خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست- زینب رجایی: «شفافیت» واژه‌ای است که در چند سال اخیر در اظهارات مسئولان و به ویژه کاندیداها و داوطلبان جلوس بر مسند مسئولیت مکرراً و موکدا شنیده شده است. اما شواهد می‌گوید جامعه، این روزها بیش از هر نهادی، چشم‌انتظار مجلس یازدهم برای آغاز مسیر شفاف‌سازی در حکمرانی است؛ مسیری که بنا بر نظر کارشناسان اگرچه در ابتدای آن احتمال مواجه با حواشی و سختی‌هایی وجود دارد اما در بلندمدت پیامدهای مثبتی بر مدیریت و عملکردها ملموس خواهد بود.
شفافیت از شعارهای مجلس دهم، یعنی اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان هم بود. فوریت طرح شفافیت آرا، اولین بار، شهریور سال ۹۷ در مجلس دهم در صحن علنی مطرح شد، اما مجلس دهم نتوانست از این امتحان گذر کند و با ۱۰۸ رأی مخالف با فوریت این طرح مخالفت شد، بنابراین برای تصویب به روال عادی به کمیسیون امور داخلی ارجاع شد.
۳ نفر تا شفافیت!
با آغاز به کار مجلس یازدهم، این طرح بار دیگر به آزمونی برای نمایندگان ملت تبدیل شد و البته هنوز هم موافقان و مخالفانی جدی دارد. شفافیت اگرچه از اولین طرح‌هایی بود که مجلس به کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی ارجاع داد، اما با ۱۵۳ رأی موافق از مجموع ۲۳۴ رأی، یکبار دیگر برای بررسی بیشتر و تغییر به کمیسیون آیین‌نامه داخلی فرستاده شد؛ چراکه تصویب کلیات این طرح به دو سوم آرا نیاز داشت و مجلس برای تصویب کلیات شفافیت، تنها سه رأی کم داشت. این طرح در کش و قوس‌های تصویب کلیات، دو شوری شدن و خروج از دستور کار با وقفه زمانی نسبتاً طولانی مواجه شد.
علت تاخیر بررسی طرح شفافیت در صحن مجلس
«محمدرضا پورابراهیمی» رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «وقتی در مرحله اول، طرح شفافیت به صحن آمد، اشکالاتی داشت و برخی نمایندگان نیز دغدغه‌هایی داشتند، البته مخالفانی که در این خصوص صحبت کردند با اصل طرح مخالف نبودند و دغدغه‌های خود را بیان کردند. بنابراین طرح، برای بررسی مجدد به کمیسیون بازگشت پیدا کرد.»
وی درباره وقفه زمانی در بررسی و تصمیم‌گیری برای طرح شفافیت آرا توضیح می‌دهد: «این طرح، بعد از کار، کارشناسی بسیار در کمیسیون آئین‌نامه نیمه دوم سال ۹۹، نهایی و تصویب شد و به صحن علنی آمد؛ اما به دلیل برخی ابهامات مجدداً به کمیسیون بازگشت. شهریور سال گذشته این طرح، مجدداً نهایی شد و قرار بود به صحن بیاید اما به تاریخ بررسی بودجه رسیدیم و وقفه زمانی ایجاد شد. طرحی که کمیسیون آئین‌نامه در مرحله دوم نوشته شد آماده است که به صحن علنی بیاید.»
زنگنه می‌گوید: «یکی دو باری که شفافیت به صحن آمد ابهاماتی داشت و کمیسیون آئین‌نامه نظرات همه نمایندگان را دریافت کرد. اگر کمیسیون آئین‌نامه نظرات، ابهامات و دغدغه‌های نمایندگان را در نظر می‌گرفت همان دفعات اول این طرح رأی می‌آورد.» «محسن زنگنه» نماینده مردم تربت حیدریه در مجلس هم در رابطه با علت تأخیر در تصویب طرح شفافیت آرا به خبرنگار مهر، گفت: «یکی دو باری که شفافیت آرا به صحن آمد یک سری ابهامات داشت و کمیسیون آئین‌نامه نظرات همه نمایندگان را دریافت کرد. چراکه بحث‌های آئین‌نامه‌ای به همه نمایندگان مرتبط است.» او معتقد است: «اگر کمیسیون آئین‌نامه نظرات، ابهامات و دغدغه‌های نمایندگان را در نظر می‌گرفت همان دفعات اول این طرح رأی می‌آورد.»
«مهدی طغیانی» نماینده مردم اصفهان در مجلس نیز درباره علت عدم تصویب شفافیت در مراحل ابتدایی، بیان کرد: «اصل ماجرا این است که پیش از این، تعدادی از نمایندگان توجیه نبودند که این طرح می‌تواند به مردم و مجلس کمک جدی کند بنابراین قرار شد کمیسیون آئین‌نامه در جلسه غیرعلنی که قبل از بودجه برگزار شد نمایندگانی که مخالف بودند یا قانع نشده بودند را دعوت کند و جزئیات بیشتری را برای آنها توضیح دهد و آنها را توجیه کند.»
چرا باید دیوار میان مسئولان و مردم را شیشه‌ای کرد؟
مخالفان شفافیت آرای نمایندگان، همواره تاکید داشته‌اند که مخالفت آنها با اصل موضوع نیست بلکه شفاف‌سازی بی‌قید و بندِ همه جزئیات را خطرساز می‌دانند. موافقان این طرح اما در تمام این مدت بر ضرورت تصویب آن تاکید کرده‌اند. «نصرالله پژمانفر» عضو هیئت رئیسه کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی در رابطه با ضرورت شفافیت می‌گوید: «ما نمایندگان مجلس وکیل مردم هستیم و موکل باید نظر وکیل خود را بداند، این نمی‌شود که ادعا داشته باشیم رابطه ما با مردم وکالت است، اما مردم حق نداشته باشند نظر ما را بدانند؛ این‌طور نمی‌شود که نماینده اگر دلش خواست نظرش را اعلام کند و اگر نخواست آن را اعلام نکند. این‌طور نمی‌شود» او تاکید می‌کند: «مردم باید بدانند ما در مجلس چه می‌کنیم و این رابطه باید با شفافیت آرا میان ما و مردم برقرار شود.»
موافقان شفاف‌سازی البته همیشه متذکر شده‌اند که نگرانی‌هایی که وجود دارد زیر سایه فواید این طرح به چشم نمی‌آیند. طغیانی معتقد است: «برکات و فواید این طرح بسیار بیشتر از زیان‌های جزئی است که ممکن است در پی داشته باشد. شفافیت که باشد تصمیماتی که اتخاذ می‌شوند محکم‌تر هستند چرا که مرحله بعد از شفافیت پاسخگویی است و موجب پاسخگویی نیز می‌شود.»
او معتقد است: «با تصویب و اجرای شفافیت، بحث‌های تخصصی در سطح جامعه ارتقا پیدا خواهند کرد؛ چراکه پخش و بازتاب مذاکرات کمیسیون‌های مجلس تاثیر بسزایی بر این موضوع می‌گذارد.»
مجلس کمر به شفاف‌سازی می‌بندد
بعد از آنکه رسیدگی به طرح شفافیت با تاخیر مواجه شد، رسانه‌ها، حامیان مجلس یازدهم و البته جلوتر از همه در این صف، منتقدان آنها، مطالبه را آغاز کردند و بازتاب این گله‌مندی گسترده و گسترده‌تر شد. این مطالبه به صحن مجلس رسید و نمایندگان را بر آن داشت تا از راه‌های مختلفی همچون اعلام موضع در فضای مجازی یا تذکرات شفاهی در صحن علنی، بر ضرورت رسیدگی هرچه سریع‌تر به طرح شفافیت بپردازند، عده‌ای از آنها نیز خواستار اعمال شفافیت به صورت داوطلبانه شدند.
«مالک شریعتی» نماینده مردم تهران در مجلس، اوایل اسفند ۱۴۰۰ در تذکری شفاهی در صحن علنی عنوان کرد: «آرای داوطلبانی که خواستار اعلام رأی خود هستند، اعلام شود. در این خصوص ۱۴۱ نفر از نمایندگان اعلام آمادگی کردند. تقاضا می‌کنیم این موضوع برای افرادی که خودشان داوطلب هستند، اجرا شود.»
علاوه بر او، «علی نیکزاد» نایب رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در حساب کاربری خود در توئیتر، نوشت: «مجدداً با صراحت اعلام می‌کنم که حق طبیعی ولی نعمتان انقلاب، یعنی مردم بزرگ ایران است که از عملکرد و نظرات نمایندگان آگاه باشند.»
او تاکید کرد: «بنده با طرح شفافیت آرا، اموال و… در کنار نگاه منطقی و تخصصی و به دور از حاشیه‌ها موافق هستم؛ همچنین ضمن حمایت، امیدوارم به‌زودی شاهد تصویب آن باشیم.»
تعیین تکلیف طرح شفافیت آرای نمایندگان بارها مورد تاکید برخی از وکلای ملت در بهارستان قرار گرفته است. حجت‌الاسلام «محمدتقی نقدعلی» نماینده مردم خمینی شهر در مجلس می‌گوید: «مجلس انقلابی با شعار شفافیت روی کار آمد و قرار شد آرای نمایندگان به شفافیت گذاشته شود. تعدادی از نمایندگان نیز با امضای نامه‌ای درخواست در دستور قرار گرفتن این موضوع را از هیئت‌رئیسه مطرح کرده‌اند که باید مورد توجه قرار گیرد.»
مجلس قرن جدید را از شفافیت آغاز کرد / شفافیت از مجلس به سایر ارکان سرایت می‌کند؟
بالاخره بعد از پایان بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ در مجلس، شفافیت در هفته‌های آغازین سال ۱۴۰۱ بار دیگر در صدر اخبار قرار گرفته است. «محمد باقر قالیباف» رئیس مجلس شورای اسلامی درباره بررسی مجدد این طرح، اعلام کرد: «بحث مربوط به شفافیت جزء دستور جلسات مجلس است و ان شاءالله در ماه مبارک رمضان بحث شفافیت در صحن مجلس رسیدگی می‌شود.»
پورابراهیمی تصریح می‌کند: «با ملاحظات قانون اساسی می‌توان شفافیت را برای دستگاه‌های دیگر نیز نوشت، اما مجلس برای اجرای این طرح در کشور، اقدام را از خود آغاز کرده است. امید است بعد از مجلس بتوانیم شفافیت را به سایر نهادها نیز تعمیم بدهیم.» به اعتقاد کارشناسان جای خالی شفافیت نه تنها در مجلس بلکه در سایر ارکان کشور نیز به چشم می‌خورد و در صورت عدم خدشه به چارچوب امن موضوعات محرمانه، اطلاع‌رسانی به مردم درباره تصمیمات و اقدامات مسئولان باید صورت بگیرد. در همین راستا محمد رضا پورابراهیمی، می‌گوید: «هدف‌گذاری نمایندگان این بود که شفافیت از مجلس به عنوان یکی از ارکان مهم نظام شروع شود؛ طبیعتاً به استناد و اجرای این قانون در مجلس می‌توانیم بعدها شفافیت را در سایر دستگاه‌ها توسعه دهیم.»
وی با بیان اینکه آغاز شفافیت از مجلس، نقاط قوت و ضعف طرح را نیز مشخص خواهد کرد، گفت: «با ملاحظات قانون اساسی می‌توان این قانون را برای دستگاه‌های دیگر نیز نوشت، اما مجلس برای اجرای شفافیت در کشور، این اقدام را از خود آغاز کرده است. امید است بعد از مجلس بتوانیم شفافیت را به سایر نهادها نیز تعمیم بدهیم.»
همچنین بر اساس تازه‌ترین اخباری که دست مهر رسیده است، «محمدعلی محسنی بندپی» نماینده مردم نوشهر در مجلس اعلام کرد: «طرحی در مجلس شورای اسلامی برای شفافیت در قوای سه گانه و همه دستگاه‌ها به جز نهادهای نظارتی تهیه شده است.»
وی در این باره توضیح داد: «نمایندگان در حال امضای این طرح هستند و هدف از تهیه این طرح آن است که باید تصمیمات تمام نهادها به جز نهادهای امنیتی و نظامی نیز شفاف باشد.» متن کامل کامل طرح شفافیت قوای سه‌گانه، دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی غیردولتی را (اینجا) بخوانید
امیدها برای تصویب جان دوباره می‌گیرد / «شفافیت آرا» از «شفافیت آرا» آغاز می‌شود؟
اظهارات نمایندگان مجلس حاکی از آن است که تغییرات و اصلاحاتی که در طرح شفافیت آرا صورت گرفته، ابهامات و نگرانی‌ها را تا حد قابل توجهی برطرف کرده است و به نظر می‌رسد این بار توافق بیشتری میان نمایندگان درباره جزئیات طرح و تصویب آن وجود دارد. زنگنه نیز نسبت به تصویب شفافیت در مجلس ابراز امیدواری کرد و گفت: «در پزمانفر می‌گوید: «با توجه به تغییرات و اصلاحاتی که صورت گرفته به نظر می‌رسد طرح شفافیت آرای نمایندگان این بار با رأی بالایی تصویب خواهد شد.» طرحی که آماده شده، تلاش شده است که نگرانی‌های نمایندگان درباره مؤثر بودن شفافیت آرا در اداره کشور و نظام تقنینی برطرف شود. با توجه به تغییرات و اصلاحاتی که صورت گرفته به نظر می‌رسد طرح شفافیت آرای نمایندگان این بار با رأی بالایی تصویب خواهد شد.»
از سوی دیگر پژمانفر، به همراه برخی نمایندگان هم در پی آن هستند که شفافیت آرا را از آغاز رأی گیری برای همین طرح آغاز کنند. او در این باره توضیح می‌دهد: «با تعدادی از نمایندگان در صحن مجلس پیگیر این هستیم که با رأی شفاف و علنی یعنی به صورت قیام قعودی به شفافیت آرا، اولین اقدام را برای شفافیت در مسیر رأی دادن به خود این طرح آغاز کنیم. فکر می‌کنم نظر نمایندگان مثبت است و امیدوار هستیم که این بار تکلیف شفافیت مشخص شود.»
علاوه بر این، مهدی طغیانی نیز از نمایندگانی است که نسبت به تصویب شفافیت خوش‌بین است و در پاسخ به این سوال که این طرح بالاخره این بار در مجلس تصویب می‌شود؟، گفت: «بله؛ امید زیادی داریم و به نظر می‌رسد این بار شفافیت تصویب خواهد شد.»
جزئیاتی از اصلاحات طرح شفافیت
پیش از این مهر، جزئیاتی از اصلاحات جدید طرح شفافیت آرای نمایندگان هم منتشر کرد، «در این طرح قید شده در انتهای هر هفته یا هر جلسه، مجلس اسامی موافقین و مخالفین و رأی نمایندگان درخصوص طرح‌ها و لایحه‌ها را اعلام کند و مردم دسترسی داشته باشند. بر اساس این طرح قرار بر این است که حتی کمیسیون‌ها و مذاکرات آنها نیز در دسترس مردم قرار بگیرد و رسانه‌ها و خبرنگاران بتوانند در جلسات کمیسیون‌ها حضور پیدا کنند.»
شفافیت پشت درب محرمانگی می‌ماند؟
زنگنه درباره جزئیات تغییرات طرح بعد از اصلاح کمیسیون آئین‌نامه به خبرنگار مهر، گفت: «البته در بحث‌ها و موضوعاتی که محرمانه به شمار می‌روند، در رده‌های امنیتی قرار می‌گیرند، بازتاب آنها ممکن است تبعات منفی در پی داشته باشد یا مذاکرات کمیسیون‌ها در رده‌های امنیتی محسوب شود، با تقاضای اعضای کمیسیون و تصویب هیئت رئیسه کمیسیون، جلسات مربوطه به صورت غیرعلنی برگزار می‌شود.»
همچنین بنابر توضیحات زنگنه، حتی با تصویب شفافیت نیز ممکن است گاهی آرای نمایندگان غیرقابل دسترس باشد؛ او می‌گوید: «اگر مورد خاصی باشد که نمایندگان احساس کنند رأی مستقیم آنها موجب مناقشات قومی یا صنفی می‌شود یا تبعات منفی برای کشور در پی دارد، اسامی نمایندگانی که خواستار برگزاری غیرعلنی رأی‌گیری هستند، منتشر می‌شود و مجلس برگزاری غیرعلنی رأی‌گیری را به رأی می‌گذارد. اگر نمایندگان با رأی دادن به صورت ورقه‌ای، موافقت کنند رأی‌گیری استثنائاً به صورت غیرعلنی و با ورقه انجام خواهد شد.»
براساس اخباری که از بهارستان مخابره می‌شود، با اصلاحات طرح شفافیت آرا، تعداد موافقان با این طرح افزایش یافته است، اما این نگرانی هم وجود دارد که آیا هیجان ایجاد شده هیجانی کاذب است؟ «شفافیت اصلاح شده» آیا رابطه شیشه‌ای مطلوب میان مردم و وکلای ملت را برقرار می‌کند و فرصت نظارت و قضاوت بی‌واسطه و بی‌شبهه را به جامعه می‌دهد؟ آیا نگرانی نمایندگان مبنی بر به خطر افتادن حرّیت، امنیت و سلامت آرای آنها برطرف شده است؟ باید منتظر ماند و دید شفافیت جدید اگر تصویب شود برای چه زمان و مکان و کسانی استثنا قائل خواهد شد.