به گزارش خبرنگار مهر، شاخص جهانی دانش Global Knowledge Index (GKI) از سال ۲۰۱۷ میلادی با مدیریت «برنامه توسعه سازمان ملل متحد» و «بنیاد دانش محمد بن راشد المکتوم» منتشر می‌شود.
طبق این گزارش جهانی ایران در سال ۲۰۲۱ در جایگاه ۱۰۴ جهان با امتیاز ۴۲.۴ در میان ۱۵۴ کشور قرار گرفته است.
ایران در گزارش سال ۲۰۲۰ میلادی این شاخص، در رتبه ۸۰ جهان در میان ۱۳۸ کشور جای داشت. این گزارش توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات منتشر شده است.
هدف از انتشار این شاخص نمایش مفهوم چندبعدی دانش است. این شاخص به دنبال آن است که برداشتی بسامان تر از دانش برای کاربران گوناگون فراهم سازد و این کار را با شکستن این مفهومِ فراگیر به سازه‌های خُردتر انجام می‌دهد.
با این رویکرد، «شاخص جهانی دانش» می‌خواهد پیوندی معنادارتر میان «توسعه» و «دانش» پدید آورد تا راهنمای کارآمدتری برای سیاست گذاران، پژوهشگران، و شهروندان باشد.
نمودار زیر، روند جایگاه ایران را در این شاخص در سال‌های گذشته میلادی نشان می‌دهد.
«شاخص جهانی دانش» آمیزه ای از ۱۵۵ سنجه است که در ۵۰ شاخص، ۱۹ بُعد و ۷ سازه دسته بندی شده‌اند.
۷ سازه کلیدی این شاخص شامل آموزش پیش از دانشگاه، آموزش و پرورش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی، پژوهش، توسعه و نوآوری، فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، اقتصاد و فضای برانگیزاننده می‌شود که برای سنجش و رتبه بندی کشورها به کار می‌روند.
در جدول زیر، امتیاز و رتبه ایران در این ۷ سازه و ۱۷ بُعد کلیدی آمده است.
جدول ۱. رتبه ایران در سازه‌ها و بعدهای گوناگون «شاخص جهانی دانش» در سال ۲۰۲۱ میلادی
طبق این جدول، بالاترین رتبه ایران در شاخص جهانی دانش در سازه «آموزش و پرورش فنی و حرفه ای» و پایین‌ترین رتبه آن در سازه «فضای برانگیزاننده» به دست آمده است.
علاوه بر گزارش امتیاز و رتبه کشورها در سازه‌ها و بُعدهای گوناگون، شاخص جهانی دانش در بر دارنده امتیاز و رتبه کشورها در سنجه های ریزتر نیز است.
همانگونه که گفته شد، این شاخص روی هم ۱۵۵ سنجه گوناگون را برای ارزیابی کشورها درهم می‌آمیزد.
در جدول زیر امتیاز و رتبه ایران در سنجه های ارزیابی «شاخص جهانی دانش» آمده است.
امتیازها بر پایه دامنه صفر (پایین‌ترین امتیاز) تا صد (بالاترین امتیاز) نرمال شده‌اند.
داده‌های این جداول نشان می‌دهند که جایگاه ایران در سنجه های سازه «فضای برانگیزاننده» پایین‌تر از دیگر سازه‌ها، ولی در سازه‌هایی همانند «پژوهش، توسعه، و نوآوری» و «آموزش و پرورش فنی و حرفه ای» بهتر است.
از سازه‌های کلیدی ارزیابی در «شاخص جهانی دانش»، سازه «آموزش عالی» است. این سازه به دنبال ارزیابی و سنجش کشورهای جهان بر پایه درونداد، برونداد و کیفیت آموزش عالی آنها در زمینه‌های گوناگون است.
در سازه «آموزش عالی»، ایران با امتیاز ۳۳.۱ در جایگاه ۱۳۷ جهان جای دارد.
گفتنی است که ایران در ویرایش پیشین در جایگاه ۸۷ جهان بود.
در این سازه، بهترین جایگاه جهانی ایران در بُعد «درونداد» و ۶۲ جهان است.
بر پایه این رتبه، هزینه کرد، پذیرش و نام نویسی و منابع آموزش عالی تا اندازه‌ای خوب است.
از سوی دیگر، امتیاز و رتبه ایران در بُعد «برونداد» چندان خوب نیست.
طبق ارزیابی «شاخص جهانی دانش»، ایران در این بُعد در رتبه ۱۲۶ جهان جای گرفته است.
این رتبه نشان دهنده آن است که همکاری دانشگاه و صنعت، به کارگیری دانش آموختگان و توانایی و مهارت دانش آموختگان برای کارهای حرفه‌ای پایین است.
شکافِ رتبه بُعدهای «درونداد» و «برونداد» آموزش عالی نشان می‌دهد که از منابع آموزش عالی در کشور بهره برداری کارآمدی نشده است.
همچنین در سازه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی از بعد زیرساخت در شاخص مقرون‌به‌صرفگی ایران از نظر سبد قیمت اینترنت پهن باند ثابت رتبه ۱۷ از ۱۵۴ کشور و از نظر سبد قیمت اینترنت پهن باند همراه رتبه ۵۲ از ۱۵۴ کشور را دارد.
در ویرایش ۲۰۲۱ میلادیِ «شاخص جهانی دانش»، ایران رتبه ۱۸ را میان کشورهای منطقه دارد.
در جدول زیر امتیاز و جایگاه کشورهای منطقه در این گزارش آمده است.
در این جدول، پیشرفت یا پسرفت ایران در برابر ویرایش پیشین «شاخص جهانی دانش» در سال ۲۰۲۰ میلادی، نسبت به رتبه جهانی کشورهای منطقه نیز نشان داده شده است.
در این میان، مصر با ۱۹ پله پیشرفت و آذربایجان با ۳۲ پله پسرفت چشمگیرترین تغییر رتبه را در برابر سال ۲۰۲۰ میلادی داشته‌اند.
بررسی داده‌های پیشین «شاخص جهانی دانش» نشان می‌دهد که رتبه ایران در این شاخص از سال ۲۰۱۷ میلادی تا کنون، در میان کشورهای منطقه از ۱۴ تا ۱۸ در نوسان بوده است.
گفتنی است که همه ۲۶ کشور منطقه در این شاخص ارزیابی نمی‌شوند و امتیاز و جایگاه دو کشور در ویرایش ۲۰۲۱ میلادی گزارش نشده است.
در نمودار زیر روند جایگاه منطقه‌ای ایران در «شاخص جهانی دانش» دیده می‌شود.
طبق گزارش سال ۲۰۲۱ میلادی «یو. ان. دی. پی.»، کشور «سوئیس» با امتیاز ۷۱.۵ در «شاخص جهانی دانش» جایگاه نخست جهان را دارد و کشورهای «سوئد»، «آمریکا»، «فنلاند» و «هلند» نیز در رتبه‌های دوم تا پنجم این سیاهه هستند.
این گزارش از انتشارات سامانه جایگاه علم، فناوری، و نوآوری ایران در جهان (نما) است که به پایش و گزارشِ پیرامونِ ۹۰ شاخص گوناگون از ۵۵ نهاد جهانی در حوزه‌های علم، فناوری، و نوآوری می‌پردازد و توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) تهیه شده است.