خبرگزاری مهر - گروه استانها؛ نسرین آذرکیش: اردبیل شهری سرد، زیبا با طبیعتی چشم‌نواز و جاذبه‌های تاریخی بی‌مثال، برای کسانی که دوست دارند چند روزی دل از دغدغه‌های زندگی شهری کنده و قدم به طبیعت بگذارند می‌تواند فرصت سفرِ خوبی باشد.
وجود یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی و حدود ۹۲۰ اثر ثبت شده ملی اردبیل در کشور و آثار متعدد تاریخی دیگری از جمله، بقعه شیخ جبرائیل کلخوران، بقعه شیخ حیدر مشگین‌شهر و محوطه تاریخی شهر یئری، قلعه اولتان پارس‌آباد، مجموعه بازار اردبیل، کاروانسرای شاه عباسی نیر، خانه صارم‌السلطنه نمین، مساجد، قلعه‌ها، پل‌ها، خانه‌های تاریخی و کاروانسراها، نشان دهنده اهمیت تاریخی این استان است.
بقعه تاریخی شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از بناهای ارزشمند و مکان‌های باستانی و تاریخی کشور محسوب می‌شود که بعد از ثبت جهانی این آثار باستانی، نظر و نگاه بسیاری از گردشگران و توریست‌های جهان را به سمت خود معطوف ساخته و مقصد اصلی سفر بسیاری از مردم دنیا شده است، به گونه‌ای که امروزه شاهد حضور خیل عظیم گردشگران و مسافران از جای جای دنیا در این مکان تاریخی ارزشمند هستیم.
این بقعه تاریخی پس از وفات «شیخ صفی‌الدین اردبیلی» جد پادشاهان صفوی و مؤسس این سلسله که متولد اردبیل بود؛ در سال ۷۳۵ ه. ق به وسیله فرزند وی صدرالدین موسی پایه گذاری شد.
این مجموعه با معماری چشم‌نوازش علاوه بر آرامگاه مؤسس صفویه، میزبان مقبره‌های پادشاهان، مشایخ و بزرگان صفوی است که با قدمتی ۷۰۰ ساله در پنجم تیرماه سال ۸۹ به عنوان یازدهمین اثر ارزشمند تاریخی ایران از سوی یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.
معماری مجموعه تاریخی شیخ صفی اردبیل چکیده و تلفیقی از معماری دوران اسلامی و ایران قدیم است و سند منحصر به فردی برای پژوهش‌های معماری محسوب می‌شود.
امروز این بنا با وجود گذشت چندین قرن، ویژگی‌های زیبا و جالبی دارد که هر بازدید کننده‌ای را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، این مکان حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین رشته‌های مختلف هنری از جمله کاشیکاری معرق و مقرنس و گچبری، کتیبه‌های زیبا، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی اشاره کرد.
مقبره شیخ صفی؛ محلی برای ارشاد و تدریس مریدان
محلی که امروز به نام بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی معروف است حدود هفتصد سال پیش باغ بزرگی بنام اسفریس بود که شیخ صفی الدین در بخشی از آن به ارشاد و تدریس مریدان خود می‌پرداخت.
این بنا سال ۷۳۵ (سده هشتم) توسط شیخ صدرالدین موسی فرزند شیخ صفی بنا شده و بعداً به عنوان محل دفن شیخ صفی انتخاب شد که در طول زمان مورد احترام و توجه شاهان صفوی بوده است.
در این مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی و شاه اسماعیل و مادر شاه اسماعیل تعدادی دیگر از بزرگان دوره صفوی قرار دارد.
در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید.
این بقعه تاریخی و هنری شامل تعدادی از بناهای دوره‌های مختلف است که نخستین بار شاه طهماسب آنها را به صورت مجموعه واحدی درآورد و بعدها شاه عباس بناهای دیگر را با به این مجموعه افزود.
شاه طهماسب اول به دلیل ارزشی که شیخ صفی الدین برای او داشت، تصمیم گرفت که این مجموعه را گسترش دهد و بنابر این تصمیم هفت بخش به آن اضافه شد که نشانه هفت مرحله عرفان است.
این هفت بخش برای رسیدن به بقعه در نظر گرفته شد که با ۷ دروازه از هم جدا شدند و آنها نشانه‌های هشت نگرش صوفیگری بود.
آنچه امروز از مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی باقی مانده شامل بخش‌های ذیل می‌باشد.
مقبره شیخ صفی الدین معروف به گنبد الله الله، آرامگاه شاه اسماعیل اول، آرامگاه محی الدین محمد معروف به حرمخانه، عمارت چینی خانه، مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث یا طاق متولی، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه، حیاط پیشخان، حیاط باغ و صحن… حمام و آشپزخانه نیز از بخش‌های مهم این مجموعه است که در کاوش‌های اخیر شناسایی شده است.
سر در ورودی یا دروازه ورودی بقعه شیخ صفی
بقعه شیخ صفی که تبلور اندیشه عرفانی شیخ صفی الدین است چنانکه ذکر آن رفت در طول تاریخ شاهد تخریب بخش‌هایی از بنای خود شده است.
سر در اصلی بقعه شیخ صفی الدین که در زمان شاه عباس دوم و زیر نظر اسماعیل نقاش اردبیلی در سال ۱۰۵۷ ساخته شده بود.
این سر در تا سال ۱۳۲۱ خورشیدی در ضلع شمالی میدان فعلی عالی قاپو قرار داشته که در آن سال بقایای سردر به دستور اداره کل باستان شناسی برداشته شد و کاشی‌های معرق آن فعلاً در انبار بقعه نگهداری می‌شوند.
این دروازه که هشتمین در تا مرقد شیخ صفی محسوب می‌شود، نمادی از هشت مرحله عرفان است و با همت باستان شناسان پی‌های اصلی آن مطالعه و بنای جدیدی بر روی پی‌های تاریخی دایر شد.
حیاط بزرگ؛ محاصره شده با دیوارهای آجری
امروزه از ضلع شرقی میدان عالی قاپو با گذشتن از در چوبی بزرگ وارد حیاط مشجر مستطیل شکل بقعه می‌شویم؛ دور تا دور این حیاط با دیوارهای آجری که از روی ازاره سنگی و به صورت طاق نما ساخته شده، محاصره شده است.
ضلع شرقی حیاط نیز با دری بدون سقف باز می‌شود. این راهرو بینابین حیاط بزرگ و صحن اصلی قرار دارد.
راهروی مذکور با دری در ضلع شمالی به محوطه شهیدگاه و در ضلع جنوبی به محوطه‌ای معروف به چله خانه یا قربانگاه مرتبط می‌شود.
جنت سرا؛ بلندترین ساختمان بقعه
جنت سرا که مقابل ایوان دارالحدیث قرار دارد، بزرگ‌ترین و بلندترین ساختمان بقعه محسوب می‌شود که دو رواق دارد و رواق جنوبی به‌عنوان هشتی بنا به شمار می‌رود. این محل در ابتدا گنبد داشته است؛ اما فرو می‌ریزد و سقفی مسطح از تیرهای چوبی روی ۱۶ ستون چوبی با پایه‌های سنگی، جایگزین آن می‌شود.
جالب اینکه گنبد آن در سال ۱۳۷۵ به‌شکل اولیه خود بازسازی شده است.
چندین کاربری متفاوت برای جنت سرا مطرح شده که نزدیک‌ترین نظر، استفاده به‌عنوان آرامگاه بوده است و شاه تهماسب می‌خواست این محل، مقبره خاص خودش باشد.
در روایتی دیگر، این بنا را تاجلی بی گم برای آرامگاه همسرش، شاه اسماعیل اول می‌سازد؛ گرچه موفق به دفن جسد او در اینجا نمی‌شود. طبق برخی متون تاریخی، جنت سرا در اصل میدان دراویش بوده است.
شواهد دیگر نشان می‌دهد که شاه عباس، اشیای گران‌بها و کتاب‌های کتابخانه سلطنتی را به بقعه اهدا می‌کند که در ادامه این بنا برای کتابخانه استفاده می‌شود.
جنت سرا آرامگاه شیخ صفی
در هر صورت، جنت سرا بعد از دوره صفویه به‌عنوان مسجد مورد استفاده بود و همچنان منبرهایی از آن دوره در مسجد وجود دارد، این ساختمان در حال حاضر موزه اسناد تاریخی شیخ صفی‌الدین است که محل نگهداری فرش شیخ صفی الدین و نمد دوره صفویه، اسناد و علم شاه اسماعیل است.
مولاژ فرش اردبیل در این محل گذاشته شده است که از نظر طرح و بافت جزو نفیس‌ترین فرش‌های جهان محسوب می‌شود و بازدید از آن خالی از لطف نخواهد بود.
قالی اردبیل که در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود، نه‌تنها به‌لحاظ هنری، بلکه به‌خاطر داشتن تاریخ و امضا، یک سند تاریخی به شمار می‌رود و بافت آن به سال ۹۱۸ شمسی در دوره سلطنت شاه تهماسب برمی‌گردد.
گنبد اللّه اللّه؛ هنرشگفت انگیز قرن هشتم ایران
«گنبد الله الله» در ضلع جنوب غربی قندیل خانه قرار گرفته است، این گنبد در بالای مقبره شیخ صفی‌الدین به عنوان هسته مرکزی مجموعه از همان ابتدا چشم‌ها را می‌گیرد و از همین روست که بخش زیادی از بازدیدکنندگان مشغول عکس‌انداختن با آن هستند.
نمای بیرونی آن برج، آجری استوانه‌ای شکلی است به ارتفاع ۵/۱۷ یا ۱۸ متر و محیط ۲۲ متر که بر روی قاعده سنگی هشت ضلعی قرار گرفته و به گنبدی کم خیز و عرق چینی شکل در بالا ختم می‌شود.
این گنبد را به این نام می‌خوانند چون اسم جلاله الله چندین بار بر روی بدنه برج با کاشی‌های معلق فیروزه‌ای رنگ تکرار شده است.
روی ساقه و گنبد آجری کاشی‌های فیروزه‌ای نمایان هستند. آیات قرآن نیز با خط ثلث در کتیبه‌ای در محل اتصال برج و ساقه گنبد وجود دارد.
زیبایی این گنبد محدود به جداره خارجی آن نیست و به همت هنرمندان ایرانی در اواسط دوره صفوی کاغذ دیواری‌هایی اجرا شده است.
نمای جنوبی که به قبله قاپوسی مشهور است ورود به صحن مقابر دارد، زمانی ورودی اصلی آرامگاه بوده که پس از احداث قندیل خانه در دوره شاه طهماسب، متروک شده است.
ارتفاع این گنبد از سطح زمین ۱۷ متر است که دارای کاشی کاری زیبا و کتیبه کوفی شامل آیات قرآن است.
پیرامون بخش داخلی گنبد الله الله پوشیده از نقاشی روی کرباس است که به اعتقاد کارشناسان جزو قدیمی‌ترین کاغذ دیواری‌های موجود در کشور با قدمت بیش از ۴۰۰ سال است.
از بالای ازاره آرامگاه تا گلوی گنبد ارتفاع ۵۴ ر ۲ متر می‌توان این سبک از کاغذدیواری را مشاهده کرد که البته بر خلاف کاغذدیواری کل تزئینات با میخ‌های کوچک به دیوار متصل شده است، مشخص نیست که این پوشش در چه زمانی صورت گرفته است اما ظاهراً از مرمتهای دوره قاجاری است.
زیر گنبد یک ترنج تزئینی بزرگ از گچبری رنگ آمیزی شده قرار دارد که با نقوش روی پارچه دیوارها هماهنگ است، گویا قندیل با ارزشی از طلا و نقره در سقف آرامگاه نصب بوده که در حال حاضر اثری از آن بر جا نیست.
راهرو میانی یا صحن کوچک
در ضلع شرقی حیاط مشجّر بزرگ، سردر و دری کوچک، که با گچ و آجر رسمی بندی شده، به راهروی به ابعاد ۵۰ ر ۱۴*۷۰ ر ۵ متر باز می‌شود.
این سردر از آنِ دوره قاجار است که به جای سردر قدیم‌تر دوره صفوی ساخته شده است.
رواق‌ها و طاق نماهای دیوارهای جانبی این صحن با گچبری‌های زیبایی قاب بندی و پشت بغل‌ها و لچکیهای آن با کاشی‌های معرّق پوشیده شده است.
درقسمت جنوبی این راهرو دری تعبیه شده که به چله خانه جدید راه دارد.
علت فشرده بودن و تو در تو بودن این معماری به دلیل سرمای این شهر و کوهستانی بودن آن و تلاش برای گرم نگاه داشتن تمام مجموعه است.
صحن اصلی یا حیاط داخلی؛ تجلی ذوق و هنر دوران صفوی
صحن اصلی، حیاطی است مستطیل شکل، فرش شده با تخته سنگ‌های صاف که حوضی در وسط آن قرار دارد.
در گذشته در وسط این حوض چاه آبی بوده است که با استفاده از سطل و طناب برای وضوگرفتن از آن استفاده می شده است البته این چاه در حال حاضر مسدود است.
این حوض گلبرگی شکل است و دوازده تَرک دارد که به گفته‌ی برخی محققان این ۱۲ ترک به نشانه دوازده فرقه قزلباش و یا دوازده امام شیعیان ایجاد شده‌اند.
دیوارهای آجری این حیاط، که روی ازاره سنگی بنا شده‌اند، طاقچه‌ها و طاقنماهایی دارند.
شهیدگاه؛ گورستان مجموعه شیخ صفی
محوطه‌ای که امروزه در مشرق و شمال بنای چینی خانه واقع شده به حیاط و گورستان شهیدگاه معروف است.
شهیدگاه در زمان صفویه فضای وسیع‌تری داشته است، ولی در حال حاضر قسمتی از آن زیر خانه‌ها و مدرسه جدیدالاحداث شمال جنت سرا رفته است.
در کاوش‌های باستان‌شناسی چند سال قبل، در جبهه غربی و جنوبی بیرون از مجموعه، قبور متعددی پیدا شد که به نظر می‌رسید در ادامه گورستان شهیدگاه باشند.
شهیدگاه در اصل گورستان عمومی مجاور آستانه بوده اما در ۹۱۵، پس از غلبه شاه اسماعیل اول بر فرخ یسار شیروان شاه، اجساد سرداران شیخ حیدر که در جنگ‌های شیروان کشته شده بودند به این مکان منتقل و مدفون شد.
سنگ قبرهای این محوطه مزین به نقوش گیاهی، هندسی، حیوانی، انسانی، نمادین و خط نگارهها هستند، از آنجا که شاه اسماعیل صفوی اهمیت بسیاری برای کشته‌گان و سربازان خود در جنگ چالدران با دولت عثمانی قائل بود، دستور دفن پیکرها را در محوطه بقعه شیخ صفی داد و به این ترتیب، این قبرستان به شهیدگاه معروف شد.
در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ آمده است که در زمان اشغال این منطقه، تعدادی از سنگ قبرها توسط دولت روسیه غارت می‌شود.
مقبره شاه اسماعیل اول
مقبره شاه اسماعیل اول فضای چهارگوش کوچکی دارد که روی این فضا، منشوری منتظم احداث شده و بالای آن استوانه‌ای متوازن قرار گرفته است.
این آرامگاه در اصل بخشی از بنای آرامگاه محیی الدین محمد بوده که با تغییرات اندکی به مدفن شاه اسماعیل تبدیل شده است، علاوه بر معماری منحصربه‌فرد، آرایه‌های هنری و عرفانی از جمله دیوارنگاره‌های تذهیب، کتیبه‌های قرآن و حدیث و صندوق چوبی خاتم‌کاری، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کنند.
صندوق چوبی نفیسی از خاتم و منبت روی قبر شاه اسماعیل وجود دارد که همایون شاه گورکانی به پاس حمایت صفویان از او و کمک به بازپس‌گیری حکومت، به آنها اهدا می‌کند.
برجی استوانه‌ای به ارتفاع هشت متر در نمای بیرونی مقبره شاه اسماعیل اول دیده می‌شود که گنبدی با ساقه کوتاه روی آن قرار دارد.
در پایین گنبد نام ائمه اطهار (ع) به خط ثلث روی کاشی سفید نقش بسته و پنج شمشیر به نشانه پنج طایفه‌ای که شاه اسماعیل را به سلطنت رساندند، زینت‌بخش بالای گنبد است.
چینی خانه؛ محلی برای نگاه داری کتاب و چینی‌های نفیس
از زیباترین تزئینات مقبره شیخ صفی الدین اردبیل می‌توان به چینی خانه اشاره نمود.
قبل از دوران شاه عباس صفوی از این بخش برای اجتماع‌ها استفاده می‌شد اما در دوران شاه عباس با تغییراتی که در این بخش به وجود آمد، چینی خانه به محلی برای نگاه داری کتاب‌های نفیس و چینی‌های سلطنتی مبدل شد.
چینی خانه در شرق قندیل خانه یا رواق اصلی قرار دارد و از طریق دو ورودی به دارالحفاظ منتهی می‌شود. در این محل چهار شاه نشین با طاقنماهایی از نوع مقرنس گچی و مزین به نقاشی و طلاکاری به چشم می‌خورد که هماهنگی رنگ‌ها با سطوح مقرنس، منظره‌ای شگفت‌انگیز خلق کرده است.
از آنجا که صفویان تمام تلاش خود را برای برقراری امنیت در فلات ایران به کار بستند، امپراتوری چین ۱۲۰۰ قطعه چینی سفید و آبی را به دربار شاه عباس اهدا کرد. پادشاه نیز برای نشان‌دادن ارادت خود به شیخ صفی، هدایای چینی را به این مکان آورد و گفته می‌شود که شیخ بهایی را برای طراحی این فضا مأمور کرد.
این ظروف چینی از نوع ظروف مینگ و سلادون با مهر شاهی و عبارت «وقف آستانه شیخ صفی کرد بنده شاه ولایت عباس» هستند. بخشی از این گنجینه‌ها امروزه در موزه آرمیتاژ نگهداری می‌شوند و تعدادی از ظروف چینی همراه با چند قطعه فرش و اسناد و کتب در دوره پهلوی به موزه ایران باستان تهران منتقل شدند.
با این حال، چندین قطعه ظرف چینی، خرقه شیخ صفی مربوط به قرن هشت هجری قمری و مهر مخصوص شاهان صفوی در حال حاضر در موزه چینی خانه نگهداری می‌شوند. علاوه بر این، یک جلد قرآن نفیس به خط کوفی با قدمت ۱۱۰۰ سال در این تالار وجود دارد که سومین قرآن نفیس ایران است.
کاشی‌های خشتی به رنگ زرد و سبز مغز پسته‌ای برای تزئین بخش‌های مختلف تالار، ایوان‌ها، طاق‌نماها و… استفاده شده است. دیوارهای تالار از چوب و گچ هستند که روی آنها محفظه‌های متعددی با نقوش گل و بته و شاخ و برگ قرار گرفته و برای نگهداری اشیای قیمتی به کار می‌رفتند. یکی از نقوش محفظه‌ها به‌شکل شیشه‌های گردن بلند است که در دوره صفویه رواج داشت. قسمت بیرونی این محفظه‌ها از جنس چوب است و روی آن نقش‌های گل طلایی در زمینه‌ای آبی‌رنگ به چشم می‌خورد.
این تالار منحصربه‌فرد، هنر معماری شیخ بهایی را به نمایش می‌گذارد که به‌لطف استحکام بی‌نظیر و گردش نور اعجاب‌انگیزش توانسته است با وجود حوادث تاریخی و زلزله‌های مختلف همچنان پابرجا بماند.
حرم خانه؛ محل دفن همسر شیخ صفی
دری نقره‌ای در گوشه شرقی شاه نشین قندیل خانه وجود دارد که با عبور از آن به راهرویی با سقف کوتاه وارد می‌شوید.
دو قبر با سنگ مرمر در طرفین این راهرو قرار دارد، در ضلع شرقی راهرو، اتاقی با طاق کوتاه دیده می‌شود که از طریق در موجود در ضلع جنوبی آن می‌توان به حرم خانه رسید.
حرم خانه از فضایی مربع‌شکل با یک گنبد آجری ساده تشکیل شده است که احتمالاً به‌دلیل دفن همسر شیخ صفی در آنجا به‌عنوان حرم خانه شناخته می‌شود؛ هرچند بعدها تعدادی از مردان خاندان صفوی در مجاورت وی دفن شدند که تعدادشان به ۱۰ قبر می‌رسد.
طبق برخی منابع، شیخ صفی ۱۰ سال پیش از وفات خود، این محل را برای دفن همسر و دخترش و همسر شیخ زاهد گیلانی می‌سازد.
چله خانه؛ درگاهی قدیمی با در چوبی و تزئین کاشی کاری
دو چله خانه موسوم به چله خانه قدیم و جدید برای عبادت شیخ صفی‌الدین، پسرش صدرالدین موسی و مریدانشان در بقعه شیخ صفی وجود دارد که با فاصله زمانی از هم ساخته شده بودند.
جالب است بدانید که چله نشینی به‌معنای عبادت و خلوت در چهل شبانه‌روز است، چله خانه قدیم که در سمت چپ حیاط کوچک قرار داشت و برای جلوس شیخ صفی به کار می‌رفت، با گذر زمان از بین رفته است.
چله خانه جدید واقع در سمت راست حیاط کوچک، در زمان صدرالدین موسی با هدف ایجاد محلی برای جلوس خود و مریدانش ساخته شد.
این سازه در زمان احداث دارای دو طبقه با ۴۰ حجره و گنبد بود که اکنون فقط قسمتی از آن بدون سقف باقی مانده است.
تالار دارالحفاظ؛ منسوب به دوره شاه تهماسب
تالار مستطیلی‌شکل دارالحفاظ در جانب شرقی صحن اصلی بقعه قرار گرفته است که به‌عنوان قندیل خانه نیز شناخته می‌شود.
این تالار در اصل مکانی برای تلاوت و حفظ قرآن بوده است که بنای اولیه آن در زمان شیخ صفی‌الدین و توسط حاجی سام گیلانی ساخته شد؛ با این وجود، تحت نظر صدرالدین موسی تکمیل می‌شود.
قندیل خانه، دو فضای پیوسته در شمال و جنوب دارد که یک نیم گنبد با تزئیناتی از مقرنس و رنگ و روغن بر فراز هر یک از آنها تعبیه شده است.
مهم‌ترین ویژگی تالار دارالحفاظ، گستردگی کتیبه‌های قرآنی و احادیث به خط ثلث و نسخ است، مشخصه تالار مذکور را می‌توان گستردگی کتیبه‌های قرآنی، احادیث و ذکر سلسله نسب مشایخ شیخ صفی دانست که به خط ثلث و نسخ در نمای داخلی آن به چشم می‌خورند.
وجود انواع تزئینات اسلیمی، گچبری و مقرنس‌کاری با لایه‌ای از طلا، زیبایی تالار را چند برابر کرده‌اند.
در نمای خارجی بنا می‌توانید شاهد مقرنس‌های قطاربندی و کتیبه‌هایی حاوی آیات قرآن با کاشی معرق به خط ثلث و کوفی باشید.
ازاره‌ای سنگی در دیوار آجری نمای قندیل خانه وجود دارد که بالای آن دو ردیف پنجره چوبی پنج تایی قرار گرفته است و دور پنجره‌ها مزین به کاشی معرق حاوی نقوش اسلیمی و گل و بته هستند.
در ردیف پایین فرمانی از شاه تهماسب اول روی سنگ مرمری کنده‌کاری شده است که اهالی شهر اردبیل را به دوری از معاصی و مناهی و مراعات حرمت آستانه و چگونگی آداب و مناسک دینی ملزم می‌کند.
بسیاری از محققان بر اساس این کتیبه، تاریخ ساخت دارالحفاظ را به دوره شاه تهماسب نسبت می‌دهند؛ در حالی که این بنا در زمان شیخ صفی‌الدین و پسرش صدرالدین موسی ساخته شده است.
طاق و سردر ورودی قندیل خانه تماماً با کاشی معرق و کتیبه‌های مختلف تزئین شده‌اند و در بالاترین قسمت، حدیث «انا مدینه العلم و علی باب‌ها» نقش بسته است. کتیبه‌ای حاوی القاب و درجات و مقامات شیخ صفی در حاشیه مستطیلی طاق درج شده است.
یک در چوبی کوچک و ساده در این محل وجود دارد که به راهرویی با سقف گچبری و لوح‌های کاشیکاری معرق باز می‌شود و از آنجا به حیاط شهیدگاه می‌رسد. در سمت چپ راهرو، به حجره‌های طبقه بالای تالار و در سمت راست، به قندیل خانه راه می‌یابد.
قندیل خانه از طریق دو طاق نمای شرقی به چینی خانه و از قسمت شاه نشین به محوطه داخل آرامگاه شیخ صفی مرتبط می‌شود؛ ضمن اینکه درهایی برای دسترسی به آرامگاه شاه اسماعیل اول و محوطه حرم خانه در نظر گرفته شده بود.
دارالحدیث؛ مزین شده به کاشی معرق
دارالحدیث یا طاق متولی در ضلع جنوبی صحن اصلی و درست مقابل مسجد جنت سرا قرار گرفته است.
این محل در ارسی مشبک بزرگی دارد که در نگاه اول توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، همچنین ایوانی با طاق ضربی و دو اتاق کوچک در دو طرف ایوان و مقابر تعدادی از بزرگان صفوی نیز در دو سوی این بنا وجود دارد.
نمای بیرونی بنا مزین به کاشی معرق بوده و احادیثی از پیامبر اکرم (ص) به خط نسخ زینت‌بخش پیشانی آن شده است.
مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از بهترین مکان برای Hشنایی دوران تاریخی استان اردبیل و صفوی بشمار می‌رود و به مسافران و گردشگران علاقه مند به تاریخ توصیه می‌شود اگر سفری به اردبیل داشتند حتماً از این مجموعه نیز بازدید کنند.