خبرگزاری مهر؛ گروه استانها: ارگ کلاه فرنگی بیرجند به عنوان دارالحکومه محل حکمرانی امیر معصوم خان در اواخر دوره زندیه احداث شده است. این بنا از نظر فرم معماری با دیگر بناهای تاریخی موجود در شهر بیرجند تفاوت‌های بسیاری دارد. ساختمان بنا در شش اشکوب احداث شده که دو اشکوب آن دارای فضا و بقیه اشکوب‌ها برای تکمیل فرم بیرونی آن بر روی گنبد حوض‌خانه ساخته شده‌اند.
بخش همکف آن از یک پلان مربع شکل با اتاق‌های متعدد تشکیل شده و در این طبقه چهار هشتی به شکل قرینه وجود دارد که اصلی ترین بخش ساختمان یعنی حوض‌خانه در آن قرار دارد. حوض‌خانه دارای پلان هشت ضلعی است که طاق نما و سکوهایی آن را احاطه کرده است. یک حوض در وسط و گنبد با تزئینات مقرنس، رسمی بندی و کار بندهای زیبا شکوهی به آن افزوده است.
طبقه دوم آن دارای یک هشت ضلعی است که چند اتاق دارد و بخش‌های فوقانی تنها جنبه سمبلیک و زیبایی دارد که در آن پنجره‌های کوچک و کم عرض برای تأمین نور حوض‌خانه تعبیه شده که به کلاه فرنگی موسوم است. بخش محوطه و باغ این مجموعه، بر اساس اسناد قدیمی به شکل چهار باغ بوده که به دلیل تغییراتی که در آن به وجود آمده شکل اصلی خود را از دست داده است.
این بنای با ارزش تاریخی که از بناهای شاخص بیرجند است در خیابان شهید مطهری با مساحت ۶۷۷ متر مربع به شکل زیگورات ساخته شده است که در سال‌های گذشته همواره از بخشی از این بنا به عنوان استانداری و فرمانداری استفاده می‌شد و با وجود همه وعده‌های داده شده توسط استانداران سابق برای آزاد سازی ارگ و یا حداقل جدا کردن این بنا از ساختمان فرمانداری با فنس کشی، همچنان در حصاری است که مسافران و گردشگران در همه فصول سال به راحتی نمی‌توانند از آن بازدید کنند.
این موضوع سبب شده با توجه به کاربری اداری آن در سال‌های گذشته و حتی استفاده از بخشی از این بنا برای اسکان سربازان محافظ فرمانداری خسارت‌هایی به آن وارد شود که برای جبران آن باید به طور اساسی مرمت شود.
تا کنون پی گیری های مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان برای فراهم شدن زمینه بازدید آزاد عموم مردم از این بنای تاریخی جز در مواقع محدودی از سال فراهم نشده است.
در ماه‌های انتهایی سال ۱۴۰۰ معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی در جلسه بررسی نحوه مدیریت و بهره برداری از ارگ کلاه فرنگی بیرجند، خاطرنشان کرد: پیرو دستور استاندار، تحویل، بهره برداری و مدیریت ارگ کلاه فرنگی به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واگذار می‌شود.
علیرضا عباس زاده ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی باید با تسهیل شرایط بهره برداری مردم از ارگ کلاه فرنگی و تأمین استانداردهای لازم، زمینه استفاده عموم مردم از این بنای تاریخی را تا نوروز ۱۴۰۱ فراهم کند و از زمان واگذاری این مجموعه، علاوه بر مسئولیت تأمین حفاظت فضا و امنیت مردم، تضمین حفاظت از ساختمان فرمانداری نیز به عهده این اداره کل است.
ارگ کلاه فرنگی از ساختمان فرمانداری جدا شود
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی در آن زمان در گفتگو با مهر تصریح کرد: اداره کل میراث فرهنگی باید در اولین قدم نسبت به احداث دیوار دور تا دور ارگ کلاه فرنگی اقدام کند تا این اثر تاریخی از ساختمان فرمانداری به طور کامل جدا شود.
عباس زاده با تأکید بر آغاز کارهای فنی مرمت بنا، ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی باید با لحاظ کردن همه مسائل و جوانب امر، برای درب ورودی مجموعه نیز طرحی شکیل و چشم‌نواز ارائه کند. همچنین باید از ظرفیت شهرداری بیرجند در زیباسازی محوطه ارگ استفاده شود و توجه به ارگ کلاه فرنگی به عنوان یکی از سرمایه‌های ملی و از ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی استان، دارای اهمیت است.
وی خاطر نشان کرد: ارگ کلاه فرنگی نه برای بیرجند بلکه برای استان، نماد هویتی و جز ظرفیت‌های فرهنگی است که باید به خوبی مراقبت و نگهداری شود و استفاده از این فضای تاریخی به یک مطالبه عمومی تبدیل شده، ادامه داد: باید به مطالبه عمومی در خصوص بهره‌مندی از این اثر تاریخی شاخص توجه شود و این مجموعه هر چه زودتر در اختیار مردم قرار گیرد.
استاندار در دیدار با اعضای شورای اسلامی و شهردار بیرجند یک بار دیگر بر انجام این کار تاکید کرد.
بعد از تاکید وی بر حفاظت و مراقبت از ارگ کلاه فرنگی برای پاسخگویی به مطالبه مردم، مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان که سال‌ها است منتظر چنین فرصتی بودند و پی گیری های بسیاری در سال‌های گذشته در سطح کشور در این باره انجام داده‌اند دست به کار شدند تا این بنای تاریخی را برای بازدید عموم مردم در نوروز ۱۴۰۱ آماده کنند.
ایجاد موزه سیاسی استان در ارگ کلاه فرنگی
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی هم همان زمان به خبرنگار مهر اظهار کرد: برای مرمت ارگ کلاه فرنگی در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ حدود ۳۰۰ میلیون تومان هزینه شده است و حداقل به ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان دیگر برای تکمیل مرمت، نورپردازی، بهسازی و غیره در این بنای تاریخی نیاز است تا برای بازدید عموم مردم در نوروز ۱۴۰۱ آماده شود.
علی شریعتی منش با بیان اینکه بخشی از اعتبار مورد نیاز تخصیص یافته است، اضافه کرد: با پیشنهاد مدیر کل میراث فرهنگی استان کاربری موزه تاریخ سیاسی استان برای این بنا در نظر گرفته شده است که بعد از تهیه محتوای موزه، باید توسط اداره کل موزه‌ها کشور تأیید شود و بعد از آن تجهیزات مورد نیاز موزه فراهم شود که امکان انجام این کار تا نوروز ۱۴۰۱ وجود ندارد.
به گفته وی ممکن است نمایشگاه تاریخ سیاسی یا نمایشگاه دیگری برای بازدید عموم مردم در نوروز ۱۴۰۱ در ارگ کلاه فرنگی بیرجند برگزار شود و مرمت طبقه اول ارگ انجام شده و مرمت طبقات بعدی آن باید انجام شود و کار برآورد تجهیزات، برق و تأسیسات در حال انجام است و بعد از انجام این کار، دیوار کشی اطراف ارگ کلاه فرهنگی انجام خواهد شد.
در یکی از روزهای نوروز ۱۴۰۱ به همراه تعدادی از مسافران و گردشگرانی که به بیرجند سفر کرده بودند راهی ارگ کلاه فرنگی بیرجند شدیم. در اولین نگاه آنچه بیش از هر چیز دیگری مشاهده می‌شد این بود که هیچ اثری از مرمت در فضای بیرونی ارگ کلاه فرنگی با وجود وعده‌های داده شده، نبود و این موقع این حرف مسافران و گردشگران یک بار دیگر تداعی کرد که همواره به ما به عنوان خبرنگار می‌گویند که قدر داشته‌های خود را در زمینه آثار تاریخی و جاذبه‌های خود نمی‌دانید که اگر این طور بود باید وضع بناهای تاریخی شما و به ویژه مرکز آن بهتر از این بود.
وارد فضای داخلی ارگ که شدیم شاهد وضعیت بدتری از بیرون آن بودیم که تلاش شده بود با گذاشتن چند عکس از بیرجند قدیم مشکلات موجود در آن کمتر به چشم آید که البته با انصاف اگر به این موضوع نگاه کنیم، مسئولان میراث فرهنگی استان شاید کمتر در این زمینه مقصر باشند زیرا تاکنون وعده‌های داده شده در این خصوص توسط استانداران و معاونان هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان جنوبی در این باره کمتر محقق شده و شاید در دوره جدید مدیریت استان هم قرار است مانند گذشته وعده‌های بدون عملی داده شود تا این زمان نیز بگذرد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با وجود اینکه در مرخصی بود با بیان اینکه بخشی از اعتبار مورد نیاز برای مرمت و بهسازی این بنا تخصیص یافته که میزان دقیق آن را هفته آینده می‌توانم اعلام کنم، اظهار داشت: گچ کاری طبقه اول و نورپردازی ارگ تمام شده است و قرار داد احداث دیوار اطراف این بنا منعقد شده که از ۱۴ فروردین با هماهنگی استانداری آغاز خواهد شد.
علی شریعتی منش با بیان اینکه مرمت نمای بیرونی بنا هنوز انجام نشده است که از ۱۴ فروردین شروع خواهد شد اما گچ کاری طبقه بالا ارگ انجام شده است از مرمت حوض‌خانه و ضد آب کردن آن و تزئینات، مشبک ها و رسمی بندی‌های آن با کار جداگانه‌ای خبر داد که در آینده انجام خواهد شد.