خبرگزاری مهر -گروه استانها: زنجان یکی از استان‌هایی است که دارای مکان‌های تاریخی متعددی است و این اماکن تاریخی و دیدنی در شهرستان‌های هشت‌گانه آن پراکنده شده، به طوری که برای دیدن همه این دیدنی‌ها باید همه هشت شهرستان را بگردی تا با گوشه‌ای از تاریخ کهن این سرزمین آشنا شوی و یکی از این شهرستان‌ها که هر مسافری را متوجه خود می‌کند، سلطانیه است.
همان‌طور که از نام این شهرستان پیداست، برگرفته از مکانی است که بی‌تردید باید از آن به عنوان قلب تپنده گردشگری استان زنجان یاد کرد. آری، گنبد عظیم سلطانیه، سومین گنبد بلند جهان و اولین گنبد مرتفع آجری دنیا، همه این‌ها القابی است که به گنبد سلطانیه داده‌اند و هر چقدر از خصوصیات منحصر به فرد این گنبد عظیم بگوییم، باز هم نتوانسته‌ایم حق مطلب را ادا کنیم.
گنبد سلطانیه؛ عظمتی به وسعت یک تاریخ
کلیسای سانتاماریا دل فیوره در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در استانبول ترکیه دو گنبد عظیم به لحاظ ارتفاع در دنیا هستند که به ترتیب جایگاه اول و دوم را به خود اختصاص داده‌اند و در جایگاه سوم نام گنبدی است که برای همه ما نامی آشنا بوده و آن گنبد عظیم سلطانیه است، این در حالی است که اگر بخواهیم این گنبد را که از آجر است در زمره گنبدهای آجری قرار دهیم، رتبه اول دنیا را از آن خود کرده است.
گنبد نیلگون سلطانیه همواره در طول سال، میزبان گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است. بی‌شک گنبد سلطانیه، آوازه جهانی دارد.
وقتی کسی بار سفر را به مقصد استان زنجان می‌بندد، قطع به یقین حضور در گنبد سلطانیه جزو برنامه‌های وی به شمار می‌رود، پس همواره مشتاق بازدید از این شاهکار هنر ایرانی - اسلامی خواهد بود. این بنا در ۴۳ کیلومتری شهر زنجان واقع شده است.
تربت‌خانه گنبد سلطانیه تعداد زیادی سنگ نوشته‌های مرتبط با این بنا و سنگ قبور تاریخی مکشوفه از گورستان تاریخی سلطانیه قرار دارد. این سنگ نوشته‌ها با خطوط اسلامی از قبیل نسخ ثلث و خطوط ارمنی قدیم است، دوره تاریخی این سنگ نوشته‌ها متعلق به دوره‌های ایلخانی، صفوی و قاجار است. در کنار این سنگ نوشته‌ها سرستون‌ها و پایه ستون‌های مکشوفه از کاوش‌های سلطانیه در معرض نمایش قرار دارد.
گنبد سلطانیه؛ صدرنشین بازدید گردشگران نوروزی
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با حضور در پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه، از نزدیک در جریان فعالیت‌های نوروزی این پایگاه قرار گرفته و اظهار می‌کند: گنبد سلطانیه در بین جاذبه‌های گردشگری استان زنجان، همچنان بالاترین حجم حضور گردشگران را به خود اختصاص داده است.
امیر ارجمند با اشاره به اینکه امروزه زنجان شهری است که تبدیل به مقصد گردشگری شده و باید از این فرصت در بحث اقتصاد گردشگری استان بهره لازم را برد، می‌افزاید: باید به وسیله آموزش و رسانه‌های جمعی، مردم را متوجه اهمیت و ارزش آثار تاریخی و میراث فرهنگی کرد. همچنین نباید فراموش کنیم که حفاظت از میراث فرهنگی، یک امر اجتماعی بوده و مشارکت‌های مردمی در حفظ میراث کهن ایران اسلامی نقش مهمی دارد.
بازدید مجازی گنبد سلطانیه در نوروز ۱۴۰۱
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه اظهار می‌کند: این پایگاه با همکاری معاونت میراث فرهنگی و پلت‌فرم‌های پخش زنده، قرار است پایگاه‌های میراث جهانی گنبد سلطانیه را به صورت زنده به مردم معرفی کند.
حسین عیدانی با یادآوری اینکه استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی و سفر مجازی، مناسب‌ترین راه برای آشنایی هم‌وطنان با جاذبه‌های گردشگری و تاریخی مناطق مختلف به شمار می‌رود، خاطرنشان می‌کند: زنجان با قدمتی ۳۰۰۰ ساله، آثار و بناهای تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است.
وی با یادآوری اینکه هر یک از این آثار در نوع خود منحصر به فرد بوده و دارای ویژگی خاص معماری و ارزش‌های فرهنگی و هنری است، تصریح می‌کند: گنبد سلطانیه، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد بزرگ دنیا بوده و نکات بسیاری در معماری و شهرسازی پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه نهفته است، بر این اساس مجموعه تاریخی گنبد سلطانیه می‌تواند به عنوان یک مجموعه منحصر به فرد در مطالعات پایلوت در حوزه معماری ایرانی - اسلامی مطرح باشد.
این مسئول با بیان اینکه یکی از برنامه‌های معاونت میراث‌فرهنگی، توجه به موضوع معرفی آثار فرهنگی و تاریخی است، یادآور می‌شود: بر همین اساس در این معاونت برنامه‌ای با عنوان «نوروزگاه با میراث جهانی ایران» برای پخش آنلاین و زنده در تلویزیون اینترنتی پیش‌بینی و طراحی شده است.
نصب ۳۰ تابلوی معرفی و هشدار در محوطه گنبد سلطانیه
به منظور پیشگیری از جرایم علیه محوطه و اثر تاریخی و اطلاع‌رسانی به آحاد مردم در خصوص حدود عرصه‌های تاریخی، تابلوهای معرفی آثار تاریخی تهیه و بر روی خط حریم آثار تاریخی نصب شد. از آنجا که نشانه‌گذاری و نصب تابلو بر آگاهی‌بخشی عمومی در فرهنگ نگه‌داری و حفاظت از آثار می‌افزاید، این اقدام در نوروز ۱۴۰۱ برای جلوگیری از تخریب و تهدید و تعرض است.
به طور کلی تابلوهای به کار رفته در محوطه گنبد سلطانیه، هر دو یا سه سال باید تعویض شود؛ چراکه مواد به کار رفته در تابلو به دلیل شرایط آب و هوایی ممکن است آسیب ببیند و نیاز به تعویض و بازسازی داشته باشد. هرگونه دخل و تصرف، تخریب و تعرض به آن به موجب ماده ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی پیگرد قانونی خواهد داشت.
آرامگاه چلبی اوغلی
جاذبه‌های گردشگری شهرستان سلطانیه، محدود به گنبد نبوده و دارای جاذبه‌های دیگری از جمله آرامگاه چلبی اوغلی نیز است. در پانصد متری جنوب‌غربی سلطانیه، بنای آرامگاهی وجود دارد که در گویش محلی «کچه بورک» (کلاه نمدی) گفته می‌شود.
کتیبه‌های بر جای مانده بنا، همچنین سبک معماری و شیوه‌های تزئینی به کار رفته نشان می‌دهد که این بنای تاریخی متعلق به عارف بنام این زمان، شیخ براق بابا از بزرگان مسلک مولویه و از خاصان دربار سلطان محمد خدابنده در دوره ایلخانی است.
محققان و باستان‌شناسان، تاریخ احداث این بنا را سال ۷۲۸ هجری‌قمری بیان کرده‌اند. مقبره شیخ براق یا چلبی اوغلی که در کنار آن خانقاهی مربوط به همین دوره وجود دارد
محققان و باستان‌شناسان، تاریخ احداث این بنا را سال ۷۲۸ هجری‌قمری بیان کرده‌اند. مقبره شیخ براق یا چلبی اوغلی که در کنار آن خانقاهی مربوط به همین دوره وجود دارد، از نوع مقابر برجی شکل قرون میانی اسلامی و قابل مقایسه با مقبره امامزاده جعفر اصفهان است.
از جمله ویژگی‌های تزئینی این بنا، طاق‌نماهای هشت‌گانه با عملکردهای چند جانبه‌ای (استاتیکی و زیبایی‌شناسی) است که طرح‌های آجرچینی سطوح هر یک از طاق‌نماها زیبا و متفاوت با یکدیگر بوده است. همچنین محرابی‌هایی با تزئینات مقرنسی از نوع روی هم افتاده در نمای خارجی این خانقاه، از دیگر جلوه‌های هنری آن به‌شمار می‌آید.
سبک قبر سلطان چلبی در این آرامگاه اهمیتی به‌سزا دارد، از این نظر که این قبر، حلقه ذکر صوفیه را تداعی می‌کند. بدین معنی که داخل مقبره به فضاهایی تقسیم شده که جسد سلطان در وسط دفن و اجساد مریدان با توجه به درجه و مراتب آن‌ها، در گرداگرد آن قرار داده شده‌اند. این اثر به شماره ۱۶۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
معبد داش‌کسن (اژدهاتو)
معبد داش‌کسن (اژدهاتو) در ۱۰ کیلومتری جنوب‌شرقی سلطانیه، در نزدیکی روستای ویر، از توابع همین بخش قرار گرفته است. این مجموعه در محوطه‌ای به شکل مستطیلی ناقص، به طول ۴۰۰ متر و عرض ۵۰ تا ۳۰۰ متر دیده می‌شود.
در درون این مجموعه، سه غار نسبتاً عمیق در دل کوه کنده شده است که کنده کاری‌های زیبایی دارد. از نقش‌های این کنده کاری‌ها، می‌توان به دو تصویر اژدها که در مقابل یکدیگر به شکل قرینه حک شده‌اند و طول هر یک ۵/۳ متر است، اشاره کرد.
معبد صخره‌ای داش‌کسن به معنای سنگ تراشیده یا بریده سنگ است و در جنوب‌شرقی روستای ویر در سینه‌کش ارتفاعات محلی سلطانیه قرار دارد. در این معبد علاوه بر استفاده از فن‌آوری پیشرفته زمان که پیامد رشد و تکامل فن سنگ‌تراشی با ابزار فلزی است، انتخاب مناسب‌ترین نقطه نسبت به نقاط هم‌جوار، نمودار توجه و آشنایی کامل سازندگان آن با دانش زمین‌شناسی و معدن‌شناسی است.
بقعه‌های تاریخی شهرستان سلطانیه
در شهرستان سلطانیه دو بقعه تاریخی وجود دارد. بقعه ملأ حسن کاشی بنای آرامگاهی در جنوب شرق محوطه تاریخی گنبد سلطانیه قرار دارد. این بنا در زمان شاه طهماسب صفوی برای مولانا حسن کاشی معروف به شیرازی از علمای حکمت الهی ساخته شده است. مقبره مولانا حسن کاشی مطابق با الگوی مقبره‌سازی عصر صفوی ساخته شده، یعنی ساخت بنا با پلان هشت ضلعی که در نمای داخلی تبدیل به فضای چلیپایی می‌شود.
بقعه امامزاده سیدعلی (ع) نیز در غرب شهر سلطانیه و در منطقه بازار قدیم و قبرستان کنونی قرار دارد و بنا به قول اهالی، ایشان از اولاد امام موسی کاظم (ع) است. مدخل این بنا از سمت شرقی بوده و از دو قسمت تشکیل یافته که قسمت بالای آن فضایی به طول ۴ متر و عرض ۳ متر و ارتفاع ۳ متر و سقفی گنبدی دارد و در قسمت دوم فضایی مربع شکل به طول اضلاع ۵ متر که از ارتفاع ۴ متری بنای گنبد اجرا شده و در حد فاصل اضلاع مربع و گنبد تزئیناتی در آن کار شده است.
امامزاده کهریز سلطانیه
بنای امامزاده کهریز، آرامگاهی در یک کیلومتری غرب محوطه تاریخی سلطانیه قرار دارد و به دلیل مجاورت با قنات (کهریز) به امامزاده کهریز معروف شده‌است. این بنا را اهالی منطقه، امامزاده قاسم و امامزاده عبدالله نیز می‌گویند که دلیل این نام گذاری چندان مشخص نیست. قدمت بنای تاریخی و زیبای امامزاده کهریز سلطانیه به دوره صفویه می‌رسد. بنای امامزاده کهریز با شماره ۲۳۷۲ به تاریخ ۲۳ مردادماه ۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
تپه‌های تاریخی شهرستان سلطانیه
در شهرستان سلطانیه سه تپه تاریخی وجود دارد. تپه تاریخی نور که قدمت آن به هزاره اول و دوم قبل از میلاد می‌رسد، در قسمت جنوبی چمن سلطانیه به ابعاد ۱۵۰×۱۵۰ و به ارتفاع ۱۷ متر قرار گرفته است. این تپه در انتهای محله دارالشفاء واقع شده و در حفاری‌های انجام گرفته، دو دوره ساختمانی مشخص، را نشان می‌دهد.
یکی دیگر از تپه‌های تاریخی این شهرستان، تپه یونجه‌زار است. محوطه تاریخی تپه یونجه‌زار به هزاره دوم پیش از میلاد نسبت داده می‌شود. این تپه در نزدیکی روستای دهجلال و به فاصله ۷ کیلومتری جنوب سلطانیه در سمت چپ جاده سلطانیه - خدابنده قرار گرفته است.
همچنین مراد تپه در روستای یوسف‌آباد از توابع شهرستان سلطانیه قرار گرفته است و پیشینه آن به قرون ششم و هفتم هجری قمری می‌رسد. این تپه با شماره ۱۱۳۲ به ثبت تاریخی رسیده است.