خبرگزاری مهر - گروه استانها- رؤیا متکیائی: تکیه معاون‌الملک از جمله آثار زیبا و بی نظیری است که از اواخر دوره قاجاریه در کرمانشاه با قدمتی ۱۱۸ ساله به یادگار مانده و این بنای تاریخی در بافت قدیم شهر کرمانشاه در محلهٔ آبشوران قدیم و در خیابان حداد عادل واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۹۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری بی نظیر تکیه معاون الملک در سه بخش حسینیه، زینبیه، و عباسیه، تجلی پیدا کرده و بانی آن مرحوم حسن خان با گردآوری هنرمندان سرآمد آن زمان اقدام به ساخت بنا کرده است.
معماری چشم نواز و زیبای بنای تکیه معاون الملک با کاشی‌های رنگارنگ در ابعاد مختلف و با رنگ‌آمیزی متنوع چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند و گردشگرانی که به کرمانشاه سفر می‌کنند با دیدن مناظر زیبای این تکیه بر شگفتی این اثر صحه می‌گذارند.
موضوع اکثر نقش‌های دیوارهای بنا وقایع نهضت عاشورا است و بر دیوارهای قسمت‌های مختلف تکیه معاون الملک قصص قرآنی و رجال مذهبی دوران مختلف تاریخ ایران به ویژه قاجاریه و نیز قهرمانان اساطیری شاهنامه، مناظر طبیعی در قالب تابلوهای بسیار نفیس از کاشی ارائه شده‌اند.
آمیخته شدن مذهب و هنر در بنای تکیه معاون الملک
تکیه معاون الملک نمادی از یکی شدن هنر و مذهب در دوران تاریخ است و این بنا که نامش را از سازنده‌اش گرفته و معماری زیبای آن هر بیننده‌ای را به شگفتی می‌آورد، بنایی است که ۶ متر پایین‌تر از سطح خیابان ساخته شده و سه بخش مجزا دارد که بخش اول حسینیه، بخش دوم زینبیه و بخش سوم عباسیه نام دارد.
حسینیه یک صحن بزرگ با حجره‌های ۲ طبقه و کاشی‌کاری‌های نفیس است و این بخش به طاق‌های هلالی‌اش مشهور است و کاشی‌کاری‌های حسینیه شامل نقوش مذهبی، حماسی و الهه‌هایی است که طاق بستان را به یاد می‌آورند که هنگام مرمت این بخش مشخص شد که قبلاً آیینه‌کاری‌هایی هم وجود داشته که با کاشی پوشانده شده است و البته سقفی گنبدی هم داشته که در جریانات مشروطه‌خواهی فروریخته است.
بخش دیگر تکیه، زینبیه است که فضایی مسقف و حجره‌دار است که طبقه بالای آن به بانوان تعلق داشته و تابلوها و کاشی‌های این منطقه به نسبت سایر مناطق سالم‌تر هستند.
عباسیه هم صحن وسیعی است که در یک سمت فضایی ۲ طبقه دارد و در سمت دیگر یک ایوان ۲ ستونی، درست مانند باقی فضاهای تکیه، پر از کاشی‌کاری است.
تکیه معاون‌الملک شاهکار هنری کاشی کاری
تکیه معاون‌الملک یک اثر تاریخی بی‌نظیر است و کاشی‌کاری‌های آن از نظر تکنیک ساخت هفت رنگ هستند و از رنگ صورتی برای پیکرها و صورت استفاده شده و رنگ‌های قرمز، زرد، نارنجی روشن و سفید غالب شد و در تصویرنگاری‌های قاجاری شاهد قرار گرفتن چهره‌های پادشاهان کنار قهرمانان و پادشاهان اساطیری هستیم که حس ملی‌گرایانه‌ای را بر می‌انگیخت و به شاهان اقتدار و مشروعیت بیشتر می‌داد.
هنرمندان قاجاری برای خلق دیوارنگاره‌ها از هنرمندان باستانی و آنچه در مکان‌هایی مانند تخت‌جمشید دیده می‌شود الهام گرفته‌اند مثلاً هر ۲ گروه به ترکیب‌بندی متقارن تکیه کرده‌اند و به صحنه‌های جنگ و نبرد پرداخته‌اند و از رنگ‌های تخت و خطوط استفاده کرده‌اند و در هنر هر ۲ گروه هنرمند تأکیدی بر روح ایرانی وجود دارد و فقط در جزئیات با هم تفاوت دارند.
از زمان قاجار شاهد برگشتی دوباره به زندگی شاهانه و تجملاتی اساطیری و باستانی هستیم و شاهان قاجار به خصوص فتحعلی‌شاه به شدت به دنبال این بود که حداقل از نظر ظاهری عظمت پادشاهی خود را مانند پادشاهان باستانی ایران کند و در این دیوارنگاره‌ها تصاویری از ایل و تبار پادشاهان قاجار هم می‌بینیم و البته آئین‌ها و تشریفات ویژه‌ای که پادشاهان برگزار می‌کردند یا در آن حضور داشتند.
گروهی دیگر از کاشی‌های تکیه معاون الملک روایت تصویری از داستان‌های شفاهیِ فرهنگ عامه است که شامل داستان‌های کتاب‌هایی همچون طوفان‌البکا، حمله حیدری، مختارنامه و دیوان جودی است، نقاشی‌های حماسی که درست نقطه اوج داستان را به بیننده نشان می‌دهند.
کاشی‌کاری‌های معاون‌الملک تا حدی زمینه‌های سیاسی و اجتماعی هم دارند و واقعه کربلا که همیشه برای مردم ایران مهم بوده و این اهمیت در کاشی‌کاری‌های معاون‌الملک منعکس شده است.
داستان کربلا در نقوش این کاشی‌کاری‌ها به خوبی و قدم به قدم به تصویر کشیده شده و دیوارنگاره‌های دیگری وجود دارد که حضرت سلیمان، جنگ حضرت ابوالفضل (ع) و حکایت غدیر خم را نشان می‌دهند و نقاش با بزرگ‌تر کشیدن تصویر ائمه سعی داشته جایگاه والای آنها را نشان دهد.
از دیگر نقش‌های دیوارهای کاشی‌کاری شده در تکیه معاون الملک استفاده از نقوش گیاهی، حیوانات و نقوش هندسی است که به هنرمند این امکان را می‌داده که تصاویر زیبایی بیافریند و از تمام نقوش استفاده شده شاید گل و مرغ از همه معروف‌تر باشد.
کاشی‌کاری‌های تکیه معاون‌الملک یکی از عمده دلایل شهرت این بنای بی‌نظیر بوده و کاشی‌های زیبای این مجموعه جلوه‌ای بی‌مانند از پیوند معماری و کاشی‌کاری است.
غنای تصویری در کاشی‌های به کار رفته تنوع رنگ‌های آنها و تنوع در نوع ساخت و ابعاد کاشی‌ها تکیه معاون‌الملک را به یکی از نفیس‌ترین و تماشایی‌ترین بناهای به یادگار مانده از دوران قاجار تبدیل کرده است.
تکیه معاون الملک دارای سه ورودی اصلی در جهت‌های غربی، شمالی و جنوبی است و یکی از ویژگی‌های بارز بنا تعدد درب‌های آن بوده که به جهت برگزاری هر چه بهتر مراسم‌های مذهبی تعبیه شده‌اند.
تکیه معاون الملک دارای حسینیه‌ای است که در اطرافش حجره‌هایی ۲ طبقه همراه با طاق نماهایی تعبیه شده است که مبین تزئینات کاشی کاری است.
یکی از آرایه‌های شاخص تزئینی در این بنا همین عنصر کاشی‌کاری است که در کنار اصالت معماری سنتی آن جلوه‌ای زیبا به اثر بخشیده است و این عنصر تزئینی به صورت برجسته و نیمه برجسته ایجاد شده است.
تنوع نقوش و رنگ‌های طبیعی کاشی‌ها از ویژگی‌های بارز این بنا به شمار می‌آید و موضوعات این کاشی‌کاری ها شامل صحنه‌هایی از جنگ‌های حضرت محمد (ص)، نبردهای حضرت علی (ع) واقعه عاشورا، تصاویری از شاهان ایران باستان در دوران هخامنشی، محوطه باستانی تخت جمشید و … است که از نظر فنی و هنری بسیار ماهرانه انجام شده‌اند و «حسین نقاش تهرانی»، «سید ابوالقاسم مانی» و «حسین کاشی پز تهرانی» از جمله هنرمندانی بودند که در تزئینات بنای تکیه معاون‌الملک ایفای نقش کرده‌اند.
سقاخانه‌ای کوچک در کنار پله‌های ورودی واقع شده است و در قسمت ورودی کاشی‌های تزئینی بنا که در فواصل پنجره‌ها و ازاره‌ها با نقوش هندسی، گل و بوته، اسلیمی و ختائی، به کار رفته از جمله آرایه‌های تزئینی بسیار زیباست که در بنا جلوه گری می‌کند.
در همین قسمت کتیبه‌های ترکیب بندهای «محتشم کاشانی» که در خصوص واقعه کربلا است با خطی به رنگ سفید بر زمینه‌ای مشکی بر روی کاشی‌ها به اجرا در آمده که ارزش هنری و زیباشناسی بالایی دارد.
تکیه معاون الملک نماد عشق و علاقه مردم دروازه نجف به امام حسین (ع)
«زینبیه» تنها فضای گنبد دار تکیه به شمار می‌رود و این بخش دارای پلانی چلیپایی است و ارسی بسیار زیبای «زینبیه» مشرف به حسینیه است.
بیشترین تعداد تابلوهای مربوط به واقعه عاشورا در این بخش واقع شده است و رسم بندی‌های زیر گنبد با کاشی‌هایی با طرح گل و بوته و هندسی تزئین یافته‌اند و در قسمت فوقانی رسم بندی‌ها اشعار محتشم کاشانی بر کاشی‌ها و با زمینه‌ی سفید نگاشته شده و در ساقه گنبد و فواصل بین پنجره‌ها نیز تابلوهایی از قصص قرآنی و احادیث به تصویر کشیده شده‌اند.
بنای «عباسیه» در قسمت شرقی تکیه معاون الملک، به صورت دو طبقه ساخته شده است و دو ستون آجری بسیار زیبا در قسمت جنوبی «عباسیه» واقع شده است.
در قسمت عباسیه، تزئینات کاشی هفت رنگ به کار برده شده است و دارای تزئینات پنجره‌های ارسی در کنار کاشی کاری است که صحنه‌هایی زیبا را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند.
آئینه کاری نیز از جمله تزئیناتی است که در این بنا به چشم می‌خورد و در واقع این بنا در گذشته تزئینات آینه کاری چشمگیری داشته است که بخش اعظم آن مورد تخریب واقع شده است.
تکیه معاون الملک دارای یک موزه مردم شناسی کرمانشاه در جهت جنوبی «عباسیه» واقع شده است و در این موزه اشیا قدیمی، انواع صنایع دستی و نیز پوشاک به نمایش گذاشته شده است که همگی دارای مضمون‌های فرهنگی و اجتماعی هستند و تأسیس موزه را به تاریخ اردیبهشت ۱۳۶۹ نسبت می‌دهند و موزه پوشاک و زیور آلات نیز در بخش «عباسیه» واقع شده است.