خبرگزاری مهر، گروه استانها- از هر سویی که قصد عزیمت به میدان نقش جهان را داشته باشید می‌توانید خود را به دیدن آثار بی نظیری مهمان کنید تا به گستردگی دیدگاه‌های متفاوتی از پیشینیان پی ببرید. از خیابان سپاه منتهی به میدان نقش جهان، به سمت خیابان مسجد حکیم که رهسپار شوید، با اندکی قدم زدن در بازارچه نوی شرقی و گذر از مغازه‌های فرش فروشی، به سردر حمام شاهزاده‌ها می‌رسید. حمامی که در دوره طلایی تاریخ اصفهان، دوران صفوی ساخته شده و بر خلاف اسم آن یک حمام عمومی بوده که توسط یکی از شاهزادگان صفوی به نام شهربانو بی گم، دختر شاه سلطان حسین صفوی بنا نهاده شده است. در واقع بناها معمولاً به نام سازنده آنها نام‌گذاری می‌شد.
باعث مباهات است که در دوران صفویه، زنان در امور عام‌المنفعه مشارکت فعال داشتند و در ساخت مدارس، مساجد و تعمیر امامزادگان و بقاع متبرکه نقش پررنگی ایفا می‌کردند. مادر شاه سلطان حسین نیز در احداث آخرین بنای باشکوه عصر صفویه یعنی مدرسه چهارباغ که امروز مدرسه امام صادق (ع) نامیده می‌شود نقش ویژه‌ای داشته است.
حمام یکی از ارکان اصلی هر محله‌ای بوده که در کنار مکتب‌خانه، بازار و مسجد بنا می‌شد. شاهزاده شهربانو با توجه به علاقه و دغدغه‌ای که برای کسب علم داشت، مدرسه‌ای را برای طلاب ساخت و حمام شاهزاده‌ها را موقوفه آن قرار داد. به این ترتیب تا سال‌های سال، طلاب در مدرسه‌ای که وقف شاهزاده خانم بود، درس خواندند و از حمام شاهزاده‌ها در کنار آن استفاده کردند. مدرسه در سال ۱۳۱۴ از طرف اداره فرهنگ سابق تخریب و دبستان حکیم نظامی به جای آن بنا شد، اما حمام تا امروز پابرجا باقی مانده است و در تاریخ ۱ آبان ۱۳۵۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تجلی اهمیت سلسله مراتب در حمام‌های تاریخی
رئیس دانشکده مرمت و حفاظت دانشگاه هنر اصفهان در خصوص ویژگی بارز و منحصر به فرد حمام‌های تاریخی به خبرنگار مهر می‌گوید: حمام‌های تاریخی به لحاظ ویژگی معماری سلسله مراتب آنها اهمیت دارد، به عبارتی از هر زاویه‌ای که به آن نگاه کنید از تسلسل فضایی، کف حمام، کنترل انرژی، آداب استحمام و … مفهوم سلسله مراتب در آن جلوه‌گری می‌کند.
شهریار ناسخیان با بیان اینکه این سبک از معماری‌ها را می‌توان در زندگی روزمره پیاده‌سازی کرد، ادامه می‌دهد: نمونه‌های بسیاری در این زمینه دیده شده که می‌توان این نوع از معماری را در حمام‌ها و استخرها کوچک‌سازی کرد و این امر به نگاه معمار بر می‌گردد که گام‌ها و سلسله مراتب را پیاده‌سازی کند.
از برگزاری مراسم غم و شادی تا تجمعات سیاسی
حمام در تاریخ فرهنگ ایران نه تنها برای شست‌و شو بلکه فرصتی برای زدودن گرد خستگی از تن و گپ زدن با دوستان و محلی برای تجمع رجال سیاسی و حل و فصل مسائل حکومتی بود. کاشی‌کاری‌های آبی رنگ، نقاشی‌های زیبا همراه با نور خورشید که از سقف بر روز زمین نقش بسته است، فضا را به قدری دل نشین کرده که تا ساعت‌های طولانی خیال رفتن به سرت نمی‌زند.
این حمام از بخش‌های سربینه، گرم خانه، میاندر و فضای چال حوض تشکیل شده که هر یک نیز فضاها و بخش‌هایی دارد. در میان سربینه حمام، فضایی با قاعده هشت ضلعی قرار دارد که بر فراز آن گنبدی با تزئینات رسمی‌بندی بنا نهاده شده است. در این قسمت علائم بروج دوازده‌گانه بر روی گچ نقاشی شده است.
در میانه سربینه، حوض نسبتاً کوچک به شکل هشت ضلعی با سنگابی در کنار آن و نورگیری بزرگ بر فرازش دیده می‌شود. سه حوض مستطیل شکل نیز با اندازه‌های مختلف در سکوهای اطراف سربینه تعبیه شده که پیش از ورود به سکوها، پا در آنها می‌گذاشته‌اند. ازاره سربینه کاشی فیروزه‌ای ساده است و کاشی‌های دیگری با گل‌های رنگی ساده به آن تنوع می‌بخشد. در محل سربینه که بخش ابتدایی حمام است و شامل رختکن می‌شود سکویی را به نام شاه‌نشین در خود جای داده است که به معنی جلوس و جایگاه شاه نیست در واقع بزرگ یک محله و خاندان، در این قسمت حضور پیدا می‌کرد.
حوزچه‌های آب سرد در این محل نیز برای ضد عفونی کردن پاها، تعدیل دمای بدن و جلوگیری از بیماری‌هایی مانند فشار خون و سرماخوردگی تعبیه شده بود که این امر در بحث درمانی و پزشکی ثابت شده است.
بعد از این قسمت در یک پیچ ملایم از فضایی به نام «میاندر» وارد «گرمخانه» می‌شوید و در این صورت بدن برای فضایی گرم مهیا می‌شود و از سویی دیگر از اتلاف گرما و انرژی جلوگیری می‌شود. در گرمخانه حوضچه‌هایی وجود دارد که هر فردی با لگن و قدح شخصی به استحمام مشغول می‌شوند. در یک سمت آن استخری بزرگ وجود دارد که برای آب تنی در فصول گرم از آن استفاده می‌کردند. برای آب کشی نهایی نیز از آب خزینه استفاده می‌شد که عمق آن ۷۰ متری است.
به دلیل گرمایش زیر زمین توسط کوره و هیزم حالت سونا و بخار را برای گرمخانه ایجاد می‌کرد. در این قسمت محلی نیز به نام «خلوت» ویژه پولدارها که وضعیت مالی بهتری داشتند، تعبیه شده بود. گفتنی است این حمام تنها در این ایام نوروز برای گردشگران قابل بازدید است.