خبرگزاری مهر - گروه استانها: تپه باستانی حسنلو بزرگترین شهر عصر آهن در میان جلگه‌ای سرسبز و خرم که به نام «سلدوز» معروف است در کنار دهکده‌ای به همین نام قرار دارد، دهکده حسنلو را چند ده دیگر مانند نگینی در بر گرفته‌اند و تپه‌های باستانی زیادی پیرامون تپه حسنلو را فرا گرفته و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش تمدن‌های دیگری نیز با این تپه در تماس بوده و هم دوره تمدن حسنلو به وجود آمده‌اند.
وجود تپه‌های باستانی دیگر حکایت از این دارد که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه‌های اطرافش از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و ارتباط داشته‌اند که از جمله این تپه‌ها می‌توان به تپه باستانی پسدلی، حاج فیروز، تابیه، عقرب تپه، تپه کوییک، میرآباد، ساخسی تپه، نظام آباد و محمدشاه که به فاصله‌های مختلف از یکدیگر و به فاصله دو کیلومتر تا شعاع ۱۵ کیلومتر از تپه حسنلو قرار گرفته‌اند.
ساکنان اولیه تپه حسنلو احتمالاً قوم مناعی بوده‌اند که تمدن بس وسیع و درخشانی از خود به یادگار گذاشته‌اند و از اشیای مکشوفه در این تپه چنین به نظر می‌رسد که آثار مفرغی آنها کاملاً قابل مقایسه با آثار مفرغی لرستان یعنی قوم کاسی است و شاید قرابتی بین این دو قوم موجود باشد از قوم مناعی و محل سکونت آنها که سرزمین‌های جنوبی دریاچه ارومیه بوده، یادی در تورات شده و قوم مناعی را قوم «مان» هم گفته‌اند.
۱۰ دوره سکونت در شهر تاریخی حسنلو در نقده
بر اساس داده‌های باستان‌شناسی این تپه در ۱۰ دوره مورد سکونت قرار گرفته و ضخامت لایه‌های هر دوره معلوم است که دوره دهم که قدیمی‌ترین دوره سکونت حسنلو به حساب می‌آید، مربوط به هزاره ششم تا هزاره سوم قبل از میلاد است و این دوران از دوره ابتدایی سنگی آغاز و تا دوره باستانی، مادها و دوره اسلامی ادامه می‌یابد.
دور تا دور قلعه را دیواری به قطر سه متر و ارتفاع هفت متر فرا گرفته بوده و در سراسر این دیوار برج‌های مربع شکلی به فاصله‌های ۳۰ متر از یکدیگر و به ابعاد ۱۰ متر در ۱۰ ساخته شده بود و ارتفاع برج‌ها به درستی معلوم نیست.
با احتساب هر ۳۰ متر یک برج، تقریباً محل هفت برج در روی دیوار دفاعی قلعه روشن می‌شود و طرز قرار گرفتن برج‌ها در میان دیوارها طوری بوده که سه متر از طول برج داخل دیوار و پنج متر آن خارج دیوار و دو متر آن در سوی دیگر دیوار (داخل قلعه) قرار داشته و از این برج‌ها برای حفاظت قلعه استفاده می‌شده است.
در جانب ورودی حیاط، مجموعه‌ای از بناهایی مانند تالار بزرگ یا معبد و تعدادی اتاق‌های متصل و مربوط به هم قرار داشته و در این میان معبد بیش از دیگر بناها قابل توجه است این پرستشگاه یا معبد دارای سقف و ستون‌های چوبی بود و بیش از ۳۰ متر طول و بیش از پنج متر عرض داشته است.
در دژ حسنلو، اتاق‌هایی نیز به انبار و آشپزخانه و اسلحه‌خانه اختصاص داشته است از اسلحه‌خانه که معلوم نشده کارگاه اسلحه‌سازی یا محل نگهداری جنگ‌افزار بود، مقدار زیادی شمشیر و سه نیزه آهنی کشف شده است، در اطراف غربی حیاط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و کوچک وجود داشته و جام زرین حسنلو در یکی از اتاق‌های همین قسمت کشف شده است.
بناهای شمالی حیاط مرکزی گویای جایگاه ویژه زنان و کنیزان بوده است چون در این قسمت مقدار زیادی جعبه‌های ویژه نگهداری وسایل آرایشی چون سرمه دان و وسمه دان استخوانی یافت شده است.
عشاق ایرانی در تپه حسنلو آرمیده‌اند
از تپه باستانی حسنلو در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۸ طی حفاری‌های باستانشناسان ایرانی و آمریکایی انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه‌هایی از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی سفالی، شیشه‌ای و فلزی گوناگون که هر یک دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند، کشف شده است که در موزه‌های ایران باستان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان نگهداری می‌شود.
سال ۱۳۵۱ باستان‌شناسانی که در تپه حسنلو مشغول حفاری بودند خودشان هم چیزی را که می‌دیدند باور نمی‌کردند. تیم مشترک تحقیقاتی ایران و آمریکا به سرپرستی دکتر رابرت اچ دایسون مشغول تحقیقات در این تپه باستانی بودند که قبری را پیدا کردند.
در قبری با قدمت حدود ۳ هزار سال اسکلت دو نفر در کنار یکدیگر پیدا شد. در قبر به جز تخته سنگی که در بالای سر شخص سمت چپ قرار دارد هیچ شیء دیگری وجود نداشت و از آن زمان آنها لقب «عشاق» را گرفتند.
از سال ۲۰۰۵ در موزه دانشگاه پنسلوانیا تیمی مشغول به فعالیت تنها برای انتشار نتیجه تحقیقات و گزارش‌های حفاری در تپه حسنلو هستند؛ تپه‌ای باستانی که قدمت آن به ۶ تا ۸ هزار قبل از میلاد می‌رسد. باگذشت سال‌ها، در موزه دانشگاه پنسلوانیا تصویر عشاق ایرانی یکی از موارد مورد توجه است.
جام زرین حسنلو آمیخته با هنر و اسطوره
مهمترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه‌ای در جهان و باستان شناسی دارد، جام طلایی حسنلو است. وزن این جام ۹۵۰ گرم، بلندای آن ۲۱ سانتیمتر، قطر آن ۲۵ سانتیمتر و محیط لبه آن ۶۱ سانتیمتر است و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می‌شود.
این جام اثر کاملاً خیره کننده‌ای است زیرا بیش از حد ظریف کاری داشته و فاقد ترکیب مجلل است. قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، بر روی بدنه این جام معروف، نقش‌های بسیاری حک شده است که احتمالاً داستان حماسی را روایت می‌کنند.
در ردیف بالایی، ایزدی بالدار سوار بر گردونه‌ای که یک گاو نر آن را می‌کشد به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالاً نماد حیات و باروری محسوب می‌شود، در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است.
از تصاویر قلمزنی شده آن سوی جام می‌توان به ایزدهای شاخدار سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ‌های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد.
یک میلیارد ریال برای مرمت تپه تاریخی حسنلو هزینه شده است
مدیر پایگاه ملی حسنلو در خصوص آماده سازی این بنای تاریخی برای میزبانی گردشگران و مسافران نوروزی گفت: مجموعه تاریخی حسنلو جزو مهمترین سایت‌های باستان شناسی کشور است که به واسطه کشف اشیای بی نظیر مانند جام زرین حسنلو باعث شهرت جهانی این اثر شده و بقایای معماری هم اهمیت بسیاری دارد.
حسن شیری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه سال گذشته جهت جهت حفاظت و مرمت این مجموعه در یک میلیارد ریال برای ترمیم پوشش حفاظتی از کاه و گل بر روی بقایای معماری و از بین بردن پوشش گیاهی صرف شده است، گفت: در نوروز امسال این بنای تاریخی برای میزبانی شایسته از گردشگران و مسافران نوروزی آماده سازی شده است.
وی با بیان اینکه شهر تاریخی حسنلو نقده یکی از آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی است که با بیش از ۷ هزار اثر تاریخی به اولین شهر عصر آهن جهان شهرت یافته است، ادامه داد: این اثر مهم تاریخی در ۸۰ کیلومتری جنوب ارومیه و ۹ کیلومتری شمال شهرستان نقده قرار دارد.
شیری خاطرنشان کرد: در شهرستان نقده بیش از ۸۰ اثر تاریخی ثبت شده و برای سپردن آنها بدست آینده گان باید در حفظ و نگهداری آن همراهی و همکاری داشته باشیم.
مدیر پایگاه ملی حسنلو گفت: لایه‌های مختلف تاریخی رو می‌توانیم مشاهده بکنیم که معروف ترین لایه و مهمترین لایه‌اش لایه چهارم هست با ۳ الی ۴ هزار سال قدمت، تپه‌ای با قدمت چندین هزار ساله که یادآور تاریخ بلند بالای منطقه است.
شیری با بیان اینکه این مجموعه آثار از هزاره ششم قبل از میلاد تا دوره ایلخانی را شامل می‌شود، عنوان کرد: آثاری از جنس سفال، عاج، مفرغ و مقداری زیور آلات به دست آمده که مهمترین آنها جام زرین حسنلو است که هم اکنون در موزه ملی ایران باستان در معرض نمایش است.
موزه اختصاصی منطقه تاریخی حسنلو آماده میزبانی از گردشگران نوروزی است
مدیر پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو گفت: عمده حفاری‌های علمی و دامنه‌دار این تپه بین سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۵۵ خورشیدی از سوی هیئت مشترک ایرانی و آمریکایی به سرپرستی پرفسور «رابرت هنری دایسون» از دانشگاه پنسیلوانیا انجام شده است.
شیری بیان کرد: در سال‌های شروع حفاری، این هیئت اقدام به حفر گمانه‌ای در مرکز تپه و تقریباً در پست‌ترین قسمت تپه کرد این گمانه در عمق ۱۸ متری از سطح تپه به خاک بکر و آب رسید.
مدیر پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو گفت: موزه اختصاصی این پایگاه در سال ۱۳۹۲ در محل پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو افتتاح شد این موزه جزو موزه‌های باستان شناسی استان آذربایجان‌غربی است که ۱۲۲ قلم از اشیای تاریخی مکشوفه از تپه حسنلو و نیز سایر تپه‌های تاریخی دشت سولدوز که میراث تمدن ارزشمند ایران باستان و آذربایجان را نشان می‌دهند را در خود جای داده است.
شیری ادامه داد: این موزه حدود ۲۰۰ مترمربع مساحت دارد و در یک طبقه احداث شده است و محل نمایش اشیای تاریخی از قبیل ظروف سفالی مختلف، اشیای استخوانی، شیرهای برنزی، ابزارآلات جنگی مفرغی، دهانه‌های اسب، زیورآلات، ابزارآلات سنگی، مولاژ آثار مهم از قبیل جام زرین، پلاک‌های سینه، تابلوهای عکس از محوطه است.
مدیر پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو گفت: ۱۴ هزار قلم اشیای تاریخی تاکنون از تپه حسنلو کشف شده و این مکان تاریخی همچنان مورد کاوش و تحقیق باستانشناسان است و هفت هزار قلم از این آثار در موزه‌های سطح کشور به ویژه موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
تپه باستانی حسنلو با وسعت ۳۰ هکتار و ارتفاع ۲۰ متر در کنار روستای حسنلو واقع شده و جام بزرگ طلایی حسنلو که مربوط به دوران مانائی بوده هم در این مکان کشف شد.