خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: مسئله و مفهومی به نام «جهاد تبیین» موضوعی است که ماه‌های اخیر در بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بارها مورد تأکید و اشاره قرار گرفته است و رهبر انقلاب ابعاد مختلف آن را توصیف کرده‌اند. ایشان در بیانات خود «جهاد تبیین» را یک فریضه قطعی و یک فریضه فوری دانستند که هر کسی که می‌تواند باید به ادای این فریضه بپردازد.
مفهوم کوشش فداکارانه (حتی به همراه بذل جان) در راه خدا و گسترش فرامین الهی است. نخستین موضوعی که از بیانات رهبری در مسئله جهاد تبیین برداشت می‌شود، فراگیر بودن آن است. یعنی اینکه این فریضه قطعی و فوری صرفاً محدود به اشخاص یا کسان خاصی نمی‌شود و عمومیت (بر حسب توانایی اشخاص) دارد. شاید بتوان گفت که این جهاد یک واجب عینی است، هرچند که باید کارشناسان درباره عینی یا کفایی بودن آن بحث کنند.
به دلیل همین عمومیت داشتن این جهاد است که وقتی مجلس شورای اسلامی در جلسات تصویب بودجه، بودجه‌ای را به نام این امر اختصاص داد، نخستین شخصیتی که به آن اعتراض کرد و این کار را غلط خواند، شخص مقام معظم رهبری بود. تصویب بودجه به این نام یعنی اینکه صرفاً عده‌ای خاص برخی امتیازهای مالی را برای جهاد تبیین که امری عمومی است، دریافت خواهند کرد و باقی کسانی که بر حسب دستور شرعی مقتدای خود به این جهاد اقدام می‌کنند، از دریافت آن محروم خواهند ماند.
نکته دیگر این است که «جهاد تبیین» جهادی در حوزه فرهنگ است، هرچند که محتوای آن حوزه‌های سیاست، اقتصاد و نظامی‌گری و.. را هم دربر می‌گیرد. به عبارتی جهادگر تبیین عملش فرهنگی است و او نشانه‌ها و رمزهایی را در جهت تبیین صادر می‌کند، که در مرحله دریافت و کشف رمزگان‌ها امور اقتصاد، سیاست و… را نیز به ذهن مخاطب متبادر می‌کند. حوزه فرهنگ بالقوه از توان متحد سازی هماهنگ همه جوامع انسانی برخوردار است و این از جمله ویژگی‌های مهم و اساسی فرهنگ به شمار می‌رود.
فرهنگ و صنایع فرهنگی از دو واژه «سفارش» و «دستور» فرار می‌کنند. این امر در چهل و چند سال اخیر در کشور ما به خوبی تجربه شده است.
معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) در یکی از فرمایشات خود به نکته مهمی درباره خودکفایی اشاره کردند. سخن امام چنین بود: «هر کس در هر جا هست باید کار بکند. ما می‌خواهیم خودکفا باشیم.» امر جهاد تبیین را می‌توان خودکفایی در تولید روایت هم دانست. در عصر مدرن کشور ما از تولید روایت ناتوان شد. حجم عمده‌ای از فرهنگ ما را شرق‌شناسان و ایرانشناسان روایت کردند و روایت آنها خط و مشی «سفارش دهنده‌ها» را با خود داشت. برخی از متفکران شرقی از جمله ادوارد سعید، شرق‌شناسی را به همین دلیل دانشی استعماری خواندند.
بنابراین می‌توان با استفاده از سخن امام (ره) سخن رهبری را نیز به خودکفایی در تولید روایت جمهوری اسلامی تعبیر کرد. جمهوری اسلامی نیاز به روایت از درون دارد. این روایت البته مرزی ندارد و تنها مؤلفه مهم این است که از درون باشد. یعنی بجز تولید روایت‌های ۴۳ سال حضور جمهوری اسلامی و دستاوردهایش، باید از درون به روایت غرب و استعمار و تاریخ جهان نیز پرداخت.
اما روز سه‌شنبه ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ در پرتال خبری منطقه آزاد اروند خبری عجیب منتشر شد. در این خبر اشاره شده است که هم‌زمان سفر سعید محمد، دبیر شورای عالی مناطق آزاد به منطقه آزاد اروند پیرو فرمان «جهاد تبیین» رهبری، مناطق آزاد پیشگامی خود در این تکلیف را از اروند آغاز کردند!
در این خبر (از اینجا ببینید) که به خوبی تنظیم نشده آمده است که قرارگاه فرهنگی رسانه‌ای جهاد تبیین با محوریت منطقه آزاد اروند تشکیل شد تا دیگر مناطق از این منطقه راهبری شوند.
سعید محمد در آئین افتتاح این قرارگاه برای حاضران سخنرانی کرد. وی در بخشی از سخنان خود چنین گفت: «این قرارگاه با فرامین مقام معظم رهبری تشکیل شد، با موقعیت شناسی و دشمن شناسی رهبر این قرارگاه کار خود را آغاز کرد. فضای کشور غبارآلود شده و دشمن در این فضا می‌تواند هر اقدامی کند و اکنون دلسوزان نظام باید این فضا را برای مردم روشنگری کنند.»
محمد همچنین به مسئله نفاق اشاره کرد و ادامه داد: «نباید مردم نسبت به مسئولان بی اعتماد باشند، همانطور که باید تببین کنیم باید با نفاق مبارزه کرد زیرا نفاق به سرمایه‌های نظام ضربه می‌زند. جهاد تبیین باید به گونه‌ای باشد که برای مسئولان زندگی علوی به ارمغان بیاورد، با این جهاد دشمن دیگر نمی‌تواند خدمات نظام را به سخره بگیرد. بدون تبیین، کارهای ارزشی امکان دارد به اقدامات ضدارزشی تبدیل شود، امروز نیاز است شفاف سازی در رأس کار قرار گیرد.»
سعید محمد در بخش دیگری از سخنان خود نیز به برخی بدفهمی‌ها از سخنان رهبری اشاره کرد و گفت: «برخی‌ها فرامین مقام معظم رهبری را بد تدبیر می‌کنند و کارها را به بن بست می‌رسانند.» این سخن درست است. رهبر معظم انقلاب با احصای نظام مسائل کشور در برخی از سخنان خود از جمله پیام‌های به مناسبت آغاز سال نو، فرامینی را خطاب به مردم و مسئولان بیان فرمودند و بر حسب آن فرامین شعارهایی را برای آن سال انتخاب کردند. از جمله آنها می‌توان به «اصلاح الگوی مصرف»، «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی»، «جهش تولید» و… اشاره کرد.
مواجهه نمایشی و غیرکارشناسی با این فرامین باعث شده که هر سال انواع و اقسام پروژه‌های مثلاً پژوهشی، تبلیغات و… توسط نهادهای دولتی و حکومتی برای ارائه یک بیلان کاری صورت بگیرد. بیلانی که بر اساس آنها حجم عمده‌ای از تولیدات تئوریک در این حوزه‌ها انجام شده و بودجه‌های بسیاری به مصرف آن رسیده است اما در حوزه اقدام و عمل، کمتر شاهد اتفاقی بنیادینباشیم.
جناب سعید محمد سخن درستی را مطرح کرد، اما آیا خود نیز در زمره همین کسانی که فرامین رهبری را بد تعبیر می‌کنند، قرار نمی‌گیرد؟ مگر رهبری نفرمودند که تصویب و در نظر گرفتن بودجه‌های سنگین به اسم جهاد تبیین امر غلطی است؟ بودجه این قرارگاه اروند قرار است از کجا تأمین شود؟ اگر از جیب مناطق آزاد است که باید گفت مأموریت و وظیفه اصلی این مناطق چیست و چه ارتباطی به این مناطق خاص اقتصادی دارد و اگر مردمی است، تابلوی مناطق آزاد بر سر آنها چه می‌کند؟
رهبر انقلاب تیرماه سال ۱۳۹۵ در دیدار دانشجویان جمله‌ای خاص و دردآور درباره این مناطق فرمودند؛ «خب شما مناطق آزاد را می‌بینید غصّه‌دار می‌شوید، حق هم دارید.» ایشان در سخنرانی نوروزی سال ۱۳۹۶ به مسئله مهم قاچاق کالا اشاره کرده و از مناطق آزاد به عنوان یکی از مبادی رسمی این بلیه بزرگ اقتصادی نام بردند. در بند یازدهم سیاست‌های اقتصادی مقاومتی بر «توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج» تاکید شده است. حال باید پرسید وظیفه مناطق آزاد دنبال کردن این مأموریت‌های مشخص و عمدتاٌ بر زمین مانده است یا قرارگاه بازی به اسم جهاد تبیین؟
*محمدحسین بدری