ اسلامی دارد و از مهمترین آثار او می‌توان به «ترجمه های فتوح البلدان بلاذری» (بخش مربوط به ایران) و «موسیقی کبیر» ابونصر فارابی، «اطلس تاریخ اسلام» حسین مونس، «تاریخ ادبیات عرب «رژی بلاشر» تاریخ ادبیات عرب «ژان محمد عبدالجلیل» اشاره کرد.
۲۵ مهرماه، مدرس ایران الاصل دانشگاه پاریس در فرانسه در گذشت
یوسف اسحاق پور، مدرس ایرانی الاصل دانشگاه پاریس پنج و یکی از مهمترین جستار نویسان و مفسران سینما و فلسفه بود که در سن ۸۱ سالگی در فرانسه در گذشت.
اسحاق پور مدرس دروس تاریخ هنر وتاریخ سینما در دانشگاه «پاریس پنج» بود که بیش از چهل عنوان کتاب منتشر شده که عمدتاً در حوزه‌های سینما، نقاشی، فلسفه و ادبیات هستند را منتشر کرده است.
او همچنین کتابی دو هزار صفحه‌ای در سه مجلد درباره اروسن ولز، که حاصل سی سال پژوهش درباره این سینماگر بزرگ است را در کارنامه کاری خود دارد. از میان کتاب‌های ترجمه شده او در ایران نز می‌توان به عناوینی از جمله «کیارستمی؛ پشت و روی واقعیت»، «اُزو؛ فرم‌های ناپایداری» و «ساتیا جیت رأی: شرق و غرب» جملگی با ترجمه محمدرضا شیخی، «بر مزار صادق هدایت» و «سینما» با ترجمه باقر پرهام، «باستان‌شناسی سینما و خاطره قرن» با دو ترجمه از مازیار اسلامی و مریم عرفان، «مارکس هنگام فروریزی کمونیسم: زوال سیاست و روشنفکر» با ترجمه ویدا حاجبی تبریزی، «موراندی؛ نور و خاطره» با ترجمه مریم موسوی اشاره کرد.
۲۹ دی ماه، راوی عصرهای کریسکان درگذشت
امیر سعید زاده، راوی کتاب «عصرهای کریسکان» در پی عوارض جانبازی دفاع مقدس در بیمارستان ساسان به شهادت رسید.
«عصرهای کریسکان» کتاب خاطرات این جانباز را از فعالیت‌های دوران پیش از انقلاب و مجاهدت‌های دفاع مقدس تا رنج‌های اسارت در زندان‌های کومله و دموکرات را در بر می‌گیرد که به قلم کیانوش گلزار راغب ثبت و تدوین شده است.
۵ بهمن ماه، شاعر عاشقانه‌های گویش کرمانشاهی درگذشت
علی اشرف نوبتی ملقب به پرتو کرمانشاهی، شاعر عاشقانه‌های گویش کرمانشاهی است که بیش از نیم قرن سرون اشعار خاطره انگیز را دنبال کرده است و در راستای اعتلای شعر معاصر گام‌های بلندی را برداشته است و علاوه بر سرایش شعر به زبان معیار فارسی، به گویش‌های فارسی کرمانشاهی و کردی کرمانشاهی نیز شعر می‌سرود.
وی از آخرین بازمانده‌های مکتب فرهنگی کرمانشاه بود و جامعه فرهنگی کرمانشاه هر سال زادروز وی را به نام «روز پرتو» گرامی دارند.
۱۳ بهمن ماه، جهانگیر خسرو شاهی دار فانی را وداع گفت
جهانگیر خسروشاهی، نویسنده و پژوهشگر به علت عارضه قلبی درگذشت.
خسرو شاهی در سال ۷۷ به عنوان داور جشنواره فیلم دفاع مقدس و در سال‌های ۱۳۷۷، ۱۳۷۹، ۱۳۸۳ به عنوان داور جشنواره انتخاب کتاب دفاع مقدس حضور داشت و سال ۱۳۸۳ نیز داوری انتخاب کتاب دفاع مقدس دفتر ادبیات داستانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را عهده دار بود.
زخمدار، رؤیای داغ، داستان‌های بلند نفر پانزدهم و صخره‌ها و پروانه‌ها، زندگی نامه‌های داستانی همیشه با هم (بی تا)، دوشنبه‌ای که می‌آید و غروب آبی رود، داستان نوجوان پدر بزرگ برکه و درخت گردو و نثر ادبی از کوچه‌های بی خبری از جمله آثار خسروشاهی است.
۱۹ بهمن ماه، سعید تشکری
سعید تشکری داستان نویس و نمایشنامه نویس به دلیل ابتلاء به کرونا در بیمارستان بستری بود و متأسفانه کرونا سبب خونریزی معده وی شده بود و در نهایت علی رغم عمل‌های جراحی و دار فانی را وداع گفت.
تشکری از جمله نویسندگان خراسانی است که طی سال‌های گذشته در زمینه نوشتن نمایشنامه وداستان های دینی و رضوی فعالیت داشت.
خبرگزاری مهر نیز به مناسبت چهلمین روز درگذشت این نویسنده پرونده یادبودی را تدارک دید که در روزهای منتهی به چهلم این نمایشنامه نویس در سرویس فرهنگ و اندیشه منتشر شد.
۲۳ بهمن ماه، محمد رحیم اخوت درگذشت
محمد رحیم اخوت، نویسنده و منتقد معاصر ایرانی بود که در سن ۷۶ سالگی از دنیا رفت. تعلیق، چهارفصل در بازخوانی شعر، مجموعه داستان نیمه سرگردان ما، مجموعه داستان باقی‌مانده‌ها، ترجمه کتاب «شکارچی خرگوش» با همکاری حمید فرازنده، رمان «نام‌ها و سایه‌ها»، داستان بلند «خورشید»، رمان «نمی‌شود»، رمان «مشکل آقای فطانت»، مجموعه داستان‌های کوتاه «پاییز بود» و همچنین رمان تماشا، از جمله کتاب‌هایی است که توسط محمدرحیم اخوت منتشر شده است.
رمان «نام‌ها و سایه‌ها» اخوت به جوایز ادبی بسیاری راه یافت و برنده جایزه ادبی مهرگان و یلدا هم شد.
۴ اسفند؛ یعقوب یادعلی
او متولد سال ۱۳۴۹ در نجف‌آباد اصفهان بود و آثاری چون «آداب دنیا»، «آداب بی‌قراری»، «متغیر منصور»، «آمرزش زمینی»، «حالت‌ها در حیاط» و «احتمال پرسه و شوخی» را در کارنامه دارد که به‌خاطر نوشتن «آداب بی‌قراری» برنده پنجمین دوره جایزه هوشنگ گلشیری شد. در دومین دور این جایزه نیز، داستان کوتاه «تیمسارها و دکه» از مجموعه «احتمال پرسه و شوخی» این نویسنده به‌عنوان تک‌داستان برگزیده معرفی شد. کتاب مجموعه داستان «احتمال پرسه و شوخی» او همچنین برنده جایزه کتاب سال نویسندگان و منتقدان مطبوعات شد. یادعلی همچنین برای نوشتن داستان کوتاه «مثل تنی پشت و رو شده» مقام دوم جایزه داستان عصر پنجشنبه را به خود اختصاص داد.
پنج اسفند ماه محمد حسین مهرنوش براثر ابتلاء به کرونا درگذشت
به گفته کامران بهرامی داماد محمد حسین مهرنوش، نویسنده مدتی در بستر بیماری بوده و با ویروس کرونا دست و پنجه نرم می کرده است و در نهایت بر اثر ایست قلبی فوت کرده است.
کتاب‌هایی همچون «آقا نیلو» و «چه کسی در میزند» از جمله آثار منتشر شده مهرنوش است.
۲۱ اسفندماه فراز بهزادی شاعر و منتقد ادبی درگذشت
فراز بهزادی، شاعر، منتقد ادبی و صاحب آثاری همچون «بگو در ماه خاکم کنند» بر اثر ایست قلبی از دنیا رفته است او نخستین شعرهایش را در مطبوعات بوشهر و ایران از جمله نسیم جنوب و کارنامه منتشر کرده است و مقاله‌ای را با عنوان «فراز میوه‌ای همیشه تلخ» نوشته زنده یاد منوچهر آتشی درباره این کتاب نگاشته است.
همچنین دومین دفتر شعر این شاعر با عنوان «عصر گرد و خاکسپاری من» توسط انتشارات هشت منتشر شده است.