به گزارش خبرنگار مهر، سال‌های زیادی است که تحریم‌های مختلفی علیه کشورمان از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا وضع می‌شود؛ تحریم‌هایی که طی یک دهه اخیر با هدف فروپاشی اقتصاد ایران شدت بیشتری گرفت و ابعاد گسترده‌تری یافته است، به گونه‌ای که آثار آن در بخش‌های مختلف اقتصاد به ویژه مبادلات اقتصادی از جمله نقل و انتقال پول و ارز مشهود بوده است.
با این وضع اخیر مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام به این موضوع اشاره کرده و فرمودند: آمریکایی‌ها صریحاً می‌گویند که فشار حدّاکثری علیه ایران شکست خفّت‌باری خورد، خیلی قضیّه‌ی بزرگی است، خیلی قضیّه‌ی مهمّی است. اینکه آمریکای متکبّر، آمریکای مغرور، آمریکای مستکبر اعتراف کند که فشار حدّاکثری در مقابل ایران شکست خفّت‌بار خورد، خیلی قضیّه‌ی مهمّی است.
اقتصاد مقاومتی کلیدواژه‌ای برای افزایش تاب‌آوری
برای کاهش اثرات تحریم، اقتصاد ایران از حدود ۱۰ سال پیش با مفهومی تحت عنوان «اقتصاد مقاومتی» آشنا شد؛ اقتصاد مقاومتی «توانمندسازی اقتصاد ملی در مقابل تغییرات، مخاطرات و تهدیدهای داخلی و خارجی بر سر راه پیشرفت و دستیابی به اهداف چشم‌انداز کشور و استفاده از فرصت‌های آنها» را مورد تاکید دارد که همین موضوع وجه اشتراکی با مبحث تاب‌آوری که خود راهکاری اصلی برای مقابله با تکانه‌ها و دستیابی به اقتصادی قدرتمند محسوب می‌شود، دارد.
با توجه به اهمیت موضوع، مقام معظم رهبری طی سال‌های گذشته در بیانات مختلفی به مساله اقتصاد مقاومتی و تاب‌آوری اشاره کرده‌اند که «اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی‌ها و خصومت‌های شدید می‌تواند تعیین‌کننده رشد و شکوفایی کشور باشد.» یکی از اصلی‌ترین این گزاره‌ها محسوب شده و تفاوت آن با ریاضت اقتصادی را نشان می‌دهد.
ایشان در بیانات خود تبیین دیگری نیز نسبت به مسأله اقتصاد مقاومتی ارائه فرموده‌اند که نوعی مقاوم سازی، انعطاف پذیری و اقتدار را به صورت همزمان مورد اشاره قرار داده است، با این عنوان که «اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت اجازه می‌دهد حتی در شرایط فشار هم امکان رشد و شکوفایی داشته باشد.»
همچنین رهبری موضوع برونگرا بودن اقتصاد مقاومتی که عاملی برای حضور در بازارهای جهانی است را نیز بارها مورد اشاره قرار داده‌اند؛ طبق فرموده ایشان «اقتصاد مقاومتی به معنای حصار کشیدن به دور کشور نیست، اقتصاد مقاومتی، درون‌زا و برون گرا است یعنی اگر اقتصاد ملی از درون نجوشد، به جایی نخواهد رسید.»
در این بین اگرچه طی دهه گذشته، اقتصاد ایران از نظر آماری وضعیت قابل قبولی نداشته و دچار آسیب‌های پراکنده‌ای شده اما با اتکا به همین مفاهیم، توانسته در برابر تحریم‌ها به تاب‌آوری و مقاومت قابل قبولی برسد و دچار مشکلات بحرانی که سایر کشورها به‌دلیل تحریم‌هایی با سطح پایین‌تر با آن مواجه شدند، نشویم؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت یکی از مزایای تحریم ایجاد زمینه برای مقاومسازی اقتصاد کشور بود.
این موضوع علاوه بر اینکه بارها در اظهارات کارشناسان داخلی و خارجی مورد اشاره قرار گرفته، در بیانات اخیر مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران نظام هم مورد تاکید قرار گرفته است؛ ایشان در این جلسه فرمودند: «وجود این تحریمی که علیه کشور ما شده که خب تحریمی که برای ما وجود داشت و هنوز هم وجود دارد، تحریم بی‌سابقه‌ای است؛ خودشان هم گفته‌اند که از اوّل تاریخ، چنین تحریمی علیه هیچ کشوری نشده اقتصاد ما شکست نخورد، بر خلاف پیش‌بینی‌هایی که خارجی‌ها می‌کردند و می‌گفتند ایران ورشکسته خواهد شد؛ نخیر، اقتصاد سرپا ماند. تاب‌آوری اقتصاد یک موفّقیّت بزرگ است.»
همچنین آنطور که کارشناسان اعلام می‌کنند، یکی از عواملی که موجب شد اقتصاد ایران به تاب‌آوری محسوسی برسد، تک محصولی نبودن کشور است. در واقع اگر اقتصاد کشور از ناحیه‌ای دچار خسران شود، می‌تواند با ورود به حوزه دیگری خسران را جبران کرده و نیازهای جامعه را نیز تأمین کند.
دقیقاً اتفاقی که در مورد نفت افتاد. زمانی که نفت ایران به صورت حداکثری مورد تحریم قرار گرفت اقتصاد ایران با روی آوردن به بخش‌های دیگر همچون استفاده از ارزهای غیرنفتی که ناشی از صادرات محصولات دیگر از جمله محصولات کشاورزی و صنعتی بود، توانست تا حدودی خسارت‌ها را جبران و به مقاوم سازی اقتصاد در برابر تکانه‌های داخلی و خارجی است کمک کند.
موضوع بعدی نیز که مورد تاکید کارشناسان قرار گرفته، نحوه دور زدن تحریم‌هاست. با توجه به طولانی شدن زمان تحریم‌ها اقتصاد کشور به مرحله‌ای از تاب‌آوری رسیده که می‌تواند تحریم‌ها را به شکلی دور بزند که نه تنها جبران خسارت شود بلکه نقش تحریم در مشکلات کمتر شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که اگر طی سال‌های گذشته، اقدامات مؤثرتر و بیشتری حول محور سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و افزایش مقاومت کشور در برابر تکانه‌ها و فشارهای خارجی انجام می‌شد و سیاست‌های اقتصادی قطعاً خروجی بهتری حاصل می‌شد و وضعیت بهتر از شرایط فعلی بود؛ به عنوان نمونه اگر دولت، مجلس و قوه قضائیه دقیق‌تر روی مسائل فساد و قاچاق که رونق تولید را نشانه گرفته، کار می‌کردند، مشکلاتی که امروز بخش‌های مولد و صنعتی کشور با آن مواجه هستند، به حداقل می‌رسید.
اقتصاد مقاومتی معطوف به ایران نیست
از سویی دیگر با نگاهی به تجربه سایر اقتصادهای دنیا، متوجه خواهیم شد که جهت‌گیری تمام نظریه‌های اقتصادی، نیل به قوام و مقاومسازی است؛ کشورها همواره سعی کرده‌اند که در مقاوم سازی بافت‌ها و ساختارهای خود گام‌های عملی بردارند و با تکامل دانش در مسیر پیشرفت حرکت کنند؛ در واقع موضوع و مفاهیم اقتصاد مقاومتی، صرفاً معطوف به ایران نبوده و از سوی سایر کشورهای در حال توسعه و حتی کشورهای توسعه‌یافته نیز دنبال می‌شود.
در اینجا می‌توان به بیانات رهبری در تبیین اقتصاد مقاومتی دربارۀ گرایشی که در حرکت کشورهای مختلف به سمت چنین اقتصادی وجود دارد، اشاره کرد. طبق فرموده ایشان «گرایش به اقتصاد مقاومتی مخصوص ما هم نیست؛ امروز در بسیاری از کشورها- به خصوص در سال‌های اخیر- با تکان‌های شدید اقتصادی که در دنیا به وجود آمد، کشورهای متعددی به دنبال مقاوم سازی اقتصاد خودشان برآمدند؛ البته هر کشوری شرایط خاص خودش را دارد.
به عنوان نمونه، مسیری که اقتصادی کشور ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم طی کرد بیانگر این موضوع است این کشور به صورت ویژه از طریق کاهش ضایعات تولید در حد صفر و تبیین نظام کنترل کلی کیفیت درصدد مقاوم سازی محصولات تولیدی خود و فراهم کردن زمینه برای صادرات برآمد. بر همین اساس نیز در سال ۱۹۸۰ بیش از ۸۰ درصد از رشد ژاپن ناشی از رشد صادرات بود که قسمت اعظمی از آن به آمریکا صورت می‌گرفت.
در یک نگاه کلی، اقتصاد ژاپن در جنگ جهانی دوم دچار صدمات ویران‌کننده‌ای شد. اما پس از آن با محور قرار دادن تولید، به رشد اقتصادی تصاعدی دست یافت. در سال ۱۹۸۶ از نظر میزان تولید ناخالص ملی پس از آمریکا، به عنوان کشوری سرمایه‌داری رتبه دوم را دارا بود؛ در واقع ژاپن توانست با جلوگیری از واردات کالاهای خارجی، واردات مواد خام مورد نیاز صنایع و تقویت و رونق کارگاه‌های صنعتی بومی و قدیمی، صنایع داخلی خود را توسعه دهد به طوری که هنگام گشودن دروازه‌های خود، صنایع بومی آن، آمادگی رقابت با تولیدات خارجی را یافته بودند و این صنایع در واقع با دارا بودن افراد ماهر و متخصص و صنعتگران کاردان توانستند، پایه و اساس صنایع جدید و مدرن ژاپن را در نیمه دوم قرن نوزدهم تشکیل دهند و کمک به رشد سریع صنعتی این کشور کنند.