خبرگزاری مهر، گروه جامعه- کاوه حاجی علی‌اکبری: سال ۱۴۰۱ از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامیده شده است. این نامگذاری همزمان، اهمیت تولید و ضرورت تولید مبتنی بر دانش و منجر به اشتغال‌آفرینی را خاطرنشان می‌سازد. شهرها در زمانی نه چندان دور مکان اصلی تولید صنعتی بودند، اما با تغییرات صورت‌گرفته در اقتصاد جهانی، دگرگونی ساختاری در نظام و سازوکارهای تولید و بروز دغدغه‌های محیط‌زیستی، بسیاری از صنایع و رسته‌های تولیدی درون‌شهری مزیت‌های سنتی خود را از دست داده و دچار تعطیلی شده یا به خارج از شهرها منتقل شدند و مکان آنها در شهرها به عرصه‌های ناکارآمد و رهاشده تبدیل شد.
همزمان با تحولات گفته‌شده و به‌ویژه در ۳ دهه گذشته، اصول نوین حاکم بر مناسبات اقتصاد جهانی از یک‌سو و تحولات دانشی و فناورانه از سوی دیگر، چشم‌اندازی را ترسیم کرده‌اند که در آن، کسب‌وکارهای نوآورانه و فعالیتهای دانش‌بنیان عهده‌دار اصلی نظام تولید و توزیع خواهند بود؛ موضوعی که در چند دهه اخیر صورت واقعیت پیدا کرده و شهرهای برتر در رده‌بندی جهانی از میزبانان اصلی فعالیتهای دانش‌بنیان محسوب می‌شوند. در حوزه توسعه شهری نیز، بازتوسعه این عرصه‌ها یکی از مهم‌ترین سیاست‌ها و برنامه‌های رویکرد متأخر بازآفرینی شهری به شمار می‌رود و با توجه به ماهیت چندوجهی و درهم‌تنیدگی ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی در این رویکرد، اقتصاد شهری، اشتغال و فرایندهای فعالیتی و معیشتی که به شهرها حیات، رونق و سرزندگی می‌بخشند، مورد توجه قرار می‌گیرد.
در نتیجه، استقبال از استارت‌آپ‌ها (شرکت‌های کارآفرینی نوپا) و کسب‌وکارهای خلاق و دانش‌بنیان و بهره‌برداری از ظرفیت‌های مولد آنها به یکی از رویکردهای اصلی بازآفرینی شهری تبدیل شده و احیای عرصه‌های ناکارآمد (بازآفرینی فضا) با جایگزینی شیوه‌های معیشتی و تولیدی گذشته (بازآفرینی محتوای فضا) پیوند خورده است.
در تهران، بازآفرینی عرصه‌های ناکارآمد در مقیاس شهری و مبتنی بر تولید و اشتغال دانش‌بنیان سابقه زیادی ندارد و برنامه‌ریزی‌های عمده در این خصوص بر اساس ماده ۴۱ برنامه سوم توسعه تهران، از سوی سازمان نوسازی شهر تهران و در قالب تدوین مجموعه‌ای از برنامه‌های بازآفرینی صورت گرفته است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به برنامه نوسازی خیابان فداییان اسلام (نوفام) و برنامه بازآفرینی بوستان ولایت اشاره کرد. در این برنامه‌ها تلاش شده است با عنایت به موقعیت، ظرفیت و سوابق تاریخی، بوستان ولایت و محدوده صنعتی شمال شهرری به‌عنوان قطب فعالیتهای دانش‌بنیان شهر تهران تعریف شوند.
یکی از مأموریت‌های اصلی برنامه نوسازی خیابان فداییان اسلام، ایجاد محور جدید کار و فعالیت و عرصه‌ای نوآور و رقابت‌پذیر در شهر تهران از طریق راه‌اندازی کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، نوین و اشتغال‌زا بوده است که این هدف با در نظرگرفتن محدوده‌ای به وسعت حدود ۲۰۰ هکتار در شمال منطقه ۲۰ محقق خواهد شد. این محدوده، با توجه به پیشینه تاریخی و مزیت نسبی فضایی آنکه مرکز شکل‌گیری صنعت در تهران بوده است، نقش پارک علم و فناوری و مرکز استقرار فعالیت‌ها و تولیدات دانش‌بنیان و نوآور را ایفا خواهد کرد. وجود عرصه‌ها و فضاهای مناسب تولید و اراضی درشت‌دانه همانند کارخانه چیت ری، چرم ممتاز، چرم مخزنی و اطلس بافت و همجواری با شریان‌های اصلی شهر تهران از مزایای این محدوده است که می‌تواند در خدمت استقرار چندین خوشه فعالیتی دانش‌بنیان قرار گیرد.
این خوشه‌ها در هم‌افزایی و رقابت با یکدیگر، تولیدات باکیفیت و ارزش‌آفرین داشته و محدوده را به مرکز نوین اشتغال نوآور و دانش‌بنیان شهر تبدیل خواهند کرد. بوستان ولایت نیز یکی از ظرفیت‌های بی‌بدیل تحقق شعار سال ۱۴۰۱ است که در منطقه ۱۹ شهر تهران واقع شده است.
این بوستان با عرصه‌ای به مساحت ۲۶۸ هکتار، محل احداث نخستین فرودگاه شهر تهران بوده است که با توجه به بیانات رهبر معظم انقلاب (در تاریخ ۱۷/۱۲/۱۳۸۹ به‌عنوان ریه تنفسی شهر، فضایی برای ارتقای تاب‌آوری و بستر مناسبی برای بهبود سطح زیست‌پذیری و رقابت‌پذیری شهر تهران در نظر گرفته شده است.
در برنامه بازآفرینی پیشنهادی این عرصه، مجموعه‌ای با عنوان «سرای نوآوری و خلاقیت» در نظر گرفته شده که حوزه کسب‌وکارهای نوین بوده و مکان مناسبی را برای اشتغال و کارآفرینی دانش‌بنیان فراهم می‌آورد. کسب‌وکارهای نوین این محدوده در حوزه‌های متنوع موضوعی در هماهنگی با کارکرد پیشین مجموعه و نیازهای کنونی محله‌های پیرامون و همچنین در مقیاس شهری فعالیت خواهند کرد. امید است با اجرایی شدن ۲ برنامه گفته‌شده در سال ۱۴۰۱ گام‌های مؤثری برای تحقق تولید مبتنی بر فعالیتهای دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین در شهر تهران برداشته شود.